بدرالدّین نجمی
درمان دارویی و مداخلات روانشناختی
پژوهش های زیادی حول محور اختلالات رفتار آشفته، صورت گرفته است و تعداد زیادی از مطالعات دقیق در حوزه روان شناسی بالینی کودک بر کاربرد همراه درمان دارویی یا رفتاری تأکید دارند.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای
اخیرا ًاستفاده از درمان های دارویی برای درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای، کمتر مورد حمایت قرار گرفته است. با این وجود، گفته می شود، ممکن است کودکان مبتلا به ODD و کودکانADHD، از برخی از انواع مداخلات دارویی روان پزشکی شامل داروهای ضدافسردگی محرک یا سه حلقه‌ای بهره‌مند شوند. گروهی از روانپزشکان، متذکر می‌شوند که هیچ وقت نباید دارودرمانی به عنوان تنها درمان برای یک کودک یا نوجوان ODD یا ODD توأم با یک اختلال رفتاری پنهان یا ناشی از آن مورد استفاده قرار گیرد. وقتی دارو تجویز می‌شود بایستی همراه با مداخلات روان شناختی باشد و در مورد کودکان و اکثر نوجوانان، مداخلات روان شناختی تقریباً همیشه شامل مداخلات مربوط به خانواده می شود.
دسته ای از پژوهش ها حاکی از اثربخشی برنامه آموزش والدین برای مهار رفتاری کودکان سرکش و نافرمانی است که در طول سال‌های اولیه زندگی‌شان در این برنامه شرکت داده شده بودند. بنابراین معلوم می‌شود که مداخلات مؤثر زودهنگام، می تواند در درمان مشکلات رفتاری کودکان نافرمان و یا کودکان دارای مشکلات رفتاری بسیار شدید، سودمند باشد و در صورت فقدان هرگونه مداخله‌ای، ممکن است مشکلات رفتاری تداوم داشته باشد.
در آموزش والدین که فنون مدیریت رفتار را بهبود می‌بخشند، هسته اصلی رفتاردرمانی کودک تضادورز است. والدین بر اساس آموزشی که می بینند بخشی از این فنون را همچون کار روزانه منزلشان قلمداد می کنند و درمانگران دستورالعمل ها را همچون دستور کار برای هدایت مداخلات خود مورد استفاده قرار می دهند. تقویت رفتارهای مناسب و بی توجهی به رفتارهای نامناسب، محروم سازی، سرمشق دهی و نقش¬گزاری از جمله فنون بسیار مؤثری است که از سوی روانشناسان برای مهار رفتار نابسندۀ این کودکان پیشنهاد می شود. برای مثال توصیه شده است وقتی کودک بطور مستقل با قطعات خانه سازی اش بازی می‌کند سرش را نوازش کنید یا در حالی که با تلفن صحبت می‌کند بازوهای کودک را به خاطر ساکت نشستن اش نوازش کنید.
در ادامه توجه شما را به برخی از توصیه های به عمل آمده در برنامۀ آموزش والدین جلب می کنم.
توصیه هایی برای برقراری رابطه و تعامل
نوزادان و کودکان خردسال، به لحاظ وابستگی طبیعی زیادشان، نیازمند تماس بدنی بیش تر با مادرانشان هستند. به همان اندازه که سنشان بالا می‌رود و ویژگی‌های رشدی شان تغییر می‌یابد، والدین معمولاً کودکانشان را کمتر لمس می‌کنند. کودکان وقتی 4 ساله می شوند، معمولاً توالت کردن را یاد گرفته‌اند، خودشان می‌توانند لباس‌هایشان را بپوشند و درآورند، می‌توانند خودشان غذا بخورند و استحمام کنند.
بنابراین اگر والدین به طور جدی برای تداوم تماس بدنی بیش تر با کودکشان تلاش نکنند، کودکشان بسیار کمتر از سنین پایین‌تر، احساس خرسندی خواهدکرد. موضوعاتی که والدین می‌توانند با انجام دادن آن، به جبران این تغییرات طبیعی کمک نمایند، عبارتند از:.
1-مجاورت جسمی(مکانی):
در اوقات خستگی و سرگرمی، کودکتان را نزدیک به خود، جایی که دسترسی به ایشان آسان‌تر باشد قرار دهید. در مهمانی، در ماشین، در رستوران، وقتی که مهمان دارید، یا وقتی در بازارچه هستید، کودکتان را نزدیک خود نگه دارید برای اینکه کمی مجاورت فیزیکی لازم است، در این صورت دیگر نیازی به تلاش‌های اضافی دیگر نیست.
2- تماس جسمی:
بیش از هر چیز دیگری که می‌توانید انجام دهید با تماس بدنی مکرر و مختصر(1 یا 2 ثانیه)، به کودکتان خواهید آموخت که شما او را دوست دارید. خودتان را عادت دهید که کودکتان را هر روز بارها به مدت 1 تا 2 ثانیه لمس کنید. کودکتان را هر زمان که هیچ کار اشتباه و زشتی انجام نمی‌دهد لمس کنید.
3- توبیخ کلامی:
کودکان، مهارت‌های کلامی بزرگسالان را ندارند. بزرگسالان اغلب، پیام‌هایی را می‌فرستند که از طرف کودکان اشتباه فهمیده می‌شوند. یکی ممکن است توبیخ کلامی تعبیر کند، یکی یک نق زدن تکراری، و دیگری به عنوان علامتی بداند که والدینش آن ها را دوست ندارد. یک تجربه قدیمی را همیشه به یاد داشته باشید که «اگر هیچ چیز خوبی برای گفتن ندارید، به هیچ وجه، چیزی نگویید».
4-تماس غیرکلامی:
سعی کنید تماس جسمی غیرکلامی بیش تری با کودکتان برقرار نمایید. برای خردسالان، تماس بدنی معمولاً تأثیر آرام بخشی دارد، در حالی که تحسین‌های کلامی، سئوال و بازجویی، یا جر و بحث‌های همیشگی، ممکن است فقط آنچه را که کودکتان انجام می‌دهد متوقف کند.
5- دادن استقلال عمل:
کودکان نیاز دارند زمانی‌هایی را به خودشان اختصاص دهند – زمانی که می‌توانند بازی کنند، غذایشان را به دهانشان ببرند یا به اطراف خیره شوند. معمولاً کودکان، وقتی والدینشان، آن ها را حول و حوش خود نگه می‌دارند و دائماً سعی می‌کنند آن ها را سرگرم کنند، تقریبا به همان اندازه، اموراتشان را درست انجام نمی‌دهند. به یاد داشته باشید که، اگر کودکتان، ممکن است وقتی که ناکام شده است سروصدا راه بیندازد،اگر شما همیشه برای کمک به ایشان حاضر باشید، هیچ وقت نحوه رویارویی با ناکامی را یاد نخواهدگرفت. به کودکان برای کشف محیطشان، آزادی بیش تری بدهید، و بدانید که آن ها مهارت‌های مورد نیاز برای زندگی‌شان را خواهند آموخت.
یادآوری: کودکان نیاز بیش تری به تماس جسمی مختصر و غیرکلامی دارند. اگر شما، هیچ چیز خوبی برای گفتن ندارید، ابداً چیز دیگری نگویید.
توصیه هایی برای آموزش پیروی کردن به کودک
والدین، اغلب در واداشتن کودکانشان به پیروی از دستور مشکل دارند. چنانچه شما آموزش‌های زیر را دنبال کنید فرمانبری کودکتان می‌تواند بهتر شود.
فرمان ها یا دستورات را صادر کنید
گام اول: وقتی که دستور می‌دهید، به کودکتان توجه کنید: اسم کودک را بگویید و بخواهید که به شما نگاه کند (برای مثال: «باب به من نگاه می‌کنی»).
گام دوم: وقتی که کودک با نگاه کردن به شما، اطاعت کرد، از وی تشکر کنید.
گام سوم: به کودک دستور ساده و واضحی بدهید نظیر «لطفاً در را ببند».
موارد زیر را به یاد داشته باشید
1- واقع بین باشید:
به کودکتان دستوراتی بدهید که می‌دانید از نظر جسمی و رشدی قادر به انجام آن است.
2- دستورتان مستقیم و صریح باشد.
مسائل را این چنین بگویید«جوی، لطفاً کفش‌هایت را در قفسه بگذار» و «در را باز کن» از سئوالاتی که در آن انتخاب و اختیار وجود دارد در حالی که واقعاً اختیاری وجود ندارد بپرهیزید. نظیر «شما نمی‌خواهید بروید به اتاق تان؟» یا «شما نمی‌خواهید به طبقه پایین بروید؟».
3- در یک زمان، یک دستور بدهید، و به کودکتان 5 ثانیه وقت دهید تا فرمان شما را اجرا کند. همان دستور را برای بار دوم تکرار نکنید.
4- وقتی کودک مشغول عمل به دستور است از دادن دستور دوم اجتناب کنید.
5- از دستور دادن به کودکتان اجتناب کنید مگر اینکه آماده بکارگیری محروم سازی به علت توجه نکردن باشید.
وقتی که کودکتان اطاعت می‌کند
گام اول: وقتی که کودکتان شروع به اطاعت می‌کند وی را تحسین و تشویق کنید به طوری که رفتار مطلوب را ادامه دهد.
گام دوم: از کودکتان به محض اینکه از دستورات اطاعت کرد با گفتن عباراتی نظیر، «جوی، از اینکه خرست را در جعبه اسباب بازی گذاشتی تشکر می‌کنم» سپاسگزاری کنید.
گام سوم: بچه‌ها دوست دارند بغل شوند و نوازش شوند. بنابراین مطمئن شوید به همان اندازه که به رفتار کودکتان پاداش می دهید او را لمس می‌کنید.
اگر کودکتان در عرض 5 ثانیه شروع به اطاعت نکند چه کار می‌کنید؟
گام اول: فوراً وی را در محرومیت قرار دهید.
گام دوم: مواظب باشید به کودکتان، به خاطر اطاعت نکردن یا به خاطر رفتار غیر قابل قبولش، ناخواسته توجه نکنید.
گام سوم: بعد از محروم کردن، لازم است کودکتان تکلیف خواسته شده را انجام دهد. این کار به وی فرصتی برای دریافت توجه خواهد داد. وقتی که او اطاعت می‌کند می آموزد که شما وقتی فرمانی را می دهید جدی هستید.
ادامه دارد…
