بدرالدّین نجمی
رفتار آشفته یا ایذایی عبارت از رفتاری است که دیگران را به زحمت می اندازد و اغلب با هنجارهای حاکم بر تعاملات اجتماعی مناسب، مطابقت ندارد. اختلالات رفتار آشفته حتی زمانی که زود شناسایی و درمان شده باشد، غالباً و البته نه همیشه، پیش بینی کننده رفتار آشفته و تشخیص‌‌های روان پزشکی جدی تر در مراحل بعدی رشد هستند. در ادامه بر آن خواهم بود که به اختصار شما را با سه دسته از اختلالات رفتار آشفته یعنی: اختلال نافرمانی مقابله ای یا تضادورزی، اختلال سلوک و اختلال بیش فعالی- نقص توجه آشنا نمایم. احتمالاً بیش از هر وضعیت دیگری، ملاقات با متخصصین بهداشت روانی به دلیل درمان اختلالات رفتار آشفته انجام می شود. برای مثال، در تجارب بالینی ما، تقریباً ۵۵ درصد کل ملاقات های درمانی در مطب، مربوط به اختلالات رفتار آشفته هستند.
اختلال نافرمانی مقابله ای
اختلال نافرمانی مقابله ای(ODD) عبارت است از الگوی دیرپای رفتار عدم همکاری، نافرمانی، رفتار خصمانه نسبت به مَراجع قدرت، که شامل خشونت های ضد اجتماعی مهم نبوده اما منجر به آسیب جدی در کارکرد فرد می شود و با سطح رشدی کودک ناهمخوان است. این رفتارها تنها زمانی اختلال محسوب می شود که فراوانی و شدت بیشتری نسبت به همتایان غیرمبتلا داشته و منجر به کارکرد مختل در موقعیت های اجتماعی، تحصیلی یا شغلی شود. کودکان دچار ODD مشکلات کنترل خلق و خو دارند، اغلب عصبانی به نظر می آیند و به راحتی دلخور می شوند و ممکن است از نظر کودکان دیگر قلدر و بدجنس توصیف شوند. به علاوه، نافرمانی آن ها اغلب از طریق بدقلقی ها، مشاجرات، خودسری و کله شقی بروز می کند. نافرمانی های مقابله ای اغلب مختص موقعیت هستند و غالباً بیش تر با والدین و بزرگسالان آشنای دیگر مانند معلمان یا مراقبان، که کودک با آن ها تماس مکرر دارد دیده می شود.
براساس راهنــمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (انجمن روان پزشکی آمریکا) می توان به اختصار نشانه های رفتاری زیر را در این کودکان مشاهده کرد:
۱٫ غالباً از کوره درمی رود.
۲٫ غالباً با بزرگسالان به مشاجره می پردازد.
۳٫ غالباً فعالانه از درخواست های بزرگسالان یا مقررات سرپیچی کرده و یا حاضر به همکاری نیست .
۴٫ غالباً از روی عمد اسباب ناراحتی دیگران را فراهم می کند.
۵٫ غالباً به خاطر اشتباهات یا رفتارهای غلط خود دیگران را سرزش می کند.
۶٫ غالباً زودرنج بوده و از دست دیگران رنجیده می شود.
۷٫ غالباً دلخور و عصبانی است.
۸٫ غالباً کینه توز یا انتقام جو است.
که البته باید در نظر داشت :
* رفتارها بیشتر از حدّی است که نوعاً در افراد همسن و دارای سطح رشدی مشابه دیده می شود.
* آشفتگی رفتاری منجر به اختلال چشمگیر در کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی می شود.
رفتارهای دشوار ODD بیشتراز رفتار مقابله ایِ طبیعی که اغلب در طی دوران رشد، از جمله مقابله کودکان ۱۸ تا ۳۶ ماهه و انواع خاصی از تمرد‌‌های نوجوانی بروز می کند، هستند.
اختلال سلوک
اختلال سلوک(CD)، الگوی پایداری از رفتار است که از نظر اجتماعی پذیرفته شده نیست و ممکن است منجر به تضییع حق دیگران شود. رفتارهایی که ویژگی اختلال سلوک به شمار می روند از رفتارهای مقابله‌ای جدی‌ترند. این اختلال در کودکان کم سن و سال تر، می‌تواند شامل نافرمانی، بی‌اعتنایی، قلدری یا حملات پرخاشگرانه به کودکان دیگر و بی رحمی و قساوت نسبت به حیوانات باشد. اگر اختلال در دوره دوم کودکی شروع شود، الگوهای رفتاری ثابت می‌تواند شامل دروغگویی مکرر، دزدی، فرار، پرخاشگری نسبت به دیگران از جمله والدین و معلمان، تخریب اموال، بیرون ماندن از خانه تا دیر وقت، سوء مصرف مواد و رفتار جنسی زودهنگام باشد.
کاربردهای بالینی فعلی این تشخیص معمولاً مبتنی بر الگوهای پرخاشگرانه و تکراری نقض حقوق دیگران و نقض هنجارها و مقرارت اجتماعی است. بسیاری از کودکان رفتارهای دشوار سلوکی دارند و تعداد کمتری مشکلات بالینی موقت و ناپایدار در زمان خاصی از زندگیشان دارند که قابل تشخیص است. به همان تعداد از کودکان، اختلال سلوک متمایزی خواهند داشت که مدت بیشتری پایدار مانده است. CD می‌تواند از کودکی یا نوجوانی شروع شود و به شکل‌های خفیف، متوسط و شدید باشد. بنابراین بر اساس شدت نشانگان، اختلال سلوک به انواع خفیف، متوسط و شدید تقسیم شده است. از آنجا که سطح بالای پرخاشگری پیش بینی کننده جرایم کیفری در بزرگسالی است، شدت رفتار پرخاشگرانه ارزش بالینی و تشخیصی زیادی دارد.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ( انجمن روان پزشکی آمریکا) علاوه بر توضیحات فراوان، با تأکید بر الگوی رفتاری مقاوم و تکراری که در آن حقوق اساسی دیگران یا هنجارها و قوانین اجتماعی و اصول عمده متناسب با سن زیر پا گذاشته می‌شود بر وجود تعدادی از نشانه های زیر برای یک دورۀ زمانی مشخص اشاره می کند:
پرخاش نسبت به افراد یا حیوانات
۱٫ غالبا قلدری می‌کند، دیگران را تهدید کرده یا می‌ترساند.
۲٫ غالبا دعواهای جسمی به راه می اندازد.
۳٫ از اسلحه‌ای که می‌تواند آسیب جدی به دیگران برساند (مانند چماق، آجر، بطری شکسته، چاقو ، اسلحه) استفاده می کند.
۴٫ نسبت به مردم بی رحمی و قساوت جسمی نشان می دهد.
۵٫ نسبت به حیوانات بی رحمی جسمی نشان می دهد.
۶٫در حضور قربانی دست به دزدی می زند(مثل جیب بری، کیف زنی، اخاذی، سرقت مسلحانه)
۷٫دیگری را وادار به رابطه جنسی می کند.
تخریب اموال
۸٫عمداً به قصد آسیب جدی وارد کردن اقدم به آتش افروزی می کند.
۹٫عمداً اموال دیگران را به طریقی غیر از آتش افروزی تخریب می کند.
تقلب یا دزدی
۱۰٫بدون اجازه وارد خانه، ملک یا اتومبیل دیگری می شود.
۱۱٫غالبا برای بدست آوردن چیزی یا محبتی یا اجتناب از تعهد دروغگویی می‌کند(مانند دیگران را فریب دادن).
۱۲٫بدون حضور قربانی اشیاء باارزشی را می دزدد(مثل دزدی از مغازه، اما بدون شکستن قفل یا جعل)
نقض جدی مقررات
۱۳٫علی رغم قدغن نمودن والدین، قبل از ۱۳ سالگی شبها بیرون از خانه می‌ماند.
۱۴٫با وجود اقامت با والدین یا جانشین آن ها حداقل ۲ بار شبانه از خانه فرار کرده است.(یا یک بار به مدت طولانی بدون بازگشت به خانه)
۱۵٫غالبا از ۱۳ سالگی گریز از مدرسه را شروع کرده است.
ادامه دارد…
