نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

چه عواملی باعث سرطان خون می شوند؟

سرطان خون هنگامی ایجاد می شود که دی ای ان در سلول های خونی به نام لکوسیت ها جهش کند یا تغییر کند و توانایی کنترل و تقسیم را از بین ببرد. در برخی موارد، این سلول های جهش یافته از سیستم ایمنی بدن فرار کرده و خارج از کنترل رشد می کنند و سلول های سالم را در جریان خون از بین می برند. اگرچه ممکن است علت دقیق سرطان خون فرد مشخص نباشد، عوامل خطر خاصی از جمله قرار گرفتن در معرض اشعه با این بیماری در ارتباط هستند.

عوامل خطر شناخته شده برای سرطان خون عبارتند از:

عوامل خطر عمومی سرطان خون:

جنسیت:

مردان بیش از زنان به سرطان خون مبتلا می شوند.

سن:

خطر سرطان خون با افزایش سن افزایش می یابد. میانگین سن بیمار مبتلا به لوسمی میلوئید حاد (AML)، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) یا لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)، سن ۶۵ سال و بالاتر است. با این حال، بیشتر موارد لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)  در افراد زیر ۲۰ سال رخ می دهد. میانگین سن یک بیمار ALL در هنگام تشخیص، ۱۵ سال است.

اختلالات خونی:

برخی از اختلالات خونی، از جمله اختلالات مزمن میلوپرولیفراتیو مانند پلی سیتمی ورا، میلوفیبروز ایدیوپاتیک و ترومبوسیتوپنی ضروری، احتمال ابتلا به AML را افزایش می دهد.

سابقه خانوادگی:

بیشتر لوسمی ها هیچ پیوند خانوادگی ندارند. با این حال، اگر شما از بستگان درجه یک بیمار مبتلا به CLL هستید یا اگر دوقلوی یکسانی دارید که مبتلا به AML یا ALL هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری باشید.

سندرم های مادرزادی:

به نظر می رسد برخی سندرم های مادرزادی شامل سندرم داون، کم خونی فانکونی، آتاکسی-تلانژکتازی و سندرم بلکفان-دیاموند خطر بروز AML را افزایش می دهند.

انواع سرطان خون: انواع سرطان خون بر اساس نوع گلبول های سفید خون که تحت تأثیر آن قرار گرفته و با توجه به سرعت پیشرفت بیماری طبقه بندی می شود. سرطان خون لنفاوی (سرطان خون لنفوئیدی یا لنفوبلاستیک) در سلول های سفید خون به نام لنفوسیت ها در مغز استخوان ایجاد می شود. سرطان خون میلیوئیدی (میلوژن)، ممکن است در سلول های سفید خون غیر از لنفوسیت ها و همچنین سلول های قرمز خون و پلاکت ها شروع شود.

از نظر سرعت رشد و پیشرفت آن، سرطان خون به حاد (رشد سریع) یا مزمن (رشد کند) طبقه بندی می شود. سرطان خون حاد به سرعت در حال پیشرفت است و منجر به تجمع سلول های خونی نابالغ و بدون عملکرد در مغز استخوان می شود.

با این نوع سرطان خون، سلول ها در مغز استخوان تولید شده و تجمع می یابند و باعث کاهش توانایی مغز در تولید سلول های خونی سالم به اندازه کافی می شوند. سرطان خون مزمن با سرعت کمتری پیشرفت می کند و منجر به تجمع گلبول های سفید خون نسبتاً بالغ، اما همچنان غیرطبیعی می شود.

انواع سرطان خون

انواع سرطان خون شامل موارد زیر می شوند که علائم و نشانه های هر یک را در ادامه خواهید خواند:

• سرطان خون لنفوسیتی حاد Acute lymphocytic leukemia

• سرطان خون میلوئیدی حاد Acute myeloid leukemia

• سرطان خون لنفوسیتی مزمن Chronic lymphocytic leukemia

• سرطان خون میلوئیدی مزمن Chronic myeloid leukemia

• سرطان خون سلول مویی Hairy cell leukemia

• ســــــــندروم هـــــــای میلودیســــپلاستیک Myelodysplastic syndromes

علائم:

علائم و نشانه های سرطان خون با توجه به مرحله بندی لوسمی متفاوت می باشد. بسیاری از افراد غالباً در مراحل اولیه ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون علائمی را تجربه نمی کنند یا علائم به آرامی بروز می کنند. لوسمی میلوئید حاد (AML) و لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) از انواع سرطان خون می باشند که خیلی سریع تر پیشرفت می کنند و علائم ممکن است سریع تر از لوسمی مزمن تشدید شوند. در این مطلب، به علائم و نشانه ها و عوامل خطر سرطان خون خواهیم پرداخت.

الف) سرطان خون لنفوسیتی حاد (ALL)

این نوع سرطان خون به سرعت پیشرفت می کند، سلول های سالم که لنفوسیت های عملکردی را تولید می کنند، جایگزین سلول های لوسمی می کند که نمی توانند به درستی بالغ شوند. سلول های سرطان خون در جریان خون به اندام ها و بافت های دیگر، از جمله مغز، کبد، غدد لنفاوی و بیضه ها منتقل می شوند و در آنجا رشد و تقسیم می شوند. رشد، تقسیم و گسترش این سلول های لوسمی ممکن است منجر به تعدادی از علائم احتمالی شود.

نشانه های لوسمی لنفوسیتی حاد:

همه علائم اغلب شبیه علائم آنفولانزا است و می تواند شامل موارد زیر باشد: تب، ضعف، خستگی، سردرد، از دست دادن اشتها، پوست رنگ پریده، استفراغ و بدن درد.

سایر علائم و نشانه های احتمالی ALL ممکن است شامل موارد زیر باشد:

خونریزی لثه، عفونت های مکرر، خون دماغ شدن، کبودی، تورم غدد لنفاوی اطراف گردن، زیر بغل، معده یا کشاله ران، تنگی نفس، کاهش وزن

ب) سرطان خون میلوئیدی حاد (AML)

به این لوسمی، لوسمی حاد میلوژنیک، لوسمی حاد میلوبلاستیک، لوسمی حاد گرانولوسیتیک یا لوسمی حاد غیر لنفوسیتیک نیز گفته می شود. در واقع، نوعی رشد سریع سرطان خون و مغز استخوان است. AML شایع ترین نوع سرطان خون حاد است. این اتفاق زمانی رخ می دهد که مغز استخوان شروع به ساختن بلاست می کند، سلول هایی که هنوز کاملاً بالغ نشده اند. این بلاست ها به طور معمول به سلول های سفید خون تبدیل می شوند. با این حال، در AML، این سلول ها توسعه نمی یابند و قادر به دفع عفونت نیستند.

در AML، مغز استخوان همچنین ممکن است سلول های قرمز خون و پلاکت غیر طبیعی ایجاد کند. تعداد این سلول های غیرطبیعی به سرعت افزایش می یابد و سلول های غیرطبیعی (لوسمی) سلول های سفید خون، گلبولهای قرمز و پلاکت های مورد نیاز بدن را از بین می برند.

نشانه های لوسمی میلوئیدی حاد:

از آنجا که AML سلول های غیرطبیعی ایجاد می کند که سلول های سالم طبیعی را از بین می برد، بسیاری از علائم آن در نتیجه تعداد کم سلول های خونی سالم در بدن است.

برخی از علائم AML عبارتند از:

عفونت و تب مکرر:

وظیفه گلبول های سفید خون دفع عفونت ها و محافظت از بدن ما در برابر میکروب ها و باکتری های خارجی است. از آنجا که AML تعداد گلبول های سفید خون سالم را کاهش می دهد، بدن توانایی دفاع در برابر میکروب ها و باکتری های خارجی را ندارد. بنابراین ، بیماران مبتلا به AML ممکن است میزان عفونت و تب را افزایش دهند.

کم خونی:

سلول های قرمز خون اکسیژن را به بدن منتقل می کنند. سطح پایین سلول های خونی سالم ناشی از AML ممکن است منجر به احساس خستگی و  یا ضعف، تنگی نفس و رنگ پریدگی شود.

خونریزی یا کبودی آسان:

پلاکت ها خونریزی را کنترل می کنند. داشتن مقادیر کم در خون می تواند منجر به خونریزی یا کبودی آسان شود. این می تواند باعث بهبودی کند بریدگی ها، خونریزی طولانی مدت از بریدگی های جزئی و کوفتگی بدون دلیل مشخص شود. همچنین می تواند منجر به پتشی، لکه های ریز قرمز در زیر پوست شود.

درد مفاصل و استخوان ها: افزایش تعداد سلول های سرطان خون می تواند باعث درد در استخوان ها، مفاصل یا هر دو شود.

پ)سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CLL)

CLL، نوعی از سرطان است که به طور معمول کند رشد می کند و در لنفوسیت های مغز استخوان شروع می شود و به خون گسترش می یابد. همچنین، ممکن است به غدد لنفاوی و اندام هایی مانند کبد و طحال گسترش یابد. CLL هنگامی رشد می کند که لنفوسیت های غیرطبیعی بیش از حد رشد کرده و سلول های طبیعی خون را از بین برده و مبارزه با عفونت را برای بدن سخت و دشوار سازد.

نشانه های سرطان خون لنفوسیتی مزمن: نوعی از بیماری با رشد کند است و بسیاری از علائم آن مبهم می باشد. علائم CLL با گذشت زمان گسترش می یابد. برای بسیاری از افراد، در ابتدا علائم CLL ممکن است نوعی تغییر نامشخص در سلامت کلی باشد. ممکن است احساس خستگی یا ضعف افزایش یابد. برخی از افراد ممکن است علائم شبیه آنفولانزا مانند تعریق شبانه یا بزرگ شدن غدد لنفاوی را تجربه کنند. بسیاری از اوقات، این بیماری به دلیل آزمایش خون برای یک بیماری غیر مرتبط با CLL تشخیص داده می شود.

برخی از علائم CLL عبارتند از:

کم خونی:

خون قرمز، اکسیژن را به بدن منتقل می کند. سطح پایین گلبول های قرمز ممکن است ظرفیت حمل اکسیژن در خون را کاهش دهد. این وضعیت را می توان با آزمایش کامل شمارش خون(CBC) ارزیابی کرد. علائم کم خونی ممکن است ضعف، خستگی، کمبود انرژی و تنگی نفس باشد.

لکوپنی:

لوسمی های لنفاوی، سلول های سفید خون را که مسئول تولید آنتی بادی و دفع بیماری هستند تحت تأثیر قرار می دهد. کاهش در لنفوسیت های عملکردی ممکن است سیستم ایمنی بدن را کاهش دهد. علائم لکوپنی ممکن است کاهش ایمنی، عفونت های مکرر و تب باشد.

ترومبوسیتوپنی:

پلاکت های خون ذراتی در خون هستند که به لخته شدن کمک می کنند. در آزمایش CBC ممکن است تعداد پلاکت خون در بیمارانی که CLL دارند کم باشد. علائم ترومبوسیتوپنی ممکن است شامل کبودی آسان، خونریزی یا خونریزی بینی و خونریزی لثه باشد.

تورم غدد لنفاوی:

در بعضی موارد، سرطان خون ممکن است به غدد لنفاوی گسترش یابد. خوشه های غدد لنفاوی گردن، زیر بغل یا کشاله ران ممکن است از تجمع مقادیر بیش از حد لنفوسیت های سرطانی متورم شود.

بزرگ شدن کبد یا طحال:

لنفوسیت های اضافی ممکن است در کبد یا طحال جمع شوند. بزرگ شدن کبد یا طحال ممکن است باعث احساس سیری بعد از خوردن یک وعده غذایی کوچک، از دست دادن اشتها یا تورم در شکم شود.