نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

لوکمیا اصطلاحی است که به سرطان خون در علم پزشکی اشاره دارد. این نوع سرطان انواع مختلفی دارد که هر کدام بسته به نوع و شدت و ضعف علائم شان دسته بندی می‌شوند. خبر خوب این‌که امروزه با توجه به پیشرفت علم پزشکی در زمینه درمان انواع سرطان‌ها، روش های متعددی در صدد بهبود سرطان خون آمده‌اند.

در واقع اختلال در روند تولید سلول‌های خونی سبب ایجاد سرطان خون می‌شود. در چنین شرایطی، سلول‌ها دیگر نمی‌توانند کار طبیعی خود را انجام دهند و ممکن است تعدادشان بسیار زیاد و خارج از کنترل شود. بنابراین خون نمی‌تواند کار مربوط به خود را به‌درستی انجام دهد. برای مثال نمی‌تواند علیه عفونت ها بجنگد یا خونریزی ناشی از یک زخم را مهار کند.

خون نوعی بافت پیوندی متشکل از انواع سلول و ماده پلاسماست که در رگ ها جریان دارد. بدن برای زنده ماندن به خوراک و اکسیژن نیازمند است ولی فقط بودن غذا در معده و بودن اکسیژن در شش‌ها کافی نیست، بلکه این دو باید به همه نقاط بدن برسند و خون این عمل یعنی رساندن آن مواد به همه بدن را برعهده دارد. خون در لوله‌هایی به نام رگ جریان می‌یابد. قلب، خون را در رگ‌ها به جریان می‌اندازد. خون به صورت مایع است و کار اصلی آن رساندن اکسیژن و مواد تغذیه‌کننده مانند گلوکز و سازنده به بافت‌ها و کمک به دفع مواد زائد (همچون کربن دی‌اکسید و اسید لاکتیک) از بافت‌های بدن و دفاع در برابر میکروارگانیسم‌ها است. این مایع به‌وسیله پمپاژ قلب توسط رگها، به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌شود. خون هم یک نوع بافت، محسوب می‌شود و بافت نامیده شدن آن، از آن روست که شامل مجموعه‌ای از یاخته‌های ویژه است که وظایف و اعمال خاصی را به‌انجام می‌رسانند. این یاخته‌ها در مادهٔ میان‌یاخته‌ای و زمینه‌ی مایعی به نام پلاسما شناورند که به خون حالت شاره می‌بخشد. به دانش بررسی خون، خون‌شناسی گفته می‌شود. در حدود ۷ الی ۸ درصد وزن بدن را خون تشکیل می‌دهد و در انسان بالغ به‌ طور متوسط ۵ تا ۶ لیتر از حجم بدن را خون تشکیل می‌دهد. خون انسان از یک سری سلول ها و یک مایع پلاسمایی تشکیل شده است. این سلول ها شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت می باشند. در این جا به توضیح سلول های خونی و پلاسما می پردازیم.

١) گلبول های قرمز:

اریتروسیت ها نام دیگر گلبول های قرمز هستند که روزانه میلیون ها عدد از آن ساخته می شوند. در هر قطره از خون انسان حدود ۵ میلیون گلبول قرمز وجود دارد که رنگ قرمز آن نیز به دلیل وجود همین گلبول هاست. اگر نسبت حجم گلبول های قرمز را به حجم کل خون به صورت درصدی بیان کنند به این شاخص هماتوکریت می گویند. مقدار هماتوکریت در حالت طبیعی ۴۰ تا ۵۰ درصد بوده و مقدار آن در مردان بیشتر می باشد.

در گلبول های قرمز پروتئینی به نام هموگلوبین مسئول حمل و جابه جایی اکسیژن و دی اکسید کربن است. به این ترتیب که با اتصال به اکسیژن آن را به بافت ها و سلول های بدن رسانده و دی اکسیدکربن آزاد شده از آن ها را می گیرد. خونی که حامل اکسیژن باشد به رنگ قرمز روشن و خونی که حاوی دی اکسید کربن باشد به رنگ قرمز تیره است.

۲) گلبول های سفید:

لکوسیت ها نام دیگر گلبول های سفید بوده و مثل گلبول های قرمز در مغز استخوان ساخته می شوند. این گلبول ها بخشی از سیستم ایمنی بدن بوده و به مقابله با باکتری ها و عفونت ها می پردازند. انواع مختلفی از گلبول های سفید وجود دارد که هرکدام نقش به خصوصی دارند. ائوزینوفل ها نمونه ای گلبول های سفید هستند که در مقابل انگل های بیماری زا (مالاریا) و عوامل آلرژی زا وارد عمل می شوند. نوتروفیل ها نمونه ای دیگر است که با باکتری ها و قارچ های تولید بیماری مبارزه می کنند. بازوفیل ها باعث تقویت پاسخ های التهابی با آزاد کردن مواد شیمیایی می شوند. لنفوسیت ها نیز نوعی دیگر از گلبولهای سفید هستند که دو نوع  B و T  دارند.

لنفوسیت های B باعث فعال کردن لنفوسیت های T از طریق تولید آنتی بادی می شوند. لنفوسیت های T نیز با شناسایی عفونت های جدید سیستم ایمنی را در از بین بردن آن ها کمک می کنند. لنفوسیت های کشنده طبیعی به مقابله با ویروس ها و تومورها می پردازند. مونوسیت ها نیز در ماکروفاژها باقیمانده و سلول های حمله کننده را نابود می کنند.

۳) پلاکت ها:

پلاکت ها در واقع با ساخت لخته باعث بند آمدن خون و بسته شدن زخم ها می شوند و به آن ها ترومبوسیت نیز می گویند. این سلول ها که قسمتی از سیتوپلاسم هستند به دو دسته فعال و غیرفعال تقسیم می شوند و در مغز استخوان ساخته می شوند. در شرایط عادی پلاکت ها با دریافت پیام هایی به حالت غیرفعال هستند اما وقتی زخمی در جایی از بدن ایجاد شود، پیام هایی به پلاکت ها مبنی بر فعال شدن و تشکیل لخته خون داده می شود.

۴) پلاسما:

بیشتر از۶۰٪ از حجم خون، از مایعی به نام پلاسما تشکیل شده است که گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها درون آن قرار دارند. قسمت عمده پلاسما آب است و درصد باقیمانده حاوی هورمون، آنتی بادی، آنزیم ها، گلوکز، نمک، لیپیدها و ذرات چربی است. هر کدام از این مواد وظایفی را بر عهده دارند، مثلا آنتی بادی ترکیبی برای مقابله با حمله ی پاتوژن هاست. نمک ها به عنوان الکترولیت در تنظیم PH و فشار اسمزی نقش دارند. هورمون ها پیام های شیمیایی خاصی به سلول های هدف میرسانند. لیپیدها نقش انتقال و جمع آوری چربی ها را بر عهده دارند. از چربی های خونی می توان کلسترول و تری گلیسیریدها را نام برد.

وظایف خون: خون به عنوان یک ماده بسیار مهم در انجام فعالیت های بدن نقش های بسیار مهمی دارد.

۱- انتقال مواد حیاتی:

مهمترین نقش خون در تنفس است که با اتصال هموگلوبین به اکسیژن در ریه، آن را به بافت های بدن منتقل کرده و دی اکسید کربن را از سلول ها گرفته و به ریه برمی گرداند. برای این که فعالیت های آنزیمی به طور درست انجام شود آب مورد نیاز توسط خون تأمین می شود. مواد مغذی که سلول ها برای رشد و انجام فعالیت های خود به آن نیاز دارند و همچنین پیام های شیمیایی برای رسیدن به سلول هدف همه و همه توسط خون انجام می شود.

۲- از بین بردن مواد دفعی:

وقتی در سلول های بدن واکنش شیمیایی انجام می شود، در نتیجه ی آن ها مواد زاید و سمی تولید می شود که برای بدن مضر هستند. کلیه ها و کبد دو عضوی از بدن هستند که کار دفع مواد زاید و سمی را از بدن انجام می دهند. اما برای این که این مواد از سلول ها به این دو عضو منتقل شوند، به خون نیاز است. مثلا آب و نمک اضافی و همچنین باقیمانده سلول های مرده (مثل گلبول های قرمز)، توسط خون از بافت های بدن جمع آوری شده و حذف می شوند. همان طور که در بالا نیز اشاره شد، دی اکسید کربن حاصل از تنفس سلول ها نیز توسط خون به ریه ها برای خروج، برده می شوند.

۳- مکانیسم ایمنی و حفاظتی:

گلبول های سفید و آنتی بادی هایی که در خون وجود دارد، بدن را در مقابل ویروس ها و باکتری ها مقاوم می کند و بدن را در مقابل این عوامل عفونت و بیماری زا ایمن می کند. حتی گلبول های سفید سلول های سرطانی را که بدن هر فرد سالمی می تواند تولید کند، قبل از رشد و تقسیم شدن زیاد، از بین می برد. سیستم لنفاوی بخشی است که به گلبول های سفید در ایمن سازی بدن کمک می کند.

۴- لخته شدن:

همان طور که در بالا گفته شد، پلاکت ها سلولهایی در خون هستند که باعث لخته شدن خون در موقع نیاز می شوند. بنابراین در هنگام زخم و ایجاد جراحت برای جلوگیری از خونریزی و ایجاد کم خونی، این فاکتورهای لخته شدن هستند که با انعقاد خون در محل خونریزی، موجب بند آمدن آن می شود.

توجه: در برخی از سرطان ها در هنگام ایجاد زخم، فاکتورهای انعقاد نمی توانند جلوی خونریزی را بگیرند و حتی ممکن است فرد جان خود را از دست بدهد.