نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان سرویکس یا دهانه رحم نوعی سرطان می باشد که در سلول‌های قسمت پایین رحم و متصل به واژن، رخ می‌دهد. وقتی که سلول‌های دهانه رحم رشد غیر طبیعی دارند و به سرعت تکثیر می‌شوند، سرطان رحم اتفاق می‌افتد. مثلا یکی از عوامل محرک سرطان دهانه رحم تماس با ویروس پاپیلومای انسانی است که در سلول‌های سرویکس جهش ایجاد میکند. این جهش باعث می‌شود سلول‌های طبیعی به سلول‌های غیر طبیعی تبدیل گردند. سلول‌های غیرطبیعی جمع شده و توده‌ای به نام تومور را تشکیل می‌دهند. توده و یا تومور در سرویکس می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. توده‌های خوش‌خیم پولیپ، کیست و زگیل‌های ناحیه تناسلی معمولاً خطرناک نمی باشند و به سایر بافت‌های اطراف تهاجم پیدا نمی‌کنند، اما توده‌های بدخیم سرطان سرویکس گاهی تهدید کننده زندگی افراد بوده و می‌تواند به بافت‌ها و اعضای اطراف تهاجم پیدا کند و یا به سایر نقاط بدن منتشر شوند.

آناتومی و فيزيولوژی:

سرويکس، تحتانی ترین بخش رحم است که به داخل واژن برآمده شده و فضایی به نام فورنیکس را ایجاد کرده است. قسمت فوقانی سرویکس (سوپرا واژینالیس) در بالای محل اتصال واژن به سرویکس قرار دارد. قسمت طرفین سرویکس سوپرا واژینالیس به لیگامان کاردینال اتصال دارد. سرویکس حدود ۲ تا ۴ سانتیمتر طول دارد. حاوی غدد ترشحی زیادی است که موکوس ترشح می کند.

علل و ريسک فاکتورها:

عفونت به ویروس پاپیلومای انسانی در ۹۰ درصد موارد باعث ایجاد این بیماری در خانم ها می شود. فرد ممکن است چندین سال به این ویروس آلوده شده و از آن بی اطلاع باشد. این ویروس زمانی که به مدت طولانی در بدن شخص باشد ممکن است به طور تدریجی خود را نشان بدهد و بعضی سلول های دهانه رحم را تبدیل به سلول های سرطانی خطرناک کند. البته در بسیاری از افراد نیز عفونت به این ویروس باعث ایجاد بیماری نمی شود.

افراد زیر نیز بسیار مستعد ابتلا به سرطان دهانه رحم و یا سرطان سرویکس هستند:

– افرادی که به دخانیات اعتیاد دارند.

– افرادی که قرص های ضدبارداری خوراکی به مدت ۵ سال یا بیشتر مصرف کرده اند.

– افرادی که بارداری و زایمان های متعدد داشته اند.

– افرادی که همسرشان دارای چند شریک جنسی است.

– افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند: مانند افرادی که دارو مصرف می کنند یا مبتلا به ایدز هستند.

– افرادی که دارای شریک های جنسی متعدد هستند.

– افرادی که در سنین پایین رابطه جنسی خود را آغاز کرده اند.

– افرادی که دچار کمبود ویتامین ای، سی و اسید فولیک هستند.

– افرادی که دچار چاقی مفرط هستند.

– افرادی که فرزندی نداشته اند.

علايم و نشانه ها:

شایع ترین تظاهر اولیه خونریزی غیر طبیعی است (پس از مقاربت، بین قاعدگی ها یا پس از یائسگی)

ترشح غیر طبیعی  از مهبل (ممکن است آبکی، خون آلود، موکوئید، چرکی یا بدبو باشد)

تظاهر معمول متروراژی بدون درد متناوب  یا لکه بینی است که پس از مقاربت اتفاق بیفتد.

با بزرگ شدن سرطان، حملات خونریزی شدید تر، مکرر تر و طولانی تر می شوند.

نشانه های دیررس سرطان گردن رحم شامل:

درد راجعه به پهلو یا اندام تحتانی، سوزش ادرار، وجود خون در ادرار، خونریزی از رکتوم، یبوست بهبود ناپذیر، ادم پایدار یک یا هر دو اندام تحتانی، خونریزی شدید و ارومی، نکروز.

التهاب و خونریزی ممکن است باعث نتایج مثبت کاذب در پاپ اسمیر شوند.

مراحل سرطان سرويکس:

مرحله صفر: کارسینوم درجا

مرحله۱ : محدود  به گردن رحم

مرحله۲: فراتر از گردن رحم گسترش یافته است، ولی به دیوار های  جانبی لگن یا یک سوم تحتانی مهبل نرسیده است.

مرحله ۳: دیوار های جانبی لگن یا یک سوم تحتانی مهبل را گرفتار کرده است.

مرحله ۴: بیماری متاستاتیک

تشخيص:

آزمون سلول شناسی غربالگری سالانه سرطان گردن رحم باید با شروع مقاربت  مهبلی یا از سن ۲۱ سالگی آغاز شود. در زنان کم خطر اگر آزمون پی در پی طبیعی باشند، می توان آزمون غربالگری را هر سه سال یکبار انجام داد. در زنانی که در خطر بیشتری هستند، غربالگری با فواصل کوتاهتر توصیه می شود. غربالگری در زنان مسن تر  از ۷۰ سال که حداقل سه آزمون طبیعی پی در پی در ۱۰ سال گذشته داشته اند یا زنانی که رحم آنها به طور کامل برداشته شده است، ممکن است ضروری نباشد.

آزمون های غربالگری سلول شناسی که غیر طبیعی هستند، باید با کولپوسکوپی به همراه بیوپسی مستقیم پیگیری شوند. از همه ضایعات قابل لمس یا آن هایی که می توان  با چشم غیر مسلح مشاهده کرد، باید نمونه برداری کرد.

در مواردی که شک به تهاجم میکروسکوپی یا سرطان گردن رحم در مراحل اولیه وجود دارد، بیوپسی مخروطی گردن رحم اندیکاسیون دارد. این کار برای ارزیابی احتمال تهاجم صورت می گیرد.

برخلاف سایر سرطان های تناسلی که از طریق جراحی مرحله بندی  می شوند، در این سرطان، مرحله بندی بیشتر از طریق ارزیابی بالینی صورت می گیرد.

مرحله بندی باید شامل مشاهده، لمس، کولپوسکوپی، کورتاژآندوسرویکس، هیستروسکوپی، سیستوسکوپی، پروکتوسکوپی، پیلوگرافی وریدی و بررسی ریه ها و اسکلت با پرتو نگاری اشعه ایکس باشد.

بیوپسی مخروطی قسمتی از مرحله بندی بالینی در نظر گرفته می شود. معاینه بالینی ممکن است با کمک بیهوشی انجام شود. سی تی اسکن و ام ار ای در برنامه ریزی درمان ارزشمند هستند، ولی در مرحله بندی استفاده نمی شوند. این روش ها برای بررسی وضعیت گره های لنفاوی و گسترش تومور در لگن مفید هستند. آزمون های آزمایشگاهی عبارند از :سی بی سی، بی یو ان و کراتینین و آزمون های عملکرد کبدی. این آزمون ها کم خونی و متاستاز را ارزیابی می کنند. در بیمارانی که مبتلا به اچ پی وی تشخیص داده شده اند، به فکر سایر بیماری های اس تی دی، به ویژه اچ ای وی باشید.

غربالگری سرطان سرويکس:

غربالگری سرطان دهانه رحم: اکثریت افراد پاپ اسمیر را برای تمام زنانی که از خطر جنسی فعال هستند یا به سن ۱۸ سال می رسند، توصیه می کنند. در خانم های با خطر پایین (آن هایی که سه مورد پاپ اسمیر متوالی آن ها طبیعی است و هیچ سابقه ای از پاپ اسمیر غیر طبیعی  ندارند) می توان پاپ اسمیر  را هر ۲–۳ سال یکبار انجام داد.

پاپ اسمیر در افرادی که به علت مسائل خوش خیم، کل رحم آن ها برداشته شده است باید متوقف شود. بعضی گروه ها توصیه می کنند در افراد  با خطر پایین که پاپ اسمیر های آن ها به طور متوالی طبیعی بوده است پس از سن ۵۶–۷۰ سال اسمیر لازم نیست و بعضی ها توصیه به انجام آن هر ۲–۳ سال یکبار می کنند.

واکسیناسیون علیه اچ پی وی جهت جلوگیری از عفونت دائم و همچنین ناهنجاری های سلولی ناشی از نوع اچ پی وی۱۶ موثر است. واکسیناسیون احتمالا دستورالعمل های غربالگری را در آینده تغییر می دهد.