نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

مولتیپل میلوما در گلبول های سفید که به نام سلول های پلاسمایی شناخته می شوند، شکل گرفته و موجب ظهور سلول های سرطانی در مغز استخوان می شود. با گذشت زمان، این سلول های سرطانی موجب خروج سلول های پلاسمای سالم می شوند که مسئول مبارزه با عفونت ها و تولید پادتن های مورد نیاز برای مقابله با میکروب ها و عفونت هستند. در عوض، سلول های سرطانی تولید شده توسط مولتیپل میلوما منجر به تولید پروتئین های غیر طبیعی می شود که در نهایت مشکلات سلامت قابل توجه برای افراد مبتلا به طور ویژه مشکلات کلیوی را در پی دارد.

آناتومی وفیزیولوژی:

مغز استخوان یک بافت اسفنجی است که داخل استخوان‌ها وجود دارد. مغز استخوان دربردارنده‌ی سلول‌های بنیادی است که به انواع سلول‌های خونی موجود در بدن توسعه می‌یابند، از جمله:

گلبول‌های قرمز که اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را به سراسر بدن می‌رسانند؛ گلبول‌های سفید که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند؛ پلاکت‌ها که به لخته شدن خون کمک می‌کنند؛ بدن معمولا این گلبول‌ها را هنگام نیاز تولید می‌کند، مانند وقتی که گلبول‌های قدیمی ازبین می‌روند. گاهی اوقات این سلول‌ها با سرعت بیش‌ازحد یا غیرطبیعی رشد می‌کنند که آن را به نام سرطان مغز استخوان می‌شناسند.

 علایم و نشانه ها:

١) خستگی بیش از اندازه : 

یکی از نخستین نشانه های مولتیپل میلوما احساس خستگی بیش از اندازه است که حتی پس از استراحت کافی و دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم از بین نمی رود. این احساس خستگی به واسطه روش حمله مولتیپل میلوما به سلول های سالم در مغز استخوان شکل می گیرد، که در بسیاری موارد می تواند به کم خونی یا تولید سیتوکین ناسازگار منجر شود. از آنجایی که احساس خستگی بسیار شایع است، این نشانه باید در ترکیب با نشانه های دیگر مولتیپل میلوما که در ادامه به آنها اشاره می شود، در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، فردی که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان، به ویژه مولتیپل میلوما، را دارد، در صورت تجربه خستگی برای چند روز یا چند هفته باید برای بررسی ابتلا به این بیماری آزمایش شود.

٢) کم خونی شدید: 

زمانی رخ می دهد که تعداد گلبول های قرمز خون به سطوح بسیار پایین می رسد، می تواند ناشی از ابتلا به مولتیپل میلوما باشد، زیرا این بیماری موجب سرکوب یا بیرون راندن گلبول های قرمز سالم می شود. شایع‌ترین عارضه جانبی کم خونی شدید احساس خستگی شدید است، که ممکن است با دنبال کردن رژیم غذایی سالم، استراحت کافی، مصرف مایعات، یا محرک هایی مانند کافئین از بین نرود. این احساس خستگی بیش از اندازه می تواند برای روزها یا حتی هفته ها ادامه یابد. با این وجود، باید به این نکته اشاره داشت که کم خونی تنها با مولتیپل میلوما و ابتلا به سرطان مغز استخوان مرتبط نیست. دلایل بسیاری می توانند زمینه ساز شکل گیری کم خونی شوند که از بارداری تا قاعدگی، و کمبود آهن و ویتامین را شامل می شوند. گاهی اوقات مصرف آهن به میزان کافی می تواند کم خونی را درمان کند. 

٣) درد در استخوان ها: 

یکی از نشانه های آشکار و متمایز مولتیپل میلوما احساس درد در استخوان ها است. مولتیپل میلوما در مغز استخوان شکل می گیرد و با گذشت زمان گلبول های قرمز سالم را سرکوب می کند، که می تواند نازک شدن و تضعیف استخوان را به همراه داشته باشد. در نتیجه، پوکی استخوان شکل می گیرد. با رسیدن به این مرحله، احتمال ترک خوردن یا شکستن کامل استخوان تحت تاثیر قرار گرفته به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. همچنین، این شرایط به احساس درد خفیف تا متوسط در و اطراف استخوان منجر می شود. در صورتی که استخوان های کلیدی و مهم، مانند ستون فقرات که مسئول پشتیبانی از چندین بخش بدن است، تحت تاثیر بیماری قرار گرفته باشند، این درد ممکن است هرچه بیشتر مشهود باشد. این درد با حرکت افزایش می یابد و ممکن است به طور قابل توجهی هنگام شب و اوایل صبح تشدید شود.

٤) بی حسی 

از آنجایی که مولتیپل میلوما گلبول های قرمز سالم مغز استخوان را هدف قرار می دهد می تواند موجب تضعیف استخوان های بیمار شود. این شرایط اغلب موجب شکنندگی و احساس درد در استخوان ها می شود، و همچنین می تواند به احساس بی حسی منجر شود. این احساس    بی حسی بیشتر زمانی شکل می گیرد که مولتیپل میلوما به مهره های ستون فقرات حمله می کند. با گسترش مشکل در ستون فقرات، بیماری موجب تضعیف استخوان ها می شود و مهره ها در تماس با یکدیگر و اعصاب اطراف ستون فقرات قرار می گیرند. در تماس با این اعصاب بسیار حساس، مولتیپل میلوما در سیگنال هایی که بین مغز و ستون فقرات حرکت می کنند، اختلال ایجاد کرده و بی حسی آن ناحیه را موجب می شود.

٥) مشکلات کلیوی 

مولتیپل میلوما می تواند در نهایت به شکل گیری مشکلات کلیوی چشمگیر منجر شود. توسعه مولتیپل میلوما به شکل گیری پروتئین هایی منجر می شود که تولید بیش از اندازه آنها می تواند فشار مضاعف بر کلیه ها وارد کرده و آسیب دیدن آنها یا حتی نارسایی کلیوی را موجب شود. در حالت ایده آل، بیمار نشانه ها و علائم دیگر ابتلا به مولتیپل میلوما را تشخیص داده و اقدامات لازم را پیش از این که بیماری به ظهور مشکلات کلیوی منجر شود، انجام می دهد. 

٦) هایپرکلسمی 

با گذشت زمان، مولتیپل میلوما به تولید سلول های سرطانی منجر می شود، که خروج سلول های سالم را از مغز استخوان به همراه دارد. این شرایط ضعف، درد و به طور بالقوه بی حسی در استخوان را موجب می شود. در این زمان، بیماری می تواند ترک خوردگی یا شکستگی کامل استخوان را موجب شود. همچنین، این فرسایش استخوان در نتیجه بیماری مولتیپل میلوما به شکل گیری شرایطی به نام هایپرکلسمی یا فزونی کلسیم منجر می شود که در نتیجه مقدار بیش از اندازه کلسیم در خون شکل می گیرد. هایپرکلسمی اغلب در افراد مبتلا به مولتیپل میلوما دیده می شود. هایپرکلسمی با نشانه هایی مانند خستگی بیش از اندازه، یبوست و مشکلات کلیوی خود را نشان می دهد. 

٧) کاهش وزن 

فرد مبتلا به مولتیپل میلوما می تواند روند سریع کاهش وزن خود را تجربه کند. این بیماری می تواند زمینه ساز علائم بسیاری از قبیل خستگی بیش از اندازه و درد شدید شود، که اشتها را سرکوب می کنند. مولتیپل میلوما می تواند ورزش کردن و کالری سوزی که به تقویت سوخت و ساز و افزایش اشتها کمک می کنند را دشوار سازد. به طور خلاصه، اگر فردی بدون ایجاد تغییر در رژیم غذایی خود یا فعالیت های جسمانی با روند کاهش وزن مواجه شود، ممکن است با یک مشکل سلامت چشمگیر و زمینه ای در پس پرده مواجه باشد. 

٨) سردرگمی روانی 

احساس سردرگمی می تواند در نتیجه بسیاری از علائم مرتبط با مولتیپل میلوما، از جمله هایپرکلسمی و آسیب کلیوی، شکل بگیرد. در اصل، بدن در مواجهه با از بین رفتن مغز استخوان می تواند سیگنال هایی گیج کننده به مغز ارسال کند. به همین دلیل، سردرگمی روانی به ندرت در مراحل اولیه مولتیپل میلوما، یعنی زمانی که بدن همچنان به طور کلی سالم است، دیده می شود. 

٩) بیماری های مکرر 

مولتیپل میلوما با حمله به مغز استخوان موجب از بین رفتن استخوان می شود. این شرایط نه تنها شکل گیری مشکلات جدی برای بیمار به واسطه تضعیف استخوان را در پی دارد، بلکه تعداد سلول های سالم که توانایی مبارزه با عفونت ها را دارند نیز کاهش می دهد. در این زمان، مولتیپل میلوما می تواند سیستم ایمنی بیمار را تضعیف کند و وی را هرچه بیشتر مستعد ابتلا به عفونت سازد. در حقیقت، این شرایط می تواند این احساس را در بیمار ایجاد کند که به طور مداوم در حال مبارزه با بیماری ها است. همچنین، مولتیپل میلوما شرایط را برای غلبه بر بیماری و بهبودی، به ویژه برای افرادی که دستگاه تنفسی و ریه های آنها تحت تاثیر عفونت قرار گرفته است، دشوارتر می سازد.

انواع سرطان مغز استخوان: 

سرطان مغز استخوان براساس نوع سلول‌های آسیب‌دیده دسته‌بندی می‌شود.

۱. مولتیپل میلوما:

مولتیپل میلوما نوعی از سرطان است که در پلاسماسل‌ها روی می‌دهد. پلاسماسل‌ها در مغز استخوان ساخته می‌شوند.

۲. لوکمیا:

لوکمیا سرطان‌های گلبول سفید هستند. گاهی‌اوقات این نوع سرطان‌ها می‌توانند در انواع گلبول‌ها آغاز شوند.

لوکمیاهای حاد سرطان‌هایی با رشد سریع و لوکمیاهای مزمن سرطان‌هایی با رشد آهسته هستند. چندین نوع مختلف لوکمیا وجود دارد:

لوسمی حاد لنفاوی (ای ال ال): این نوع لوکمیا در کودکان بیشتر از بزرگسالان شایع است.

لوسمی حاد مغز استخوان (ای ام ال): این نوع لوکمیا در بزرگسالان شایع‌تر است، اما در کودکان هم ممکن است توسعه یابد.

لوسمی مزمن لنفاوی (سی ال ال): این نوع لوکمیا در لنفوسیت‌ها (نوعی گلبول سفید) دیده می‌شود و در بزرگسالان شایع‌تر است.

لوسمی مزمن مغز استخوان (سی ام ال): این نوع لوکمیا کمیاب است. در مغز استخوان آغاز می‌شود و به خون و سایر بافت‌های بدن گسترش می‌یابد.

لوسمی مزمن میلومونوسیتیک (سی ام ام ال): این نوع لوکمیا در آن دسته از سلول‌های مغز استخوان یافت می‌شود که دیگر گلبول‌ها را می‌سازند. عمدتا بزرگسالان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

لوسمی اطفال: لوسمی اطفال شایع‌ترین نوع سرطان است که کودکان و نوجوانان را دچار می‌کند. بیشتر موارد لوسمی اطفال ای ال ال یا ای ام ال هستند.

۳. لنفوم‌ها:

لنفوم‌ها سلول‌های سرطانی در سیستم لنفاوی هستند. این نوع سرطان‌ها می‌توانند در بسیاری از جاهای بدن، ازجمله در مغز استخوان روی بدهند. دو نوع اصلی لنفوم وجود دارد.

لنفوم غیرهوچکین: نوعی لنفوم که روی لنفوسیت‌ها تأثیر می‌گذارد. این سرطان‌ها می‌توانند در هر جای بدن توسعه یابند و بسیاری از انواع مختلف لنفوسیت‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهند.

لنفوم هوچکین: لنفوم هوچکین هم نوعی از سرطان است که روی لنفوسیت‌ها تأثیر می‌گذارد. تفاوت اصلی بین لنفوم هوچکین و غیرهوچکین، وجود نوع مخصوصی از سلول غیرطبیعی به نام سلول رید اشتنبرگ است.

 نشانه‌های مولتیپل میلوما اینها هستند:

درد یا شکستگی‌های استخوان؛ خستگی؛ افزایش عفونت؛ تغییر در تعداد دفعات ادرار؛ سر گیجه؛ تشنگی؛ حالت تهوع یا استفراغ؛ کاهش وزن

نشانه‌های لوکمیا اینها هستند:

ضعف؛ خستگی؛ تنگی نفس؛ تب؛ درد استخوان؛ کاهش وزن؛ تعریق شبانه؛ بزرگ شدن غدد لنفاوی یا طحال؛ عفونت‌های مکرر؛ چهره‌ی رنگ‌پریده؛ کبودی مکرر و بدون‌دلیل؛ خونریزی طولانی از زخم‌های کوچک؛ بدن درد.

 نشانه‌های لنفوم شبیه به نشانه‌های لوکمیا هستند، اما ممکن است اینها را هم شامل شوند:

سرفه ی مزمن؛ خارش پوست؛ عرق شبانه؛ خستگی؛ تب؛ درد غده‌ی لنفاوی پس از مصرف الکل؛ بزرگ شدن غدد لنفاوی؛ کاهش اشتها؛ شکم درد؛ جوش یا غدد پوستی؛ احساس پر شدن یا پف کردن از طحال بزرگ‌شده.

اگر کسی این نشانه‌ها را دارد، باید سریعا برای معاینه به پزشک مراجعه کند.

تشخیص: 

آزمایش‌هایی که برای تشخیص سرطان مغز استخوان انجام می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

آزمایش‌های خون و ادرار: آزمایش خون یا ادرار می‌تواند پروتئین خاصی را که با مولتیپل میلوما در ارتباط است شناسایی کند. آزمایش خون می‌تواند عملکرد کلیه، سطح الکترولیت یا سایر سطوح گلبولی را هم ارزیابی کند.

آسپیراسیون مغز استخوان: پزشک‌ها از سوزن مخصوصی استفاده می‌کنند تا یکی از استخوان‌ها را سوراخ کنند و نمونه‌ی کوچکی از مغز استخوان را بردارند. متخصصی این نمونه را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند و دنبال سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی می‌گردد. این آزمایش به‌منظور به‌حداقل‌رساندن ناراحتی یا درد، با بیهوشی انجام می‌شود.

آزمایش‌های تصویربرداری: اشعه‌ی اکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری، تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام ار ای) و اسکن برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (پت اسکن) می‌توانند برای یافتن استخوان‌های غیرطبیعی یا آسیب‌دیده استفاده شوند.