ای وطن ای مادر تاریخ ساز ای مرا بر خاک تو روی نیاز
ای کویر تو بهشت جان من عشق جاویدان من، ایران من
نویسندگان: سید سعید زمانیه شهری و سونیا سیدالحسینی
فصل ششم سلسله مقالات ايران باستان (جشن های باستانی)
به نام خداوند رنگین کمان
خداوند بخشنده مهربان
خداوند مهسا، حدیث و کیان
خداوند یک ملت همزبان
که این خانه مادری، میهن است
که ایران زمین، کاوه اش یک زن است
ادامه جشن‌های اسفند
ث) ویژگی پنجم، پیوند ناگسستنی جشن های ایرانی با آتش است. حتی اگر آن جشن پیوند چندانی با آتش نداشته باشد، اما عموماً اخگری کوچک به آن رسمیت و تقدسی بیشتر می بخشد.
ج) ششمین ویژگی عمومی جشن ها و مراسم ایرانی چنین است که با زادروز یا سال مرگ کسی در پیوند نیست و آنگونه که از متون کهن همچون شاهنامه بر می آید، برای ایرانیان زادروز کسی اهمیتی فراوان نداشته و به ندرت آن را ثبت می کرده اند؛ چرا که هر کسی در روزی زایش یافته و در روزی در می گذرد. آنچه برای ایرانیان با ارزش بوده و آنرا ثبت کرده و گاه جشن می گرفته اند، «انجام کاری بزرگ» بوده است که نمونه های آن را در شاهنامه فردوسی می بینیم. می دانیم که فردوسی نیز تنها به ثبت زمان پایان کار بزرگ خود که همانا «سرایش شاهنامه» باشد، بسنده کرده و از یادآوری صریح زادروز خود خودداری کرده است.
ه) هفتمین ویژگی های عمومی در گستردگی مراسم است. ایرانیان جشن ها و آیین های میهنی خود را به گونه ای یکپارچه و با همبستگی و همزیستی شگفت انگیزی برگزار کرده و تفاوت های قومی و دینی و زبانی را عامل بازدارنده این یگانگی نمی دانسته اند. آیین های ایرانی متعلق به همه ی ایرانیان است و همه برای نگاهبانی از آن کوشیده اند. کسانی که با تعصب های نابجای دینی یا قومی نقش خود در پاسداری فرهنگ ایران بیشتر از دیگران می دانند، به این همبستگی باشکوه مردمان ایرانی آسیب می زنند.
جشن‌هایی با زمان‌های متغیر
برخی دیگر از جشن ها و گردهمایی های ایران در زمان ثابتی برگزار نمی شوند و به پدیده ای طبیعی، و یا به روز خاصی در هفته وابسته هستند. در اینجا بطور خلاصه به بعضی از آنها اشاره می شود:
۱) جشن «بیل گردانی» در روستای «نیمه ور» محلات، به مناسبت پایان لایروبی و جوی روبی. این مراسم در فاصله بین نوروز تا سیزده بدر و همراه با بازی های آیینی و نمایشی برگزار می شده و متأسفانه امروزه فراموش شده است.
۲) جشن «گلاب گیری» در نیاسر و قمصر کاشان، در میانه های اردیبهشت ماه و به مناسبت آغاز هنگام چیدن «گل گلاب» و گلاب گیری.
۳) جشن «علم واچینی» یا «جشن خرمن» در گیلان و در یکی از جمعه های پایان تابستان، به مناسبت اتمام درو کردن محصول و پایان سال زراعی.
۴) جشن برفی به مناسبت «نخستین برف سال» در بخش هایی از آسیای میانه، محلات، خمین و مناطق دیگری در ایران، به مناسبت بارش نخستین برف سال. این مراسم در آسیای میانه همراه با نمایش ها و بازی های گروهی و سیاه کردن سر و صورت کسی برگزار می شود. پختن آش دسته جمعی و اشتراکی در صحرا از ویژگی های این جشن است.
۵) جشن «چارشنبه سوری» در سراسر ایران زمین در شب آخرین چارشنبه سال همراه با آتش افروزی و پریدن از روی آن. این جشن با «آب» نیز در پیوند است و در برخی نقاط، پریدن از روی نهر یا آوردن آب از چشمه توسط دختران و شکستن کوزه های آب دیده شده است. در شیراز دختران و زنان از بامداد چارشنبه سوری تا پایان روز به آب تنی در چشمه کنار آرامگاه سعدی می پرداختند و پسانگاه پسران و مردان آن را ادامه می دادند. در آذربایجان (و نیز در جمهوری آذربایجان/ آران) جشن چارشنبه سوری در هر ۴ چهارشنبه اسفندماه برگزار می شد. برخی جشن چارشنبه سوری را به دلیل نبود روزهای هفته در ایران باستان، جشنی نوساخته قلمداد می کنند در حالی که این پندار درست به نظر نمی رسد. هر چند که از دلایل و دیرینگی چارشنبه سوری آگاهی چندانی در دست نیست، اما شواهد متعددی در وجود نام روزهای هفته در ایران باستان در دست است و از جمله در شاهنامه فردوسی هم به نام روزهای هفته و هم به جشن آتشی در «چارشنبه روز» اشاره شده است. با توجه به شواهد موجود، احتمال می رود که این جشن با جشن «فروردگان» در بیست و ششم اسفند و نیز با خانه تکانی پایان سال و پاکیزگی خانه در پیوند باشد. پریدن از روی آتش نیز بر خلاف برخی پندارها به هیچ وجه بی احترامی به آتش نیست، بلکه این کار به گونه ای نمادین برای سوزاندن و پاک کردن همه بدی ها و نادرستی ها و کدورت ها انجام می شود. سرودها و ترانه های معروف چارشنبه سوری نیز به این نکته اشاره دارند.
۶) جشن «لعل جبه» در افغانستان و به ویژه در شهر کابل در هر چهار آدینه روز اسفندماه و همراه با بازار همگانی. در باورهای مردمی این جشن در گرامیداشت پهلوان جوانی بنام «لعل جبه» که بخاطر نجات میهن در حمله دشمنان جان باخت، برگزار می شود.
۷) جشن «گل سرخ» به مناسبت شکوفایی این گل در اواخر زمستان یا اوایل بهار. برگزاری این جشن در شمال افغانستان، آسیای میانه، شیراز و کردستان، برگزار شده است. منظور از «گل سرخ»، گلی است که امروزه با نام «شقایق» شناخته می شود.
۸) جشن «بابای دهقان» به مناسبت آغاز هنگام شخم زدن زمین. در این جشن بجز شادی و سرور، از پیرمرد خوشنام و خوش یمنی می خواهند که نخستین حرکت گاو آهن و مقداری از شخم زدن زمین، توسط او انجام پذیرد. این آیین از مازندران و گیلان، کرمان، خراسان، افغانستان (بویژه بامیان و هزاره جات) و آسیای میانه گزارش شده است. در بسیاری جاها و از جمله در بامیان، گاو را به گونه زیبایی با پارچه های رنگی آذین می کنند.
۹) جشن «شاندر» یا جشن انگور در آذربایجان غربی و در اواخر تابستان. در این جشن با شادی و بازی های گروهی، هر کس بهترین انگورهای تاکستان خود رابرای انتخاب بهترین ها به مسابقه می گذارد.
۱۰) جشن «انار» در بخش «تارم/ طارم» استان قزوین و در اواخر تابستان یا اوایل پاییز. در این جشن که با نواختن ساز و دهل و دایره همراه است، برای آغاز چیدن انار به انارستان ها می روند. مردم چیدن انار پیش از این جشن را ناشایست می دانند.
۱۱) جشن «فندق» در روستاهای منطقه «رودبار» قزوین و در میانه های تابستان. در این جشن مردم با سرود و ترانه خوانی آغاز به چیدن فندق می کنند و دختران با فندق ها برای نامزدان خود گردنبند فراهم می کنند. جشن نخستین شنبه و چارشنبه سال در جنوب خراسان. در این دو روز مردم مانند سیزده بدر به صحرا و به ویژه به کشتزارها روی می آورند و به پختن آش رشته و شادی می پردازند.
۱۲) سایرین: همچنین جشن های متعدد دیگری مانند طلوع سیارگان مشتری/ هرمزد و «ناهید / زهره»، باز بردن رمه ها از آغل به صحرا، گردآوری محصول زراعی، نخستین باران سال و بسیاری مناسبت های کیهانی و طبیعی دیگر که با زندگی روزمره مردم و با اقتصاد زراعی، دامی و معیشتی آنان در پیوند است.
ادامه دارد…
و…. سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.
بگویید آهسته در گوش باد
چو ایران نباشد تن من، مباد
