نویسنده: بدرالدین نجمی، روانشناس
Nbbn1392@gmail.com
گاهی اوقات ما سعی داریم همانطور که از فرزندمان مراقبت می‌کنیم، با آنها برخورد کنیم و فراموش می‌کنیم که ما هرگز نمی‌توانیم والد پدر و مادر خود باشیم و مراقبت از آنها به مهارت‌های خاصی نیاز دارد. نکتۀ مهم این است که این مهارت‌ها که باید در تک‌تک رفتارهای ما نمود داشته باشد، آموختنی هستند اما بیشترمان از این مهارت‌ها آگاه نیستیم و صرفاً با مهر و محبت هم نمی‌توان این مهارت‌ها را در خود ساخت. شاید اگر به طریقی یاد می‌گرفتیم که چه‌طور با فرد سالمند خانواده رفتار کنیم، این همه گلایه و نارضایتی در خانواده‌مان به وجود نمی‌آمد.
دوره سالمندی هم مانند هر دورۀ دیگر زندگی خصوصیات و دغدغه‌های مربوط به خود را دارد و بسته به اینکه فرد، در مرحلۀ سالمندی اولیه باشد (بین ۶۰ تا ۷۵ سالگی) و یا در مرحلۀ سالخوردگی یا کهنسالی (از ۷۵ سالگی به بالا)، نیازها و شرایط روحی و جسمی او متفاوت خواهد بود. بطور خلاصه، شاید بتوان تنها به یک نکتۀ مهم در مورد رفتار با سالمندان اشاره کرد؛ و آن اینکه ما همواره باید به خود یادآوری کنیم که این سالمند (پدر، مادر یا هر عضو دیگر خانواده) به دلیل ضعف قوای جسمانی و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها، به شدت نگران و مضطرب است که مبادا سلامتش به مخاطره بیفتد. از سوی دیگر و علاوه بر این نگرانی، به خاطر تغییر شرایط زندگی و کم‌مشغله‌‌تر شدن نسبت به گذشته، این افراد تا حدی دچار کاهش اعتماد به نفس می‌شوند. بنابراین همواره در تلاش‌اند و با این درگیری ذهنی می‌کوشند به خود و اطرافیان اثبات کنند که هنوز هم مانند گذشته فرد مؤثری هستند. حال اگر ما به عنوان مراقبان اصلی به اشکال مختلف، به فرد سالمند نشان دهیم که از نظر ما هنوز در جایگاه قبلی خود قرار دارند و بر مؤثر و مفید بودن آنها تأکید داشته باشیم، آنها آسوده تر و با اضطراب کمتر و با احساس حرمت نفس و اعتماد به نفس بیشتر لحظات را سپری خواهند کرد. پس بیاییم همواره سالمندان عزیزمان را در زندگی شان نقش آفرین کنیم. همگی در خانوادۀ خود فرد سالمند داشته یا داریم. سالمندانی که گذشته ای مقتدر، پرتلاش و مؤثر داشته اند. حال اگر به هر دلیل جایگاه قبلی والدین مان که در دوران طولانی بزرگسالی آن را به سختی تثبیت کرده بودند، در معرض آسیب قرار گیرد و متزلزل شود، ایشان برای دستیابی به جایگاه قبلی از دست رفته، ممکن است به حوزه‌هایی وارد شوند که شاید برای ما یا بعضی از افراد خانواده ورود به این حوزه ها نوعی دخالت تعبیر شود؛ در نتیجه با بی دقتی و عدم درک علل زیربنایی این رفتارها، ممکن است ناخواسته مرتکب واکنش های تحقیرآمیز، پرخاشگرانه و تأدیبی شویم که برای بهداشت روانی فرد سالمند مضر است. مثلاً مادر شما قصد ندارد که در امور تربیت فرزندتان و یا روابط خانوادگی‌تان دخالت کند، بلکه فقط می‌خواهد نشان دهد که هنوز هم مثل گذشته فردی مفید و توانمند است که دیگران می‌توانند در صورت نیاز به او مراجعه کنند و در حوزه‌های مختلف از او نظرخواهی کنند. اگر هر کدام از ما برحسب علاقه، توان و تخصص سالمندمان، به منزلت او توجه کنیم و جایگاهش را محفوظ بداریم و با رفتارمان به او نشان دهیم که هرگز از نظر ما به فردی سربار و غیرمؤثر تبدیل نشده است، بسیاری از مسایل و مشکلات رابطه ای‌مان حل خواهد شد.
پیری خوب یا سالمندی موفق
اگرچه افراد سالمند برای انجام برخی امور پیچیده به تلاش بیشتری نیاز دارند ولی با این وجود مشاهده می کنیم که برخی از افراد سالمند با وجود افزایش سن در سطوح بسیار بالای جامعه موفق عمل می‌کنند. با افزایش سن، کنترل بروز برخی بیماری‌ها سخت‌تر می‌شود. سالمندی موفق به معنی نداشتن بیماری‌های جسمی نیست. سالمند موفق کسی است که با وجود بیماری، ناتوانی نداشته باشد و توانایی جسمی و شناختی خود را در بالاترین حد ممکن نگهدارد و با اطرافیان و جامعه تعامل سازنده داشته باشد. به زعم دو تن از پیری شناسان معروف در دهه های اخیر، به نامهای “جان والیس رو” و “رابرت کان“ که با انتشار کتاب “سالمندی موفق” در سال ۱۹۸۷ نظرات علمی خود را مطرح نمودند، سالمندی موفق به سه عامل مربوط می شود:
۱. عدم وجود ناتوانی یا بیماری
۲. درک بالا به همراه توانایی بدنی مناسب
۳. تعامل هدفمند با دیگران
برای رسیدن به یک پیری خوب، توجه به بهداشت جسمانی و رعایت نکات آن در طول زندگی اهمیت زیادی دارد. بنابراین افراد باید در طول دوره های قبلی رشد بویژه میانسالی مراقب وضعیت سلامت جسمی و سبک زندگی خود باشند و در صورت نیاز متناسب با شرایط جسمی، رژیم غذایی خاص را رعایت کنند. به تعبیر روانپزشکی به نام جرج وایلنت، رعایت ۷ قانون ساده در خوب پیر شدن مؤثر است: سیگار نکشیدن، الکل مصرف نکردن، ورزش منظم داشتن، وزن متعادل داشتن، تحصیل کردن، ازدواج پایدار داشتن و مهار فشارهای روانی. بنا به پیمایش های انجام شده توسط محققان، رعایت ۵ مورد می تواند مرگ را در افراد بالای ۷۰ سال تا ۶۰ درصد بکاهد؛ که این موارد عبارت از: خودداری از مصرف سیگار، تعادل یا عدم مصرف الکل، مدیریت دیابت و فشار خون، ورزش منظم و داشتن رژیم غذایی مدیترانه ای (شامل میوه ها، سبزیجات و چربی های سالم مانند روغ زیتون).
چگونه زندگی کنیم تا در سالمندی سالم باشیم؟
مانند هر صفت یا خصیصه ای، سلامت طیفی است که در یک سوی آن بیمار بودن و در سوی دیگر بیمار نبودن قرار دارد. علاوه بر وضعیت جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی فرد، عوامل ژنتیکی، مادرزادی و محیطی نیز بر سلامتی فرد تأثیر می گذارند. سلامتی هر فرد نه تنها بر زندگی خودش بلکه بر اجتماع پیرامونش نیز تأثیر می گذارد. بیماری‌های واگیردار به صورت مستقیم و بیماری‌های مزمن به صورت غیرمستقیم با از دست دادن نیروی مفید در جامعه و افزایش هزینه‌های مراقبت، بر سلامت کل جامعه تأثیر دارند. بدیهی است، برای تأمین سلامتی در هر جامعه ای علاوه بر عزم ملی و تمایل و همت فردی نیز ضروری است.
یکی از عوامل مؤثر در سلامتی داشتن یک سبک زندگی سالم است. سالمندی موفق نیز در گرو این امر است. عوامل بیرونی مؤثر بر سبک زندگی سالمندان عبارتند از: رژیم غذایی مناسب، ورزش روزانه، عادت‌های شخصی، ساده‌انگاری و پذیرش روند طبیعی افزایش سن. از جمله عوامل خطر موجود در زندگی فرد که به میزان زیادی بر سلامتی او و جامعه اثر می گذارد بی‌تحرکی، تغذیه نامناسب، خواب ناکافی و استرس است؛ که با شناسایی به موقع و مداخله فردی و جمعی در این عوامل می‌توان در پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای کیفیت زندگی سالمندان موفق بود.
کیفیت زندگی یک مفهوم گسترده و چند بعدی است که معمولاً شامل گزارش اقدامات خود فرد از سلامت جسمی و روانی است، کیفیت زندگی به آن دسته از خصوصیاتی اشاره دارد که برای فرد ارزشمند است و حاصل احساس راحتی یا ادراک خوب بودن است، و در راستای توسعه و حفظ منطقی عملکرد جسمانی، هیجانی و عقلانی است، به طوری که فرد بتواند توانایی‌هایش را در فعالیت‌های با ارزش زندگی حفظ کند.
ادامه دارد…
