نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان مثانه عبارتست از رشد غیر طبیعی سلول های بدخیم در بدن. تومور مثانه معمولا در دیواره مثانه ایجاد می شود. مثانه عضوی از دستگاه تناسلی است که ادرار در آن جمع شده و سپس تخلیه می شود. معمولا سرطان مثانه اگر در مراحل اولیه اش باشد درمان پذیر خواهد بود، ناگفته نماند که بسیاری از سرطان ها در صورت تشخیص زود هنگام قابل درمان هستند.

آناتومی و فیزیولوژی مثانه: 

مثانه، یک کیسه عضلانی در لگن است که درست در بالا و پشت استخوان شرمگاهی قرار دارد. ظاهر مثانه بسته به میزان ادرار ذخیره شده در آن متفاوت است و در صورت پر شدن به شکل بیضی در می آید و هنگام خالی بودن به اندازه و شکل یک گلابی است. مثانه توسط لایه هایی از بافت ماهیچه ای که برای نگه داشتن ادرار خاصیت ارتجاعی دارند، پوشیده شده است. بافت داخلی مثانه به داخل مثانه چین خورده است و به آن خاصیتی ارتجاعی و قابل انعطاف پذیری می دهد. مثانه هنگام خالی شدن ادرار، دوباره منقبض می شود و به حالت طبیعی خود بر می گردد و دیواره عضله مثانه ضخیم تر و کل مثانه سفت می شود. ساختار خارجی مثانه عبارتند از:

راس، که توسط رباط میانی (بقایای مجرای ادرار) به ناف متصل می شود.

بدنه، که قسمت اصلی مثانه است و در قسمت بالایی آن قرار دارد.

پایه یا فوندوس، ساختار مثلثی شکل در قسمت پشت یا انتهایی مثانه واقع شده است.

گردن که به مجرای ادراری متصل است.

عضله مثانه

عضلات مثانه نقش کلیدی در ذخیره سازی و تخلیه ادرار دارند. دیواره مثانه حاوی عضله صاف تخصصی معروف به عضله دترسور است که یکپارچگی ساختار مثانه را هنگام کشش حفظ می کنند و در هنگام انقباض مثانه باعث دفع ادرار می شود. 

همچنین دو اسفنکتر عضلانی در مجرای ادرار وجود دارد: اسفنکتر مجرای داخلی، اسفنکتر مجرای خارجی اسفنکتر مجرای داخلی زنان یک اسفنکتر عملکردی است و هیچ عضله ای ندارد. اسفنکتر مجرای داخلی در مردان از الیاف صاف دایره ای تشکیل شده است، که تحت کنترل اعصاب ارادی هستند و در هنگام انزال از جلوگیری مجدد منی جلوگیری می کنند.

اسفنکتر مجرای ادراری خارجی در زنان و مردان ساختار یکسانی دارد. این اسفنکتر یک عضله اسکلتی است و تحت کنترل اعصاب غیرارادی قرار دارد است. با این حال، مکانیسم اسفنکتر خارجی در مردان پیچیده تر است.

مثانه از نظر ساختار و عملکرد یک عضوی از سیستم ادراری است که دو نقش اصلی و مهم را در بدن ایفا می کند:

• ذخیره موقت ادرار

مثانه ارگان توخالی با دیواره های قابل انعطاف پذیر است که این دیواره در بزرگسالان به مثانه اجازه می دهد تا ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر ادرار را بتوانند به طور موقت تا زمان تخلیه ذخیره کنند. بسته به میزان تجمع ادرار، اندازه مثانه می تواند افزایش پیدا کند. به طور طبیعی مثانه ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی لیتر ادرار را در خود جای می دهد، اما زمانی که تقریباً یک چهارم آن پر شود، فرد نیاز به ادرار کردن پیدا می کند.

• کمک به دفع ادرار

ساختار و عملکرد مثانه به گونه ای است که می تواند در دفع ادرار نقش موثری داشته باشد. ادرار در کلیه ها ساخته و بوسیله دو لوله به نام مجرای ادرار به مثانه منتقل می شود. مثانه ادرار را ذخیره و دفع آن را کنترل می کند. مثانه هنگامی که پر می شود، ادرار را از طریق مجرای ادرار، آزاد می کند. در زنان، این لوله بین کلیتوریس و مهبل ختم می شود. در حین ادرار کردن، ماهیچه های مثانه فشرده می شوند و دو اسفنکتر باز می شوند تا ادرار از بدن خارج شود. اسفنکتر داخلی در مثانه یک دریچه ای عضلانی است که از نشت ادرار جلوگیری می کند. تریگون در مثانه یک پایه مثلثی شکل است که از کشش مجرای ادرار یا برگشت جریان ادرار به مجرای ادرار جلوگیری می کند.

انواع سرطان مثانه

سه نوع سرطان مثانه وجود دارد. 

– سرطان مثانه سلول انتقالی: 

سرطان سلول انتقالی رایج ترین نوع سرطان مثانه است. این در سلول های انتقالی در لایه داخلی مثانه شروع می شود. سلول های انتقالی سلول هایی هستند که هنگام کشیده شدن بافت بدون آسیب دیدن تغییر شکل می دهند.

– سرطان مثانه سلول سنگفرشی: 

سرطان سلول سنگفرشی یک سرطان نادر در ایالات متحده است. این بیماری از آنجا شروع می شود که سلول های سنگفرشی نازک و مسطح پس از عفونت طولانی مدت یا تحریک مثانه در مثانه تشکیل می شود.

– سرطان مثانه آدنوکارسینوم: 

آدنوکارسینوما نیز یک سرطان نادر در ایالات متحده است. این بیماری از زمانی شروع می شود که سلول های غده ای در مثانه پس از تحریک طولانی مدت و التهاب مثانه تشکیل می شود. سلول های غده ای غدد ترشح کننده مخاط در بدن را تشکیل می دهند.

شروع و گسترش سرطان مثانه:

دیواره مثانه دارای چندین لایه است. هر لایه از سلول های مختلفی تشکیل شده است. بیشتر سرطان های مثانه از درون لایه داخلی مثانه شروع می شود که ادرار یا اپی تلیوم انتقالی نامیده می شود. همانطور که سرطان به داخل یا از طریق لایه های دیگر دیواره مثانه رشد می کند، مرحله بالاتری دارد، پیشرفته تر می شود و درمان آن دشوارتر است. با گذشت زمان، سرطان ممکن است در خارج از مثانه و به ساختارهای مجاور رشد کند. ممکن است به غدد لنفاوی مجاور یا سایر قسمتهای بدن گسترش یابد. (وقتی سرطان مثانه گسترش می یابد، تمایل دارد به غدد لنفاوی دور، استخوان ها، ریه ها یا کبد برود)

سرطان مثانه تهاجمی و غیر تهاجمی

سرطان های مثانه اغلب براساس میزان گسترش آنها به دیواره مثانه توصیف می شوند:

سرطان های غیرتهاجمی فقط در لایه داخلی سلولها (اپیتلیوم انتقالی) است. آنها به لایه های عمیق تر رشد نکرده اند.

سرطان های مهاجم به لایه های عمیق تری از دیواره مثانه تبدیل شده اند. این سرطان ها به احتمال زیاد شیوع پیدا می کنند و درمان آن دشوارتر است.

سرطان مثانه همچنین می تواند به عنوان سطحی یا غیر عضلانی تهاجمی توصیف شود. این اصطلاحات، هم شامل تومورهای غیرتهاجمی و هم تومورهای مهاجمی است که به لایه عضلانی اصلی مثانه رشد نکرده اند.

ریسک فاکتورها:

سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش می دهد. سیگار کشیدن باعث نیمی از سرطان های مثانه در مردان و زنان می شود. عوامل زیر همچنین خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش می دهد:

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی عامل سرطان، عفونت های مزمن مثانه، مصرف مایعات کم، مرد بودن، سفید بودن، مسن تر بودن، از آنجا که اکثر سرطان های مثانه در افراد بالای ۵۵ سال رخ می دهد، داشتن یک رژیم غذایی پرچرب، داشتن سابقه خانوادگی سرطان مثانه، درمان قبلی با برخی داروهای شیمی درمانی، داشتن پرتودرمانی قبلی برای درمان سرطان در ناحیه لگن، آرسنیک در آب آشامیدنی، برخی داروهای خاص، قرار گرفتن در معرض آلودگی های محل کار

 نژاد و قومیت، سن، تحریک مزمن مثانه و عفونت، سابقه شخصی مثانه یا دیگر سرطان های ادراری، نقایص مادرزادی، ژنتیک و سابقه خانوادگی

علت سرطان مثانه:

این سرطان از آنجا شروع می شود که تغییراتی (جهش) در دی ان ای سلول های مثانه ایجاد می شود. دی ان ای سلول حاوی دستورالعمل هایی است که به سلول می گوید چه کاری انجام دهد. اما این تغییرات به سلول می گوید که وقتی موعد مرگ سلول های سالم می رسد به سرعت تکثیر شده و به حیات خود ادامه دهند. سلول های غیرطبیعی رفته رفته توموری را تشکیل می دهند که می تواند به بافت طبیعی بدن حمله کرده و آن را از بین ببرد. با گذشت زمان، سلول های غیرطبیعی می توانند گسترش یابند و در بدن پخش شوند (متاستاز سرطان مثانه).

علایم و نشان ها: 

علایم مشهود سرطان مثانه و نشانه های آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

رویت خون در ادرار (هماچوری)، که ممکن است باعث شود ادرار قرمز روشن یا به رنگ کوکاکولا به نظر برسد، با این وجود گاهی اوقات ادرار طبیعی به نظر می رسد و وجود خون تنها در تست آزمایشگاه شناسایی می شود.

تکرر ادرار

ادرار دردناک

کمردرد

تشخیص: آزمایشات و روش هایی که برای تشخیص این سرطان استفاده می شود، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• استفاده از یک اسکوپ برای بررسی قسمت داخلی مثانه (سیستوسکوپی). برای انجام سیستوسکوپی،  پزشک شما یک لوله باریک کوچک (سیستوسکوپ) را از طریق مجرای ادرار وارد می کند. سیستوسکوپ دارای یک لنز است که به پزشک شما اجازه می دهد تا داخل مجرای ادرار و مثانه شما را ببیند، تا این ساختارها را از نظر علائم بیماری بررسی کند. سیستوسکوپی را می توان در مطب پزشک یا بیمارستان انجام داد.

• نمونه برداری از بافت برای آزمایش (بیوپسی): 

 در طی سیستوسکوپی،  پزشک شما ممکن است یک ابزار ویژه را توسط اسکوپ به مثانه منتقل کند تا یک نمونه سلول را برای آزمایش جمع کند (نمونه برداری). این روش را گاهی نمونه برداری تومور مثانه از طریق مجرای ادراری می نامند. همچنین می تواند برای درمان سرطان مثانه استفاده شود.

• بررسی نمونه ادرار (سیتولوژی ادرار): 

 نمونه ای از ادرار شما زیر میکروسکوپ برای بررسی سلول های سرطانی در روشی به نام سیتولوژی ادرار تجزیه و تحلیل می شود.

• آزمایشات تصویربرداری: 

آزمایشات تصویربرداری، مانند اوروگرام توموگرافی کامپیوتری یا پیلوگرام رتروگراد، به پزشک اجازه می دهد تا ساختارهای دستگاه ادراری شما را بررسی کند. در طی سی تی اوروگرام، ماده حاجب تزریق شده به ورید دست شما در نهایت به کلیه ها، حالب ها و مثانه می ریزد. تصاویر اشعه ایکس که در طول آزمایش گرفته شده، نمای مفصلی از دستگاه ادراری شما را فراهم می کند و به پزشک کمک می کند تا مناطقی را که ممکن است سرطان باشد، شناسایی کند. پیلوگرام رتروگراد یک معاینه با اشعه ایکس است که برای بررسی دقیق دستگاه ادراری فوقانی استفاده می شود. در طول این آزمایش، پزشک شما یک لوله نازک (کاتتر) را از طریق مجرای ادرار و مثانه شما رد می کند تا ماده حاجب را به حالب شما تزریق کند. در حالی که تصاویر اشعه ایکس گرفته می شود، رنگ به کلیه ها ریخته می شود.

• بعد از تایید سرطان مثانه، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را برای تعیین این که آیا سرطان به غدد لنفاوی یا سایر مناطق بدن گسترش یافته است،  توصیه کند.

این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

سی تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی، توموگرافی انتشار پوزیترون یا پت اسکن، اسکن استخوان، اشعه ایکس قفسه سینه. پزشک شما بر اساس نتایج حاصل از این روش ها برای تعیین مرحله ای سرطان استفاده می کند. مراحل سرطان مثانه با اعداد رومی از ۰ تا ۴ (صفر تا چهار) نشان داده می شود. پایین ترین مراحل نشان دهنده سرطانی است که محدود به لایه های داخلی مثانه است و هنوز رشد نکرده است تا بتواند بر دیواره ماهیچه عضلانی تأثیر بگذارد. بالاترین مرحله، مرحله چهارم،  سرطانی را نشان می دهد که به گره های لنفاوی یا ارگان های دوردست بدن گسترش یافته است.

درجه بندی سرطان مثانه

سرطان های مثانه بیشتر بر اساس نحوه ظاهر شدن سلول های سرطانی هنگام مشاهده از طریق میکروسکوپ طبقه بندی می شوند. این به عنوان درجه بندی یا گرید شناخته می شود و پزشک شما ممکن است سرطان را گرید پایین یا گرید بالا توصیف کند:

سرطان مثانه گرید پایین: این نوع سرطان دارای سلول هایی است که از نظر شکل ظاهری و سازمان به سلول های طبیعی نزدیک تر هستند (کاملاً تمایز یافته). تومور گرید پایین معمولاً کندتر رشد می کند و احتمال حمله آن به دیواره عضلانی مثانه نسبت به تومور گرید بالا کمتر است.

سرطان مثانه گرید بالا: این نوع سرطان دارای سلول هایی است که ظاهری غیرطبیعی دارند و هیچ شباهتی به بافت های ظاهرا طبیعی ندارند (تفاوت چندانی ندارند). یک تومور گرید بالا تمایل به رشد سریع تری به نسبت تومور گرید پایین دارد و ممکن است به دیواره عضلانی مثانه و سایر بافت ها و اندام ها سرایت کند.