دکتر سید سعید زمانیه شهری MD دکتر سونیا سید الحسینی MD
آزمایش‌هایی که اغلب توسط پزشکان برای تشخیص هرچه بهتر بیماری تجویز می‌شود، آزمایش ام آر آی است. امکان دارد بیمار قبل از انجام این آزمایش اندکی استرس بگیرد ولی جای نگرانی نیست، در این مقاله درباره‌ی اینکه قبل و بعد از آزمایش چه کنید و در طول ام آر آی چه رخ می‌دهد توضیح خواهیم داد.
امآرآی(MRI) چیست ؟
«امآرآی (MRI)» یا « تصویربرداری تشدید مغناطیسی» (Magnetic Resonance Imaging) یک روش تصویربرداری پزشکی است که در آن از یک میدان مغناطیسی به همراه امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اعضای بدن استفاده می‌شود.
– طرز کار ام آر آی چیست؟
دستگاه ام. آر. آی یک محفظه استوانه‌‌ای بزرگی است که به وسیله آهنربا احاطه شده‌اند. وقتی بیمار در داخل دستگاه امآرآی دراز می‌کشد، میدان مغناطیسی موقتا مولکول‌های آب را در بدن هم‌تراز می‌کند. امواج رادیویی نیز باعث می‌شود که این اتم‌های هم‌تراز سیگنال‌های ضعیفی تولید کنند که برای ایجاد تصاویر امآرآی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه امآرآی همچنین می‌تواند تصاویر سه‌بعدی نیز ایجاد کند که از زوایای مختلفی قابل‌مشاهده است.
– چرا از تصویربرداری امآرآی استفاده می‌شود؟
امآرآی یک روش تصویربرداری پزشکی غیر تهاجمی و ایمن است که برای بررسی دقیق اعضای بدن و استخوان‌ها و اسکلت مورد استفاده قرار می‌گیرد. امآرآی تصاویر با وضوح بالایی از داخل بدن ایجاد می‌کند که می‌تواند برای تشخیص انواع مشکلات و بیماری‌ها به پزشک کمک کند.
– انواع ام آر آی
در ادامه درباره‌ی رایج‌ترین آزمایش‌های ام آر آی که برای نقاط مختلف بدن تجویز می‌شود صحبت خواهیم کرد.
– امآرآی مغز و نخاع
امآرآی رایج‌ترین روش تصویربرداری برای مغز و نخاع است. امآرآی اغلب برای کمک به تشخیص این بیماری‌ها به کار می‌رود:
- آنوریسم مغزی(کلاف عروقی مغز)
- اختلالات چشم و گوش داخلی
- بیماری ام اس (MS)
- اختلالات نخاعی
- سکته
- تومور
- آسیب مغزی ناشی از ضربه به سر
« اف‌ام‌آرآی (fMRI) » یا «امآرآی عملکردی» نوع خاصی از امآرآی است که برای اندازه‌گیری و سنجش عملکردهای مغز به کار گرفته می‌شود. در این روش تصاویری از جریان خون در مناطق مختلف مغز ایجاد می‌شود تا مشخص شود در هنگام انجام هر کاری چه نواحی از مغز فعال می‌شود. این روش تصویربرداری برای شناسایی نواحی مختلفی که مسئول انجام حرکات گفتاری و حرکتی در مغز افرادی که قرار است جراحی مغز شوند به کار می‌رود. از اف‌ام‌آرآی برای ارزیابی آسیب‌دیدگی‌های ناشی از ضربه به سر یا اختلالاتی مانند بیماری آلزایمر نیز استفاده می‌شود.
امآرآی قلب و رگ‌های خونی
امآرآی قلب یا عروق خونی برای ارزیابی موارد زیر به کار می‌رود:
- اندازه و عملکرد بطن‌های قلب
- ضخامت و حرکات دیواره‌های قلب
- شدت آسیب‌دیدگی ناشی از حملات یا بیماری‌های قلبی
- مشکلات ساختاری در آئورت، مانند آنوریسم
- التهاب یا انسداد رگ‌های خونی
– امآرآی سایر اعضای بدن
امآرآی برای ارزیابی انواع تومورها یا سایر ناهنجاری‌های در بسیاری از اعضای بدن به کار می‌رود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کبد و مجاری صفراوی
- کلیه‌ها
- طحال
- لوزالمعده
- رحم
- تخمدان
- پروستات
- امآرآی استخوان‌ها و مفاصل
امآرآی می‌تواند به بررسی موارد زیر یاری رساند که عبارتند از:
- ناهنجاری‌های مفصلی ناشی از آسیب‌های ضربه‌ای یا ناشی از حرکات تکراری مانند پارگی غضروف یا رباط‌ها
- ناهنجاری دیسک کمر
- عفونت استخوان
- تومورهای استخوانی‌و بافت‌نرم
– امآرآی پستان
امآرآی می‌تواند همراه با تصویربرداری ماموگرافی برای تشخیص سرطان پستان به خصوص در زنانی که دارای بافت متراکم پستان هستند یا ممکن است در معرض ابتلا به این بیماری باشند مورد استفاده قرار گیرد.
– خطرات و عوارض ام آر آی چیست؟
به این جهت که در روش تصویربرداری امآرآی از آهنرباهای بسیار قوی استفاده می‌شود، در صورتی که بدن فلزی وجود داشته باشد، ممکن است که برای فرد مشکلاتی به وجود بیاید. اجسام فلزی حتی اگر جذب آهنربا نشوند، بازهم ممکن است موجب مخدوش شدن تصاویر امآرآی شوند.
قبل از انجام امآرآی پرسشنامه‌ای در اختیار بیمار قرار داده می‌شود که در آن در مورد دستگاه‌های فلزی یا الکترونیکی کار گذاشته شده در بدن سوالاتی گنجانده شده است. بنابراین، تا زمانی که فرد دارای دستگاه یا اجسام فلزی در بدن باشد که برای آزمایش امآرآی بی‌خطر نباشند، ممکن است امآرآی انجام نگیرد. این اجسام و دستگاه‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پروتزهای فلزی مفصل
- دریچه‌های مصنوعی قلب
- دفیبریلاتور‌های قلبی قابل کاشت (دستگاه الکتروشوک)
- پمپ‌های قابل کاشت برای انفوزیون دارو
- ایمپلنت‌های تحریک‌کننده عصبی
- ضربان‌ساز قلب
- گیره‌های فلزی
- سنجاق، پیچ، صفحه، استنت یا منگنه جراحی فلزی
- ایمپلنت حلزونی گوش
- گلوله، تَرکش یا هر نوع قطعه فلزی دیگر
- وسیله داخل رحمی
اگر بیمار دارای خالکوبی یا آرایش دائمی باشد، باید پیش از آزمایش امآرآی از پزشک در مورد تاثیرگذاری آن سوال کند. زیرا برخی جوهرهای تیره حاوی مقادیری فلز هستند.
در صورتی که فرد احتمال می‌دهد باردار باشد، باید قبل از اسکن امآرآی پزشک را مطلع سازد. زیرا هنوز تاثیر میدان‌های مغناطیسی بر روی جنین مشخص نیست و ممکن است اثر سوئی روی نوزاد بگذارد. پزشک ممکن است در این صورت از یک روش دیگر استفاده کند یا اینکه آزمایش امآرآی را به تعویق بیاندازد.
همچنین در صورتی که فرد در دوران شیردهی قرار دارد، خصوصا اگر قرار است که در طی تصویربرداری امآرآی مواد حاجب پرتونگاری دریافت کند، بهتر است که موضوع را با پزشک معالج خود در میان بگذارد.
همچنین در مورد مشکلات کلیوی و کبد نیز بهتر است که به پزشک اطلاع داده شود. زیرا در صورتی که فرد دارای مشکلاتی در این اندام‌ها باشد، پزشک ممکن است استفاده از مواد حاجب را محدود کند تا مشکلات بیشتری برای فرد به وجود نیاید.
– آمادگی برای امآرآی
معمولا قبل از امآرآی پرهیز غذایی یا توصیه خاصی به بیمار نمی‌شود. بنابراین مگر در مواردی که دستورات خاصی توسط پزشک داده شود، بیمار می‌تواند مانند معمول غذا بخورد و به مصرف داروهای خود ادامه دهد. به طور معمول از بیمار خواسته می‌شود لباس مخصوص بپوشد و اشیا یا زیورآلات و موارد دیگری که روی تصاویر امآرآی تاثیر می‌گذارد را دربیاورد. این موارد عبارتند از:
- جواهرآلات
- سنجاق مو
- عینک
- ساعت
- کلاه گیس
- دندان مصنوعی
- سمعک
- سوتین فنری
- مواد آرایشی حاوی ذرات فلز
– در طول آزمایش ام آر آی چه اتفاقی خواهد افتاد؟
دستگاه امآرآی یک استوانه لوله‌ای شکل با دو انتهای باز است. بیمار روی یک تخت متحرک خوابانده شده و به آرامی به سوی دهانه‌ی استوانه حرکت داده می‌شود. یک تکنسین امآرآی از اتاقی دیگر بیمار را تحت نظر دارد. بیمار می‌تواند از طریق میکروفون با تکنسین امآرآی صحبت کند. چنانچه فرد دچار مشکل هراس از فضاهای بسته «تنگناهراسی (کلاستروفوبیا)» باشد، ممکن است نیاز باشد از داروهای آرام‌بخش برای کاهش اضطراب استفاده شود. با این حال، در اکثر موارد، بیماران بدون مشکل خاصی آزمایش امآرآی را پشت سر‌می‌گذارند.
دستگاه امآرآی یک میدان مغناطیسی قوی را در اطراف بدن به وجود می‌آورد و امواج رادیویی را نیز به سمت بدن هدایت می‌کند. روش امآرآی بدون درد است و بیمار اصلا میدان مغناطیسی یا امواج رادیویی را حس نمی‌کند. همچنین هیچ قسمت متحرکی در اطراف بیمار وجود ندارد.
در طی اسکن امآرآی قسمت داخلی آهنربا صدایی کوبش یا ضربه و صداهای دیگری را به وجود می‌آورد. ممکن است که برای اینکه بیمار کمتر اذیت شود به او هدفون داده شود یا اینکه در هنگام اسکن موسیقی پخش شود.
در برخی موارد، ماده حاجب که عموما «گادولینیوم (Gadolinium)»است به درون رگ یا بازوی بیمار تزریق شود. ماده حاجب موجب افزایش کنتراست و در نتیجه وضوح تصاویر امآرآی می‌شود. گادولینیوم به ندرت موجب بروز واکنش‌های آلرژیک در فرد می‌شود.
مدت زمان ام آر آی
امآرآی می‌تواند از ۱۵ دقیقه تا بیشتر از ۱ ساعت هم طول بکشد. در طول آزمایش بیمار باید کاملا ثابت بماند، زیرا حرکت کردن می‌تواند باعث تاری تصاویر امآرآی شود.
در حین انجام امآرآی عملکردی (اف‌ام‌آرآی) ممکن است از بیمار خواسته شود کارهای خاصی مانند ضربه زدن با انگشت شست روی سایر انگشتان، مالیدن یک قطعه کاغذ سنباده‌ای یا پاسخ دادن به برخی سوالات خاص را انجام دهد. انجام این وظایف باعث می‌شود تا قسمت‌های مختلف مغز که با انجام هر وظیفه‌ای فعال می‌شوند مشخص شود.
– بعد از امآرآی چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر به فرد داروهای آرام‌بخش داده نشده باشد، می‌تواند بلافاصله پس از اسکن فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرد.
سخن پایانی
پزشک یا متخصصی که مخصوصا برای بررسی تصاویر امآرآی آموزش دیده یا رادیولوژیست، تصاویر را به‌دقت تجزیه و تحلیل می‌کند و نتایج را به پزشک گزارش می‌دهد.
