نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان مغز هم می‌تواند از خود سلول‌های مغز سرچشمه بگیرد و هم حاصل متاستاز سرطان دیگر اعضای بدن باشد. سلول‌های سرطانی سایر اندام‌ها، با جریان خون یا سیستم لنفاوی می‌توانند به دیگر اندام‌ها از جمله مغز منتقل شوند. سرطان مغز یا تومور مغزی یک رشد غیر طبیعی در بافت مغز می باشد. امکان دارد که تومورهای مغزی، خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. تومور یا می تواند از خود مغز نشات گرفته باشد یا از قسمت دیگری از بدن آمده و به مغز (متاستاز) انتقال پیدا کند. تومور خوش خیم دارای سلول های سرطانی نمی باشد و اغلب بعد از برداشتن مجدداً عود نمی کند. بیشتر تومورهای خوش خیم به بافت اطراف حمله نمی کنند.

تومور رشد غیر طبیعی سلول‌ها است. سلول‌ها بلوک اصلی ساختمان بدن می باشند؛ آن‌ها بافت‌ها و اندام‌ها را تشکیل می‌دهند. دائماً بدن سلول‌های جدیدی می‌سازد تا به ما در رشد، تعویض بافت فرسوده و التیام صدمات وارده کمک نماید.به طور معمول، سلول‌ها به روش منظم تکثیر می‌شوند و می‌میرند، به طوری که هر سلول جدید جایگزین یک سلول از دست‌رفته می‎شود. با این حال، بعضی اوقات سلول‌ها، غیر طبیعی شده و رشد می‌کنند. در سرطان‌های جامد مانند سرطان مغز، سلول‌های غیرطبیعی، توده یا توده‌ای به نام تومور تشکیل می‌دهند. در بعضی از سرطان‌ها، مانند سرطان خون، سلول‌های غیر طبیعی در خون ایجاد می‌شوند.

سرطانی شدن سلول های مغزی، می تواند از جایی غیر از خود بافت مغز منشا بگیرد و از سایر بافت ها به مغز متاستاز دهد. تومورهای مغزی، در بافت مخ، مخچه، هیپوفیز، بصل النخاع، پرده ی مننژ، ساقه ی مغز و … می تواند مشاهده گردد. همه ی تومور های مغزی کشنده نیستند. حتی آنهایی که بدخیم هستند، می توانند کنترل و درمان شوند، البته در صورتی که به بافت های درگیر متاستاز نداده باشند.گرچه حتی در صورت گسترش و متاستاز تومور مغزی به سایر بافت ها، اگر درمان به گونه ای انجام شود که همه ی قسمت های تومور خارج شود، تومور مغزی قابل کنترل خواهد بود.

آناتومی وفیزیولوژی مغز:

مغز انسان به منزله مرکز فرمان دستگاه عصبی انسان است. مغز پیام‌های ورودی را از اندام‌های حسی بدن دریافت می‌کند و پیام‌های خروجی را به عضلات می‌فرستد. ساختار اصلی مغز انسان مشابه با مغز سایر پستانداران است، اما نسبت اندازه مغز به اندازه کل بدن در انسان بزرگتر از همه پستانداران است.

مخ یا سربروم بزرگترین قسمت مغز انسان است که به دو نیمکره تقسیم می‌شود. در زیر آن، ساقه مغز قرار دارد و در پشت ساقه مغز، مخچه قرار گرفته است. خارجی‌ترین لایه سربروم غشای مغزی است که از چهار لوب شامل لوب قدامی، لوب آهیانه، لوب تمپورال و لوب اکسیپیتال یا پس سری تشکیل شده است. قسمت‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی. 

مغز انسان مانند مغز همه مهره‌داران از سه بخش اصلی به نام‌های مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی به وجود می‌آید. هر یک از این سه قسمت دارای حفره‌های پُر از مایع است که اصطلاحاً به آنها بطن گفته می‌شود. مغز جلویی به سربروم و ساختارهای زیرین آن تبدیل می‌شود. مغز میانی به قسمتی از ساقه مغز تبدیل می‌شود و مغز عقبی، مخچه و بخشی از ساقه مغز را تشکیل خواهد داد.

قشر مغز در مغز انسان تا حد بسیار زیادی بزرگ شده است و به عنوان جایگاه تصورات و احساسات پیچیده عمل می‌کند. پردازش‌های بصری در لوب اکسیپیتال در نزدیکی عقب جمجمه انجام می‌شود. لوب تمپورال وظیفه پردازش صدا و زبان را بر عهده دارد و از هیپوکامپ و آمیگدال تشکیل شده است که به ترتیب در حافظه و عواطف نقش دارند. لوب آهیانه اطلاعات ورودی از حس‌های مختلف را تلفیق می‌کند و نقش بسیار مهمی در جهت‌یابی فضایی و مسیریابی دارد.

ساقه مغز: ساقه مغز به نخاع متصل می‌شود و شامل بصل‌النخاع، پل مغزی یا پونز و مغز میانی می‌باشد. مهم‌ترین کارکردهای ساقه مغز شامل تبادل اطلاعات بین مغز و بدن، عصب‌دهی از مغز به بخشی از صورت و سر و نیز اجرای عملکردهای حیاتی در کنترل فعالیت قلب، تنفس و هوشیاری می‌باشد.

تالاموس و هیپوتالاموس: تالاموس و هیپوتالاموس در فاصله بین سربروم و ساقه مغز قرار دارد. تالاموس پیام‌های حسی و حرکتی را به غشای مغز می‌فرستد و در تنظیم هوشیاری، خواب و آگاهی نقش دارد. هیپوتالاموس، سیستم عصبی را از طریق غده هیپوفیز به سیستم غدد درون‌ریز بدن (که هورمون‌ها را تولید می‌کنند) مرتبط می‌سازد.

مخچه: مخچه در زیر سربروم واقع شده است و کارکردهای مهمی در کنترل حرکات بدن بر عهده دارد. مخچه نقش مهمی در هماهنگی و تعادل اندام‌های بدن دارد و علاوه بر آن می‌تواند عملکردهای شناختی نیز داشته باشد.

نقش مغز 

مغز به عنوان  پیچیده ‌ترین عضو  بدن انسان می باشد که به طور معمول به عنوان مرکز فرمان بدن معرفی می گردد. فعالیت هایی که به صورت داوطلبانه انجام می نمایید همچون صحبت کردن یا تصمیم‌ گیری و هم‌ چنین کارهایی که به طور خودکار صورت می گیرد مانند گردش خون و ضربان قلب، زیر نظر می گیرد.

ریسک فاکتورهای سرطان مغز:

• سابقه ی خانوادگی 

فقط ۵ الی ۱۰ درصد از تمام سرطان ها ارثی می باشد. به ندرت پیش می آید که وراثت ژنتیکی علت تومور مغز باشد. اگر چند نفر از اعضای خانواده تان دچار تومور مغز شده اند، با پزشک مغز و اعصاب خود مشورت نمایید. متخصص مغز و اعصاب شما را به مشاور ژنتیک معرفی می کند.

• سن

 خطر ابتلا به اکثر انواع تومور مغز با افزایش سن بیشتر می شود.

• نژاد

درمجموع، ابتلا به تومور مغزی بین افراد سفیدپوست شایع تر است. با این حال، احتمال بروز مننژیوم در بین نژاد آفریقایی-آمریکایی بیشتر می باشد.

• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

 قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مثل موادی که در محیط کار با آن سروکار دارید، خطر ابتلا به سرطان مغزرا بالا میبرد.

• قرار گرفتن در معرض تشعشع 

خطر ابتلا به تومور مغزی در بین افرادی که در معرض تابش یونیزکننده قرار گرفته اند بیشتر می باشد. ممکن است از طریق پرتودرمانی برای سرطان در معرض این تشعشعات قرار بگیرید. ریزش اتمی هم شما را در معرض تشعشعات قرار می دهد. حادثه ی هسته ای فوکوشیما و چرنوبیل نمونه هایی از قرار گرفتن مردم در معرض تشعشات یونیزکننده می باشند.

• عدم ابتلا به آبله مرغان

 به گفته ی انجمن تومور مغزی آمریکا، کسانی که در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده باشند، کم تر در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی قرار می گیرند.

متاستاز مغزی:

متاستازهای مغزی از رایج ترین نوع تومورهای مغزی در بالغین به شمار می رود. این متاستازها، منشایی در جایی غیر از مغز دارند و از طریق خون به مغز منتقل می شوند. شایع ترین منشا این تومورها ابتدا از ریه، پستان، پوست و با شیوع کمتر سرطان کلیه یا سرطان روده بزرگ می باشد. در واقع، متاستازهای مغزی تومورهایی می باشند که اول در بافت ها و اعضای خارج از مغز رخ می دهند. سپس از طریق خون به مغز راه می یابند و موجب بروز ناخوشی یا مرگ در افراد می گردند.

انواع تومورهای مغزی: 

تومور های مغزی را بر اساس معیار های مختلفی می توان طبقه بندی کرد، که معروف ترین آنها طبقه بندی بر حسب خوش خیم بودن یا بدخیم بودن تومور می باشد. نوع دیگری از طبقه بندی تومور های مغزی، بر اساس منشا تومور است که آیا منشا اصلی تومور، خود بافت مغز بوده یا از بافت های دیگر به مغز متاستاز داده است. اما اصلی ترین طبقه بندی تومور های مغزی، که در بالین هم مورد استفاده است، طبقه بندی بر اساس میزان تهاجمی بودن است. بر این اساس، تومور ها را به ۴ گرید یا کلاس تقسیم می کنند که تومورهای گرید ۱ کم خطر ترین و تومور های گرید ۴ پر خطرترین آنها می باشند.

تومورهای مغزی اولیه:

تومور های مغزی اولیه، همان تومور هایی هستند که منشأ آنها خود بافت مغز است. منشا آنها سلول هایاستروسیت الیگودندروسیت، میکروگلیاها و …می باشند. منشا آنها در کودکان و بزرگسالان متفاوت است، به گونه ای که در بزرگسالان از بافت دو سوم قدامی مغز منشا می گیرد، در حالی که در کودکان از حفره ی کرانیال خلفی منشا می گیرد. معروف ترین این نوع تومور ها، گلیوما، مننژیوما و ادنوم هیپوفیز می باشند.

تومورهای مغزی ثانوی: تومورهای مغزی ثانویه، تومور هایی می باشند که منشأ آنها جایی غیر از بافت مغز است. این نوع تومور ها، در ابتدا در سایر قسمت های بدن تشکیل شده و سپس وارد جریان لنف یا خون شده اند و در نهایت از طریق عروق خونی و جریان خون، خود را به حفره ی کرانیال رسانده و در آنجا رشد کرده و تومور ثانویه را تشکیل داده اند. تومورهای ثانویه ی مغزی بسیار شایع تر از تومور های اولیه می باشند و معمولا مواقعی مشاهده می شوند که شخص دچار یکی از انواع سرطان های دیگر است و دچار متاستاز شده و در مراحل پایانی سرطان غیر قابل درمان هستند. تومورهای ثانویه ی مغزی معمولا از بافت کلیه، روده و ریه منشا می گیرند. 

تومورهای بدخیم: تومورها را بر اساس خوش خیم یا بدخیم بودن نیز تقسیم می کنند. تومورهای بدخیم، تقسیمات میتوزی سریع و غیر قابل کنترل دارند و مدام در حال رشد و تقسیم بیشتر هستند. اناپلازی از دیگر شاخصه های تومورهای بدخیم است. واژه ی اناپلازی به معنای ظاهر منحصر به فرد سلولهای تومور مغزی است. این سلول ها به طور مشخصی دارای هسته ی بزرگ می باشند، به گونه ای که حجم اشغال شده توسط هسته و سیتوپلاسم، در بعضی موارد به نسبت ۱ به ۱ است. سلول های تومور مغزی می توانند به صورت چند هسته ای نیز باشند.

ادامه دارد…