نویسنده: سید سعید زمانیه شهری
می نوش که عمر جاودانی اینست
خودحاصلت از دور جوانی اینست
هنگام گل و باده و یاران سرمست
خوش باش دمی که زندگانی اینست
استاد بی بدیل آواز ایران، خسرو خوبان، سروش مردم، دماوند موسیقی پارسی، حضرت استاد محمد رضا شجریان درگذشت. بی شک همان نقشی را که حکیم طوس، ابوالقاسم فردوسی در حفظ و نجات زبان فارسی از گزند تحریف داشته اند، همان نقش را دگر فرزند خلف خراسان کهن ، حضرت استاد محمد رضا شجریان در حفظ و تحریر ردیف ها، گوشه ها و دستگاه های موسیقیایی ایران ایفا نمودند. خراسان از دیرباز، سرزمین ناماوران، بزرگان و مشاهیر هنر پارسی بوده، از حکیم طوس ابوالقاسم فردوسی، حکیم عمر خیّام و عطار نیشابوری گرفته تا محمدرضا شفیعی کدکنی، پرویز مشکاتیان، مهدی اخوان ثالث، محمد تقی بهار. اما به راستی سرآمد تمامی مفاخر خراسان بزرگ، حضرت استاد محمد رضا شجریان هستند. ایشان حلقه ی اتصال بنده به شعر و ادبیات و موسیقی ایران هستند و همین مرا بر آن داشت که با نگارش سلسله مقالات «شجریان، سروش مردم، فردوسی موسیقی ایران» بخشی از دِین اخلاقی خویش را به الگوی هنری زندگی ام ادا کنم. حضرت استاد محمد رضا شجریان گوهریست که با نغمه داوودی و ماورایی او، در آسمان عشق، هلال نیلوفرانه ماه رویت میشه. درسه شماره پیشین، از جامعیّت شخصیت حضرت استاد شجریان سخن به میان آوردم و اذعان نمودم که کمتر هنرمندی را میتوان یافت که هم درعرصه شعر، ادبیات و موسیقی، جامعیّت داشته باشد و هم تاریخ ٤٠ ساله معاصر حوادث ایران را بتوان در آثارش مشاهده کرد. هم استاد قرّاء در تلاوت قرآن باشد و هم تسلط تمام و کمال بر دستگاه های موسیقیایی داشته باشد. هم به درجه ممتازی در خوشنویسی نایل گشته و هم مخترع و مبدع چندین ساز باشد. همچنین این نکته را تبیین نمودم که فعالیتهای هنری این استاد بی بدیل ٫ به هفت دهه قابل تقسیم است که از آن میان دهه های ۱۳۴۰، ۱۳۵۰، ۱۳۶۰، ۱۳۷۰و قسمتی از دهه ۱۳۸۰ را مبسوط شرح و بسط دادم. اینک در این شماره به ادامه سایر دهه ها خواهم پرداخت. اما پس از شکایت رسمی وی از صدا و سیما عده‌ای از مدیران صدا و سیما اعلام کردند دیگر حتی دعای ربنای ایشان را هم پخش نمی‌کنیم. محمدحسین صوفی، معاون صدای سازمان نیز اعلام کرد: «از این پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه‌های رادیویی پخش نمی‌شود». محمدرضا شجریان اذعان داشتند که «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من ، صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود». در همین دوران استاد شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودشان و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد. در سال ۱۳۸۹، استاد محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت استاد محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن است که به صورت رسمی پخش شده اند. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی استاد محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. آلبوم‌های بی‌تو به‌سر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ را شرکت دل آواز منتشر کرد.
۷) دهه ۱۳۹۰: حضرت استاد محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری ایشان با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی است. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. حضرت استاد محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد. سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی به خانهٔ وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانیِ آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت.
در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به‌علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد.
در روز پنجم مهرماه ۱۳۹۵، آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و همایون شجریان آن را در تالار وحدت رونمایی کرد.
سایر فعالیتهای غیر موسیقیایی استاد شجریان
۱) خوشنویسی و خطاطی: حضرت استاد شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی داشتند. ایشان از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت. ایشان در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق هستند . استادمحمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش‌نویسان معاصر به نمایش گذاشتند.
۲) تلاوت قرآن: استاد شجریان اولین بار نزد پدرش (مهدی شجریان) که خود از اساتید قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. استاد محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کردند، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواندند. پدر ایشان با آواز خواندن پسرش موافق نبود و استاد محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواندند. استادمحمدرضا شجریان در گفته بودند که پدر ایشان می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با چهرهٔ مذهبی شناخته شود واستاد محمدرضا شجریان برای این که پدرشان را ناراحت و رنجیده نکنند، از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کردند تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه‌تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند. پس از آن استاد محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه دادند. ایشان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آوردند. همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، استادمحمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورند.
در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواندند و این آیات (که تمامی آن‌ها با واژهٔ «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای استاد شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. استادمحمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش سایر آثارشان منع کردند، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکردند و ربنا را متعلق به مردم ایران دانستند. ادامه دارد…
