نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان کبد (بخش آخر) :

تولید هورمون ها: کبد چندین پیام رسان شیمیایی تولید می کند که به بدن کمک می کند تا فعالیت های خود را هماهنگ کند.

اینها شامل: فاکتور رشد شبه انسولین، هورمونی که باعث رشد بافتی می شود و از اهمیت ویژه ای در کودکی برخوردار است.

ترومبوپویتین، هورمونی که به مغز استخوان دستور می دهد چه تعداد پلاکت تولید کند تا به لخته شدن خون کمک کند.

هیستیدین، که به بدن می گوید آیا آهن باید جذب شود یا آن را دفع کند.

آنژیوتانسینوژن، یک هورمون مهم است که فشار خون را تنظیم می کند.

پروتئین های حامل، که کبد همچنین پروتئین هایی را تولید می کنند که به مقادیر مشخص به هورمون های دیگر از جمله هورمون های جنسی، هورمون تیروئید، هورمون های استرس و ویتامین ها و مواد معدنی متصل می شوند و آنها را در خون حمل می کنند.

انواع سرطان کبد کدامند؟ به طور کلی بیماری سرطان به دو شکل کبد را درگیر می‌کند. در نوع اول سلول‌های بیمار سرطانی از خود کبد هستند و در آن گسترش پیدا می‌کنند. اما در نوع دوم سلول‌های سرطانی ابتدا در سایر اعضای بدن ایجاد شده‌اند و سپس به کبد منتقل می‌شوند. نوع دوم این بیماری شایع‌تر است. کبد از چندین نوع سلول مختلف تشکیل شده است. به همین دلیل انواع مختلفی از تومورها می‌توانند در این عضو ایجاد شوند. برخی از این تومورها خوش خیم (غیرسرطانی) هستند و برخی دیگر سرطانی هستند و می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن گسترش (متاستاز) پیدا کنند. این تومورها به دلایل مختلف ایجاد می‌شوند و درمان‌های گوناگونی دارند. چشم انداز سلامتی یا بهبود به نوع تومور بستگی دارد. تومورهای خوش خیم شایع‌ عبارتند از؛

همانژیوم، آدنوم کبدی، هایپرپلازی، کیست، لیپوم، فیبروم و لیومیوم

هیچ یک از این تومورها مانند سرطان کبد درمان نمی‌شوند. در صورت ایجاد درد یا خونریزی ممکن است لازم باشد با جراحی برداشته شوند.

علائم سرطان کبد چیست؟

بیشتر افراد در مراحل اولیه ابتلا به سرطان اولیه کبد علائم و نشانه‌های خاصی ندارند. اما با پیشرفت بیماری، ممکن است علائمی که در ادامه نام می‌بریم ایجاد شوند: از دست دادن وزن بدون دلیل، از دست دادن اشتها، احساس درد در قسمت بالای شکم، حالت تهوع و استفراغ، ضعف و خستگی عمومی، تورم شکم، تغییر رنگ پوست به رنگ زرد، زرد شدن سفیدی چشم و مدفوع سفید و گچی.

به یاد داشته باشید که کبد جزو مهم‌ترین اعضای بدن است و باید همیشه عملکرد خوبی داشته باشد. در غیر این صورت حیات بیمار با خطر روبرو می‌شود. بنابراین لازم است که در صورت مشاهده هر یک از علائم به پزشک مراجعه کنید.

علت ابتلا به سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد زمانی اتفاق می‌افتد که تغییرات و جهش‌هایی در DNA  ایجاد شود. DNA ماده‌ای است که دستورالعمل‌هایی را برای هر فرآیند شیمیایی در سلول‌های بدن ارائه می‌دهد. جهش DNA باعث تغییر در این دستورالعمل‌ها می‌شود. این تغییرات نتایج مختلفی دارند. یکی از رایج ترین  این تغییرات رشد خارج از کنترل سلول‌هاست که در نهایت باعث ایجاد تومور می‌شود. تومور‌ها در واقع توده‌ای از سلول‌های سرطانی هستند. گاهی اوقات علت سرطان کبد مشخص است؛ مانند عفونت‌های مزمن و هپاتیت. اما گاهی این بیماری در افرادی رخ می‌دهد که هیچ بیماری زمینه‌ای ندارند و مشخص نیست که چه عواملی باعث بروز آن شده‌اند.

عوامل افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد کدامند؟

عواملی که خطر ابتلا به سرطان اولیه کبد را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• جنسیت: مردان بیشتر در معرض ابتلا به این نوع سرطان قرار دارند.

• عفونت مزمن با HBV یا HCV: عفونت مزمن با ویروس هپاتیت خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.

• سیروز: این شرایط پیشرونده و برگشت ناپذیر باعث تشکیل بافت اسکار در کبد می‌شود و احتمال ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد.

• برخی بیماری‌های ارثی کبدی: این مشکلات شامل هموکروماتوز و بیماری ویلسون هستند.

• دیابت: خطر ابتلا به این سرطان در افراد مبتلا به بیماری قند خون بیشتر از کسانی است که دیابت ندارند.

• بیماری کبد چرب غیرالکلی: تجمع چربی در کبد خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.

• قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین‌ها: آفلاتوکسین‌ها سمومی هستند که توسط کپک‌ها تولید می‌شوند. محصولات زراعی، مانند غلات و مغزها، ممکن است به آفلاتوکسین آلوده شوند.

• مصرف بیش از حد الکل: مصرف الکل باعث تخریب بافت کبد می‌شود و در دراز مدت به سرطان این عضو منتهی خواهد شد.

چگونه می‌توانیم ریسک ابتلا به این نوع سرطان را کاهش دهیم؟

با انجام برخی از اقداماتی که در ادامه بیان می‌کنیم، می‌توانید ریسک سرطان کبد را کاهش دهید.

پیشگیری از سیروز کبدی

سیروز کبد وضعیتی است که در آن بافت زخمی به تدریج جایگزین سلول‌های سالم کبدی می‌شود و ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. سیروز یک بیماری پیشرفته است که طی سال‌ها به آرامی در حال رشد بوده و در صورت عدم درمان و ادامه یافتن، عملکرد کبد را مختل می‌کند. هنگامی که بافت سالم کبد تخریب و با بافت اسکار جایگزین می‌شود می‌تواند جریان خون به کبد متوقف شود. سیروز به علت بسیاری از بیماری‌ها مانند هپاتیت و مصرف مداوم الکل ایجاد می شود. در صورت رعایت کردن موارد زیر می‌توان خطر ابتلا به سیروز را کاهش داد.

• پرهیز از مصرف الکل

• کنترل وزن با تمرینات ورزشی و تغذیه سالم

• کاهش استفاده از چربی‌های مضر و نمک

تزریق واکسن هپاتیت B: با دریافت واکسن هپاتیت B می‌توان خطر ابتلا به هپاتیت B را کاهش داد. این واکسن تقریباً برای همه افراد کاربرد دارد. ایمنی دربرابر هپاتیت به معنی ایمنی در برابر سرطان کبد است.

پیشگیری از هپاتیت C:

در حال حاضر هیچ واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت C وجود ندارد. اما می‌توان با انجام برخی از اقدامات، احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. این اقدامات عبارتند از؛

• عدم برقراری رابطه جنسی به صورت محافظت نشده

• اطمینان از عدم ابتلای شریک جنسی به HBV ، HCV یا هرگونه عفونت آمیزشی

• استفاده از کاندوم

• استفاده از سوزن‌های جدید هنگام تزریق داروهای وریدی

• مراجعه به مراکز استانداردی که بهداشت را رعایت می‌کنند برای انجام پیرسینگ یا خالکوبی

روش‌های تشخیص سرطان کبد چیست؟ در برخی موارد افرادی که در معرض خطر این نوع سرطان قرار دارند، اما هنوز علامتی ندارند مورد غربالگری قرار می‌گیرند. برخی از این افراد به بیماری مبتلا هستند. اما سایر بیماران بعد از مشاهده علائم به پزشک مراجعه می‌کنند و متوجه وجود آن می‌شوند. در ادامه به انواع روش‌هایی که پزشک برای تشخیص بیماری از آن استفاده می‌کند، اشاره کرده‌ایم.

بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: پزشک سوالاتی در مورد درمان‌ها و بیماری‌های گذشته و علائمی که بیمار مشاهده کرده است، می‌پرسد. به یاد داشته باشید که این گزارش می‌تواند در تشخیص علائم بیشتر و علت بیماری به پزشک کمک کند. پس اطلاعات جامعی به او ارائه دهید.

پزشک همچنین معاینات فیزیکی انجام می‌دهد تا علائم سرطان کبد را پیدا کند. او بیشتر روی معاینه شکم و سفیدی چشم‌ها تأکید دارد.

تصویربرداری: در این روش از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی و امواج صوتی برای تشخیص استفاده می‌شود. تصویربرداری حتی ممکن است بعد از تشخیص قطعی سرطان کبد نیز لازم باشد. اهداف عکسبرداری عبارتند از؛

• پیدا کردن نقاط مشکوک به سرطان

• تشخیص میزان گسترش سرطان

• راهنمایی درمان‌های خاص سرطان

• تشخیص میزان تأثیر درمان

• تشخیص علائم بازگشت سرطان پس از درمان

سونوگرافی: این آزمایش جزو اولین مواردی است که بعد از مشکوک شدن به سرطان کبد انجام می‌شود. در این روش از امواج صوتی استفاده می‌شود. از سونوگرافی برای تشخیص تومورهای موجود در کبد استفاده می‌شود. بعد از شناسایی تومورهای سرطانی یا غیر سرطانی بودن آن‌ها آزمایش می‌شود.

سی تی اسکن

این روش به کمک اشعه ایکس انجام می‌شود و برای تشخیص تومورهای کبد کاربرد دارد. با استفاده از این تست، شکل، اندازه و محل تومور و رگ‌های خونی نزدیک به آن نیز مشخص می‌شود. در صورت تشخیص سرطان کبد، احتمال سی تی اسکن ریه نیز برای تشخیص سرطان این عضو انجام خواهد شد.

ام ار ای:  این تست نیز با استفاده از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی انجام می‌شود و تصاویری از بافت‌های نرم بدن ارائه می‌دهد. MRI در برخی موارد برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومورها نیز کاربرد دارد. این تست به شناسایی رگ‌های خونی نزدیک تومور و میزان گسترش سلول‌های سرطانی نیز کمک می‌کند.

آنژیوگرافی: این روش با استفاده از اشعه ایکس و تزریق ماده حاجب به داخل رگ استفاده می‌شود. این تست به پزشکان کمک می‌کند که تشخیص دهند رگ تأمین کننده خون بافت سرطانی کبد کدام است. همچنین برای انجام برخی از روش‌های غیر جراحی مانند آمبولیزاسیون کاربرد دارد. آنژیوگرافی کمی دردناک است؛ چرا که یک کاتتر (لوله باریک منعطف) باید وارد ورید بدن (معمولا ورید کشاله ران) ‌شود. اسکن آنژیو با استفاده از سی تی اسکن یا MRI انجام می‌شود. به همین دلیل می‌توان به جای ورود کاتتر از اشعه ایکس استفاده کرد. البته همچنان به تزریق ماده حاجب نیاز است.