نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان کبد یکی از بیماری‌های مزمن است. کبد عضوی حیاتی است که به طور مداوم خون موجود در بدن را فیلتر می‌کند. این عضو مواد مغذی و داروهای جذب شده از دستگاه گوارش را به مواد شیمیایی آماده برای استفاده سلول‌های بدن تبدیل می‌کند. کبد بسیاری از کارهای مهم دیگر مانند دفع سموم از خون و آماده سازی آن‌ها برای دفع را انجام می‌دهد. به همین دلیل بیماری‌های کبدی باید جدی تلقی گردد.

سرطان کبد چیست؟  نوعی سرطان است که از سلول‌های کبد شروع می‌شود. کبد عضوی به اندازه‌‌ی توپ فوتبال است که در قسمت بالای سمت راست بدن، در زیر دیافراگم و بالای شکم قرار دارد. انواع مختلفی از سرطان در کبد ایجاد می‌شود. از آنجایی که تمام خون موجود در بدن باید از کبد عبور کند، کبد برای سلول‌های سرطانی موجود در جریان خون قابل دسترسی است.

متداول‌ترین نوع سرطان کبد، کارسینوم سلول‌های کبدی است. انواع دیگر آن مانند سرطان مجاری صفراوی و هپاتوبلاستوما کمتر شایع هستند. سرطانی که به کبد منتقل می‌شود، شایعتر از سرطانی است که از سلول‌های خود کبد به وجود می‌آید. عارضه‌ای که از ناحیه دیگری از بدن شروع شود مانند روده بزرگ، ریه یا پستان و سپس به کبد گسترش یابد، سرطان متاستاتیک نام دارد. این نوع سرطان به نام عضوی که در آن آغاز شده است، نامگذاری می‌شود. برای مثال سرطان روده بزرگ متاستاتیک برای توصیف عارضه‌ای به کار می‌رود که از روده بزرگ آغاز شده و به کبد سرایت می‌کند.

آناتومی و فيزيولوژی:

کبد در سمت راست بالای شکم، درست در زیر دیافراگم قرار دارد و بزرگترین اندام داخلی بدن انسان است. کبد بزرگسالان حدود ۱.۵ کیلوگرم وزن دارد. خون سیستم گوارشی قبل از اینکه به جای دیگری از بدن برود ابتدا باید در این عضو  تصفیه شود.

نقش های اصلی این اندام از بین بردن سموم از بدن، جذب مواد مغذی و کمک به تنظیم متابولیسم بدن است. کبد عملکردهای بسیار مهمی در بدن دارد به طوریکه بدون وجود آن نمی توان به زندگی ادامه داد. این عضو پرکار همچنین دچار بیماری های مختلفی می شود که مهمترین آن بیماری کبد چرب است. یکی از توانایی های خاص کبد این است که قدرت بازسازی دارد و بنابراین اگر یک چهارم کبد سالم باشد یا از فردی سالم به کسی که کبد خود را از دست داده پیوند زده شود پس از مدتی به شکل کامل در خواهد آمد.

کبد بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن را انجام می دهد، از جمله:

سم زدایی خون:

مهم ترین نقش کبد به عنوان سم زدایی کننده خون است. این عضو حاوی سلول هایی با آنزیم های خاص است که می تواند مواد سمی را به مواد غیر سمی تجزیه کند. این آنزیم ها توضیح می دهند که چرا برخی از داروها، غذاها و مکمل ها می توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند. برخی از آنزیم های کبدی انواع مختلفی از مواد سمی را تجزیه می کنند. اگر آنزیم ها با حجم قابل توجهی از سموم مواجه شوند، ممکن است نتوانند مواد را به طور موثری تجزیه کنند.

به همین دلیل است که همیشه باید در مورد تمام داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین باید از مصرف  برخی داروها با الکل خودداری کنید تا تداخلات دارویی ایجاد نکند. بدون این آنزیم ها برای تجزیه مواد سمی، بدن به آرامی خود را مسموم می کند و دیگر نیازی به مصرف مواد سمی محیط نیست. مواد شیمیایی تولید شده توسط سلول های بدن برای ایجاد سموم در طول زمان کافی هستند.

خوشبختانه کبد در کارهایی که انجام می دهد بسیار خوب عمل می کند. بنابراین به ندرت ما اثرات این سموم را احساس کنیم، مگر اینکه مقادیر زیادی مواد آسیب رسان را به کبد وارد کرده باشیم مانند الکل، استامینوفن یا ضد یخ. در صورت ابتلا به ویروس هایی که به سلول های کبدی آسیب می رسانند، مانند هپاتیت، کبد ما نیز ممکن است دچار مشکل شود.

تولید فاکتورهای انعقاد خون:

کبد از ویتامین K برای تولید پروتئین های مهم برای لخته شدن خون استفاده می کند. بدون این پروتئین ها، روند چند مرحله ای لخته شدن خون ممکن است به تاخیر بیفتد. به همین دلیل است که افراد مبتلا به بیماری شدید کبدی یا کمبود ویتامین K اغلب دچار اختلالات خونریزی می شوند. در شرایطی که بدن قادر به لخته کردن خون نیست آسیب های جزئی و معمولی را به کندی ترمیم می کند و افرادی که دچار این شرایط هستند کبودی و خونریزی های زیادی در بدن خود دارند. این مشکل می تواند یک عارضه بسیار جدی در درمان بیماری شدید کبد باشد، زیرا پیوند کبد یک عمل جراحی با خطر خونریزی شدید است.

ساخت ترکیبات گوارشی:

کبد صفرا تولید می کند که ماده ای شناخته شده و حیاتی برای فرآیند هضم است. صفرا به بدن کمک می کند تا چربی ها تجزیه و جذب شوند و همچنین به دفع مواد زائد بدن کمک می کند. مشکلات مربوط به کبد گاها با تغییر درمدفوع ناشی از کمبود صفرا در دستگاه گوارش مشخص می شود. این یکی از دلایلی است که اگر تغییراتی در رنگ، قوام و یا دفعات اجابت مزاج رخ داد و طول کشید باید به پزشک مراجعه کنید.

تولید انرژی از پروتئین:

در شرایط عادی، بدن سعی می کند پروتئین ها را برای انرژی مصرف نکند. به این دلیل که استفاده از پروتئین ها و اجزاء سازنده آنها در ساخت آنزیم ها و سایر ترکیبات سلولی بسیار مهم تر هستند. در شرایط گرسنگی که ذخیره کافی کربوهیدرات یا چربی برای تأمین نیازهای بدن وجود نداشته باشد، کبد می تواند پروتئین را به سوخت سلول ها تبدیل کند و ATP (انرژی) تولید کنند. بنابراین کبد نه تنها این امکان را برای سلول های ما فراهم می کند که با مصرف پروتئین زنده بمانند بلکه سموم محصولات این فرآیند که آمونیاک است، را دفع می کند. کبد قبل از آزاد سازی آمونیاک به خون، آن را به اوره تبدیل می کند که با خیال راحت از طریق کلیه ها دفع می شود.

ذخیره گلیکوژن:

کبد همچنین کربوهیدرات ها را به صورت ماده ای با حجم کم و کالری بالا به نام گلیکوژن ذخیره می کند که در مواقع کمبود انرژی می تواند سوخت مورد نیاز بدن را تامین کند. ترتیب طبیعی بدن برای تولید سوخت شامل کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین است.  بدن ما هر کربوهیدراتی را که می خوریم می سوزاند. اگر کربوهیدرات های بدن شما تمام شود، بدن شروع به سوخت و ساز ذخیره چربی های ذخیره شده در بدن می کند.

اما در بین این مراحل، کبد گلیکوژن دارد. این به عنوان سوخت آزاد شونده سریع عمل می کند که انرژی آن راحت تر از چربی آزاد می شود و دوباره پر می شود. بدن ما پس از تخلیه ذخایر گلیکوژن کبد، به طور معمول سوزاندن چربی را آغاز می کند.

از بین بردن سلول های قرمز خون:

گلبول های قرمز بیشتر از هر نوع سلول دیگر در بدن می میرند. به این دلیل است که سلول های قرمز خون هسته ندارند، بنابراین نمی توانند پروتئین های مورد نیاز خود را بسازند. وقتی پروتئین هایی پیر از بین می روند، تجزیه می شوند و سلول های خونی جدید جایگزین آنها می شوند. بدون وجود این عضو این مراحل منجر به مسمومیت شدید خونی می شود. سلول های در حال مرگ ترکیبات سمی آزاد می کنند که برای ایمن سازی بدن باید توسط کبد تصفیه شوند.

به لطف عملکرد سلول های کبدی و آنزیم ها، مواد حاصل از گلبول های قرمز در حال مرگ به اشکال بی ضرر تجزیه می شوند و حتی برای استفاده های بعدی در گلبول های قرمز جدید بازیافت می شوند.

ادامه دارد…