نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

انواع سرطان ریه:

دو نوع سرطان ریه با الگوی رشد و گسترش متفاوت وجود دارد که در زیر میکروسکوپ قابل تشخیص هستند: کارسینوم سلول‌های کوچک ریه و کارسینوم سلول‌های غیر کوچک ریه.

کارسینوم سلول‌های غیر کوچک ریه :

شایعترین نوع سرطان ریه است (۸۰ تا ۸۵ درصد موارد). کارسینوم سلول‌های غیر کوچک ریه تهاجمی نیست، به بافت‌های اطراف دست اندازی نمی‌کند و نیاز به درمان فوری ندارد. آدنوکارسینوما، کارسینوم سلول سنگفرشی، کارسینوم سلول‌های بزرگ و تومورهای عصبی نورونی سلول‌های بزرگ، از این نوع هستند. کارسینوم سلول سنگفرشی در سلول‌های پوشاننده‌ی دستگاه تنفسی و آدنوکارسینوما در قسمت بیرونی ریه‌ها ایجاد می‌شوند.

کارسینوم سلول‌های کوچک ریه:

حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از سرطان‌های ریه را شامل می‌شود که دارای احتمال متاستاز بالایی است. رشد و گسترش سریع‌تر از کارسینوم سلول‌های غیر کوچک ریه دارد و همین ویژگی باعث می‌شود به شیمی درمانی بیشتر پاسخ دهد. با این حال، احتمال درمان ان کمتر است. در برخی موارد، تومورهای سرطانی ریه، شامل هر دو نوع هستند.

مزوتلیوما:

نوع دیگری از سرطان ریه است که با قرارگیری در معرض آزبست (پشم شیشه) ارتباط دارد.

مرحله بندی سرطان ریه:

برای تعیین مرحله‌ی سرطان از آزمایش‌های تشخیصی مانند ام آر آی، سی تی اسکن و پت اسکن استفاده می‌شود. مراحل سرطان ریه بر اساس اندازه‌ی تومور و گسترش آن، به شرح زیر هستند:

نهفته یا پنهان: سرطان در اسکن‌های تصویربرداری مشخص نمی‌شود، اما سلول‌های سرطانی در خلط وجود دارند و ممکن است به قسمت‌های دیگر بدن نیز رسیده باشند.

مرحله ۰: سلول‌های غیر‌طبیعی تنها در لایه‌های بالایی سلول‌های پوششی راه‌های هوایی پیدا می‌شوند.

مرحله ۱: اندازه‌ی تومور در ریه، کمتر از ۵ سانتی‌متر است و به سایر قسمت‌های بدن متاستاز نداده است.

مرحله ۲: اندازه‌ی تومور کوچک‌تر از ۵ سانتی‌متر است و به گره‌های لنفاوی ریه گسترش یافته است و یا اندازه‌ی تومور کوچک‌تر از ۷ سانتی‌متر است و تنها به بافت‌های مجاور گسترش یافته و گره‌های لنفاوی را درگیر نکرده است.

مرحله ۲:سرطان به به سایر قسمت‌های ریه، بافت‌های اطراف آن و گره‌های لنفاوی گسترش یافته است.

مرحله‌ ۴: در این مرحله، سرطان در قسمت‌های مختلف بدن مانند استخوان یا مغز پخش شده و متاستاز داده است.

علائم و نشانه‌های سرطان ریه:

علائم سرطان ریه به مکان درگیری و نحوه گسترش تومور بستگی دارد. تشخیص علائم هشدار دهنده سرطان ریه، آسان نیست. زیرا علائم و نشانه‌‌های آن هنگامی ظاهر می‌شوند که سرطان به مرحله‌ی پیشرفته رسیده باشد. فرد مبتلا به این سرطان طیف وسیعی از علائم زیر را ممکن است تجربه کند.

علایم عمومی سرطان ریه:

علائم غیر اختصاصی که در بسیاری از سرطان‌ها، از جمله ریه دیده می‌شود شامل کاهش وزن، از دست دادن اشتها، ضعف و خستگی است. علائم روانی مانند افسردگی و تغییرات خلقی نیز شایع است.

علائم سرطان ریه در مراحل اولیه:

در مراحل اولیه معمولا سرطان ریه بدون علامت است. در ۲۵٪ موارد، طی عکس رادیوگرافی ساده قفسه‌ی سینه یا سی تی اسکن، به طور تصادفی و هنگام بررسی دیگر بیماری‌ها تشخیص داده می‌شود که معمولا در این مرحله، توده سرطانی کوچک و به اندازه‌ی یک سکه است و فرد هیچ علامتی ندارد. رشد و حمله سرطان به بافت‌ ریه و بافت‌های اطراف، در تنفس اختلال ایجاد می‌کند و منجر به علائمی نظیر موارد زیر می‌شود:

سرفه مداوم جدید

تشدید سرفه مزمن قبلی

تنگی نفس

خس خس سینه

درد قفسه‌ی سینه

خلط خونی (هموپتزی)

تومورهایی که در قسمت بالایی ریه قرار دارند، می‌توانند بر أعصاب صورت تاثیر گذارند.

در این حالت علایم سرطان ریه عبارتند از:

افتادگی یک‌طرفه پلک

کوچک شدن مردمک

عدم تعریق در یک طرف صورت

ممکن است درد شانه‌ای به دست‌ها گسترش یابد.

فلج تارهای صوتی منجر به خشونت صدا می‌شود.

اگر سرطان ریه، مری را درگیر کند باعث اختلال در بلع (دیسفاژی) می‌شود. در صورت ایجاد انسداد وسیع در راه‌های هوایی، بخشی از ریه روی هم می‌خوابد و باعث ایجاد عفونت‌های مکرر تنفسی مانند آبسه، نومونیا و برونشیت، در ناحیه‌ی مسدود شده می‌شود. تومورها می‌توانند بر رگ‌های بزرگی که خون را بین سر، بازو و قلب منتقل می‌کنند، فشار وارد کنند که باعث تورم صورت، گردن، قفسه‌ی سینه، شانه‌ها و بازوها می‌شود.

علائم سرطان ریه پیشرفته:

علائم سرطان ریه بدخیم مربوط به متاستاز شدیدتر است. اگر این سرطان به استخوان گسترش یابد باعث دردهای شدید در استخوان به خصوص در پشت، دنده‌ها یا لگن می‌شود. متاستاز این سرطان به مغز یا ستون فقرات، باعث بروز علائم عصبی شامل موارد زیر می‌شود.

تاری دید، سردرد، سرگیجه، تشنج، علائم سکته مغزی مانند ضعف یا از دست دادن حس در قسمت‌هایی از بدن

متاستاز سرطان ریه به غدد لنفاوی باعث ایجاد توده، به خصوص در گردن و ترقوه می‌شود. گسترش سرطان ریه به کبد منجر به زرد شدن پوست و چشم (زردی) می‌شود.

علائم پارانئوپلاستیک سرطان ریه:

شامل علائم ناشی از تولید مواد شبه هورمون توسط سلول‌های توموری که اغلب همراه با سرطان ریه دیده می‌شود. سندرم پارانئوپلاستیک اغلب با کارسینوم سلول‌های کوچک ریه مرتبط است اما ممکن است با هر نوع تومور دیگری نیز دیده شود. یکی از سندرم‌‌های پارانئوپلاستیک رایج در ارتباط با کارسینوم سلول‌های کوچک ریه، تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپین توسط سلول‌های سرطانی است که باعث تولید بیش از حد هورمون کورتیزول توسط غده‌ی فوق کلیه می‌شود (سندرم کوشینگ).

شایع‌ترین سندرم پارانئوپلاستیک مرتبط با کارسینوم سلول‌های غیرکوچک ریه ، تولید ماده‌ای شبیه به هورمون پاراتیروئید است که منجر به افزایش سطح کلسیم در جریان خون می‌شود. علائم کلی سندرم پارانئوپلاستیک شامل ضعف ماهیچه‌ای، حالت تهوع، استفراغ، احتباس مایعات، فشار خون بالا، قند خون بالا، گیجی، تشنج و کما است

بررسی‌های تشخیصی در سرطان ریه:

غربالگری سرطان ریه در افراد بالای ۵۵ سال و افرادی که سال‌هاست به شدت سیگار می‌کشند صورت می‌گیرد. پزشکان ریه برای تشخیص سرطان ریه از طیف گسترده‌ای از روش‌های تشخیصی و آزمایشات استفاده می‌کنند. این روش‌های تشخیصی عبارتند از:

۱. بررسی پیشینه‌ی پزشکی و معاینه فیزیکی: در صورتی که پزشکان به سرطان ریه مشکوک باشند، علاوه بر معاینه‌ی بالینی، سوالاتی در مورد علائم و عوامل خطر پیشرفت سرطان مانند سیگار کشیدن، علائم تنفسی، انسداد مجاری هوایی یا عفونت ریه‌ها خواهند پرسید. از علائم تشخیصی بیماری مزمن ریوی، سیانوز (رنگ آبی پوست و غشاهای مخاطی ناشی از نبود اکسیژن کافی در خون) و کلابینگ یا چماقی شدن انتهای انگشتان است.

۲. آزمایشات تصویر‌برداری: هرگونه ضایعه‌ی غیر‌طبیعی توسط عکس ساده‌ی اشعه‌ی ایکس، ام آر آی، سی تی اسکن و پت اسکن قابل تشخیص است. این اسکن‌ها جزئیات بیشتری از توده‌ را فراهم می‌کنند و ضایعات کوچک‌تر را نیز پیدا می‌کنند.

۳. آزمایش خلط: در صورت وجود سرفه‌ی خلط‌ دار، بررسی میکروسکوپی خلط می‌تواند در تشخیص سلول‌های سرطانی کمک کند.

۴. بیوپسی: نمونه برداری از بافت ریه یا دیگر ارگان‌های بدن مانند کبد، می‌تواند در تایید سرطانی بودن سلول‌های توموری و متاستاز سرطان کمک کند. نمونه‌ها برای تجزیه و تحلیل به پاتولوژیست ارسال می‌شوند. در صورت مثبت بودن نتیجه، برای بررسی گسترش سرطان، تست‌های بیشتری مانند اسکن استخوانی استفاده می‌شود.

۵. برونکوسکوپی: در حالی که فرد داروی آرامبخش دریافت کرده است، لوله‌ای مجهز به لامپ کوچکی در انتها، به گلوی وی فرستاده می‌شود و امکان بررسی دقیق‌تر ریه‌ها را فراهم می‌کند.

۶. مشاهده فضای سینه‌ای: پزشک در پایین گردن برشی ایجاد می‌کند و به وسیله‌ی آندوسکوپ از گره‌های لنفاوی نمونه‌برداری می‌کند. این روش معمولا در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

۷. نمونه‌برداری سوزنی: با کمک روش‌های تصویربرداری به عنوان راهنما، از طریق دیواره‌ی قفسه‌ی سینه، سوزن نمونه‌برداری وارد شده و از بافت‌های مشکوک ریه و گره‌های لنفاوی نمونه گرفته می‌شود.

۸. آزمایش خون: اگرچه آزمایش خون معمولی قادر به تشخیص سرطان ریه نیست اما با کمک آن می‌توان متاستاز به سایر ارگان‌ها را تشخیص داد. برای مثال سطوح بالای آنزیم‌های کبدی علامتی از متاستاز به کبد است، متاستاز به استخوان باعث افزایش سطح آلکالین فسفاتاز و کلسیم در خون می‌شود. گسترش سرطان به استخوان‌ها از طریق اسکن استخوانی نیز قابل تشخیص است.

پیشگیری از سرطان ریه:

اگرچه راه حل دقیقی برای پیشگیری از سرطان در دسترس نمی‌باشد اما رعایت موارد زیر ریسک ابتلا به سرطان ریه را کاهش خواهد داد:

ترک سیگار: با پزشک خود مشورت کنید تا با دارودرمانی و معرفی گروه‌های پشتیبانی، به شما در ترک سیگار کمک کند.

اجتناب از قرار‌گیری در معرض دود سیگار: اگر با فردی سیگاری زندگی یا کار می‌کنید، از او بخواهید که سیگار را ترک کند یا حداقل خارج از محیط خانه و کار سیگار بکشد. از مناطقی که مردم سیگار می‌کشند، مانند کافه‌ها و رستوران‌ها اجتناب کنید.

سنجش سطح رادون در خانه: اگر در مناطقی زندگی می‌کنید که غلظت گاز رادون بالا است، برای سنجش سطح گاز رادون از مراکز بهداشت محل خود کمک بگیرید.

اجتناب از مواد سرطان‌زا در محل کار: برای محافظت از خود در برابر مواد شیمیایی سمی در محل کار اقدامات احتیاطی را انجام دهید. به عنوان مثال، اگر ماسک صورت برای حفاظت به شما داده شده، همیشه آن را استفاده کنید. سیگار کشیدن، خطر ابتلا به عوارض ریوی ناشی از مواد سرطان‌زا در محل کار را افزایش می‌دهد.

رژیم غذایی مناسب: رعایت رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، ویتامین‌ها، مواد مغذی و فیبر فراوان بهترین گزینه جهت پیشگیری از سرطان است. از مصرف زیاد قرص‌های ویتامین بدون توصیه و نظر پزشک خانواده خودداری کنید.

ورزش: اگر تا به حال ورزش نکرده‌اید، همین امروز بهترین فرصت است با پزشک خود مشورت کنید و از ورزش‌های سبک شروع کنید و به تدریج میزان ورزش روزانه‌ را زیر نظر پزشک خود  تنظیم کنید.