نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD
پ) نگرانی در مورد رخداد دوبارهی تروما:
مانند حملات هراس، اگر فرد به خاطر تصورِ رخداد دوبارهی حادثهی ناگوار بهشدت مضطرب هست، ممکن است به PTSD مبتلا باشد. همچنین اگر با فکر کردن به تکرار آن حادثه، به طور منظم و روزانه دچار اضطراب شود، شاید علت آن PTSD باشد.
ت) مشکل عاطفی: بسیاری از افراد مبتلا به PTSD، مشکلاتی را در مورد تفکر عاطفی و آیندهی روابط احساسیشان تجربه میکنند. همهی این کشمکشهای عاطفی در افراد مبتلا به PTSD متداول هستند.همچنین ممکن است در هر جایی که هستند، به احتمالات بسیار بد و ناگوار بیندیشند؛ مثلا پیوسته احساس کنند فاجعهای در کمین است یا در موقعیتهای عمومی، احساس بیپناهی و ناامیدی کنند. بسیاری از افراد مبتلا به PTSD، در برابر رویدادها، چیزها و حتی کسانی که ممکن است یادآور آن حادثه باشند، رفتارهای اجتنابی از خود نشان میدهند -حتی اگر بین این مسائل و حادثهای که برای آنها رخ داده است، هیچ ارتباطی وجود نداشته باشد.
افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه ممکن است در اکثر روزها، میزان بالاتری از استرس را تجربه کنند. آنها ممکن است زودرنج باشند یا بهراحتی عصبانی شوند. آنها ممکن است بهآسانی وحشتزده یا سراسیمه شوند یا قادر نباشند بهراحتی بخوابند.
* ٧) اختلال وسواس ی جبری(OCD):
اختلال وسواسی جبری یا OCD، میتواند یک اختلال اضطرابی بسیار ویرانگر باشد اگر تحت نظارت و دستور پزشک درمان نشود. افراد مبتلا به OCD، اغلب رفتارها و ترسهایی از خود بروز میدهند که نه تنها برای اطرافیانشان گیجکننده است، بلکه ممکن است برای خودشان هم عجیب باشد. اجبارها و وسواسها مانند هم هستند اما خودشان را به روشهای گوناگونی نشان میدهند:
الف) وسواسها: وسواسها مبتنی بر فکر هستند. آنها عبارتاند از نگرانی شدید به همراه یک فکر خاص که معمولا فکری منفی یا ترسناک است و فرد نمیتواند بهراحتی از این افکار دست بکشد و هرقدر هم تلاش میکند، به نتیجهای نمیرسد.
ب) اجبارها: اجبارها مبتنی بر رفتار هستند. آنها عبارتاند از «نیاز» به انجام یک عمل یا فعالیت به روشی بسیار خاص. فرد هرقدر هم که تلاش میکند، نمیتواند از این رفتار جلوگیری کند.برای نمونه، این یک وسواس است که چون فکر میکنید ممکن است مادرتان بهشدت بیمار شود، نگران هستید. در حالیکه یک اجبار، احساس اضطرابی است که مثلا در صورت دست نزدن به دستگیرهی درب در هنگام خروج از خانه به شما دست میدهد. در بسیاری از موارد، این احساسات به هم مرتبط هستند؛ مثلا افراد مبتلا به OCD شاید احساس کنند که مجبورند به دستگیرهی در دست بزنند وگرنه مادرشان ممکن است بیمار شود.شما ممکن است به وسواس، اجبار یا هر دو مورد مبتلا باشید. شاید فقط حس کنید که مجبور به انجام کاری هستید (بدون وسواس)؛ در اغلب موارد چنانچه فرد به اجبار، واکنش رفتاری نشان ندهد، استرس شدیدی را تجربه خواهد کرد. همچنین ممکن است به وسواس بدون اجبار مبتلا باشید( مثلا ترس از میکروبها)؛ اما در اغلب موارد، این ترسها به اجبار (مانند احساس نیاز به شستن دستها) منتهی خواهند شد.بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواسی جبری، فرایندهای فکری گوناگونی را تجربه میکنند که به وسواسها و اجبارهای آنها میانجامد.
موارد زیر، نمونههایی از الگوهای تفکر وسواسی و الگوهای تفکر اجباری هستند:
* الف) الگوهای تفکر وسواسی:
فرد متوجه میشود نگران چیزهایی هست که ظاهرا بهجز او، کس دیگری دلواپس آنها نیست؛
هنگامی که این افکار به سراغش میآیند، میکوشد با انجام عملی خاص، آنها را از ذهنش دور کند؛
اما فرد متوجه میشود که این رفتار، تأثیری ندارد و در نهایت وسواس ادامه مییابد؛
چون قادر نیست آن افکار را از ذهنش دور کند، احساس ناراحتی میکند؛
فرد متوجه میشود که هر چه احساس بدتری داشته باشد، بیشتر در آن افکار غرق میشود.
* ب) الگوهای رفتار اجباری:
فرد بیشتر از وسواس، اضطراب دارد (اگرچه نه لزوما)؛
فرد عملی انجام میدهد که به ظاهر آن اضطراب را کمی کاهش میدهد. فرد برای کاستن از اضطرابش، پیوسته به این عمل روی میآورد، تا زمانی که به عادت تبدیل میشود؛
فرد متوجه میشود که حتما باید این رفتار را انجام دهد، وگرنه اضطرابش از کنترل خارج میشود؛ و با تکرار این عمل باعث تقویت و نهادینه شدن این رفتار میشود.
اجبارها و وسواسها ممکن است بسیار عجیب به نظر برسند و بهآسانی میتوان درک کرد که غیرمنطقی نیز هستند اما با این حال، افراد مبتلا به OCD حس میکنند که بازهم نمیتوانند از آنها دست بکشند.
* علایم و نشانه ها ی اضطراب (استرس):
اضطراب فقط نوعی دلشوره، نگرانی، تشو یش یا استرس نیست و نشانههای جسمی و روانی گوناگونی دارد. افراد مبتلا به اضطراب معمولا علائم زیر را تجربه میکنند:
ضربان قلب سریع (تپش قلب)؛
لرزش و تعریق بیش از اندازه؛
تهوع و سرگیجه؛
درد قفسهی سینه و سردرد؛
ضعف در اندامها و تنش عضلانی.
* عوامل بهبود دهنده سبک زندگ ی در اختلالات اضطرابی: توجه داشته باشید که اگر به یک اضطراب شدید جدی و یا بدون علت دچار شدهاید، به پزشک متخصص مراجعه کنید. برای کنترل علائم اضطراب های روزمره راههای زیادی وجود دارد. اما اگر به دنبال کاهش اضطراب روزانهی خود هستید، با بهکارگیری ۱۵ نکتهای که در ادامهی مقاله به آن اشاره میکنیم، تا حد زیادی آرامش و آسودگی را به دست خواهید آورد.
١) خواب کافی داشته باشید: برای درمان اضطراب باید خوب بخوابید. خواب نامناسب میتواند پیامدهای ناخوشایندی داشته باشد. کمبود خواب نه تنها بر سلامت جسمانی تأثیر میگذارد، بلکه اضطراب و استرس را تشدید میکند. گاهی اوقات خواب ناکافی میتواند به یک چرخهی معیوب تبدیل شود چرا که اضطراب غالبا به اختلال در خواب منجر میشود. علیالخصوص در مواقعی که اضطراب دارید، برای خواب کامل ۷ تا ۹ ساعته برنامهریزی کنید. آن موقع خواهید دید که چطور داشتن خواب شیرین در چند شب، بر میزان اضطراب شما در طول روز تأثیر مثبت میگذارد.
٢) همیشه لبخند بزنید: کی از راههای درمان اضطراب لبخند زدن است. وقتی کار ما را خسته و کوفته میکند، یک راه خوب برای استراحت سریع، پیدا کردن چیزی جهت خندیدن است. تحقیقات نشان میدهند که خنده میتواند عوارض افسردگی و اضطراب را کاهش دهد، پس به دنبال یک کلیپ بامزه در اینترنت بگردید که حالت عصبی را از شما دور کند.
٣) ذهن خود را مرتب کنید: بههم ریختگی جسمی برابر است با بههمریختگی روانی و ذهنی. فضای کاری درهمریخته و نامرتب آسایش را مختل میکند و این حس، که کارمان هیچوقت تمام نخواهد شد را به ما القا میکند. بنابراین ۱۵ دقیقه از وقت خود را صرف مرتب کردن محل زندگی یا کار خود نمایید و سپس عادت کنید که همه چیز را تمیز و عاری از هرگونه عنصر اضطرابزا نگاه دارید. این کار به شما کمک خواهد کرد منطقی فکر کنید و در نتیجه هیچ جای اضطرابی برای شما باقی نخواهد ماند.
٤) سپاسگزار و قدرشناس باشید: یکی از راههای درمان اضطراب، سپاسگزاری است. در طی مطالعات علمی مشخص شده است که سپاسگزاری به کاهش اضطراب کمک میکند، به خصوص زمانی که خوب استراحت کرده باشیم. با نوشتن نامه یا ساختن کارتپُستال سپاسگزاری کنید، تا حس قدردانی در تفکرات شما نهادینه شود، در نتیجه با این کار غرق شدن در افکار منفی را از خود دور نمایید.
٥) تغذیه مناسب داشته باشید: تغذیهی مناسب یکی دیگر از راههای درمان اضطراب است. اضطراب میتواند به طور کل فعالیت بدن را دچار اختلال کند به طوری که اشتهای ما تغییر یابد یا فقط بتوانیم مواد غذایی خاصی بخوریم. اما برای تأمین نیازهای بدن، سعی کنید بیشتر غذاهایی را مصرف کنید که دارای مواد مغذی از قبیل ویتامین و اُمگا۳ به علاوه ی برخی غلات کربوهیدراتدار باشند. مطالعات نشان دادهاند که میان ویتامین B و سلامت روان ارتباط مستقیمی وجود دارد و اُمگا۳ به کاهش عوارض افسردگی و اضطراب کمک میکند. غلات کربوهیدراتدار نیز به تنظیم میزان سروتونین (پیامرسانهای عصبی “حس خوب” که به حفظ آرامش کمک میکند) میپردازد. اگرچه ممکن است ما چیزی غیر از این مواد غذایی را هوس کنیم، اما تحقیقات نشان میدهند که خوردن غذاهای شیرین و فرآوریشده میتواند عوارض اضطراب را افزایش دهد.
٦) کارامد و موثر نفس بکشید: یک ابزار مفید برای درمان اضطراب و جلوگیری از حملات اضطرابی و ترس شدید، تنفس است. تنفس نشانگر بسیار خوبی است که میزان اضطراب شما را در طول روز نشان میدهد. نفسهای کوتاه و سطحی نشاندهندهی وجود استرس و اضطراب در مغز و بدن است. اما در مقابل، نفس کشیدن آگاهانه به همراه تنفس بلند و عمیق کمک میکند تا پیامهایی به مغز فرستاده شود که مغز را از تشویش و اضطراب دور کند.
٧) تمرکز افکار داشته باشید: خیلی از ما شنیدهایم که تمرکز ذهن آرامشبخش است، اما چیزی که دانشمندان علاوه بر این کشف کردهاند این است که، تمرکز ذهن در واقع میزان سیناپس ها را در مادهی خاکستری مغز افزایش میدهد که همین به بدن کمک میکند تا استرس کمتری داشته باشد. تعداد زیادی از مطالعات اخیر آثار مثبت تمرکز ذهن را بر روی اضطراب، خلقوخو و استرس به اثبات رسانده است. تمرکز ذهن همچنین روشی برای مشاهدهی مغز است و به ما امکان میدهد که بفهمیم ذهن ما چگونه افکار اضطرابآور را به وجود میآورد. شناخت الگوهای فکری مغز میتواند کمک کند که ما از افکار منفی فاصله بگیریم
٨) تخته ا ی بنام “چشم انداز به آینده” طراحی کنید: اگر آینده در نظرتان بزرگ و ترسناک است، سعی کنید افکار خود در خصوص اتفاقات آینده را تغییر دهید. گاهی اوقات تعیین اهداف واقعی میتواند ما را از اضطراب در خصوص آینده ی ناشناخته دور کند. یک ساعت از وقت خود را برای ساختن یک تختهی چشمانداز کنار بگذارید و در این تخته هیجانات خود دربارهی پروژهها و اتفاقات احتمالی پیشِ رو را وارد کنید. کسانی که نمیتوانند این تخته را به صورت دستی تهیه کنند، میتوانند با استفاده از شبکه اجتماعی پینترست (Pinterest) برای خودشان تختهی چشمانداز الکترونیکی بسازند. هنگام ساختن این تخته، سعی کنید از ابزار فکر (T.H.I.N.K) استفاده کنید: آیا این فکر من درست (True)، مفید (Helpful)، الهامبخش (Inspirational)، ضروری (Necessary) و مهربانانه (Kind) است؟ اگر اینطور نیست، تجدید نظر کنید.
٩) تفریح کنید: به نظر میآید که کودکان و حیوانات دارای یک قابلیت درونی به نام تفریح هستند بدون اینکه نگران سرریز شدن صندوق نامهها یا ایمیلهای دریافتی خود باشند. وقتی که شرکتها به ما زمان استراحت میدهند، باید مسئولانه از آن برای تفریح و سرگرمی استفاده کنیم. برای اینکه ذهن خود را خالی کنید یک عصر را با یک کودک یا یک حیوان وقت بگذرانید تا از این مخلوقات بیخیال الگو بگیرید!
١٠) سکوت کنید: زمانی را برای جدا کردن خود از پیرامونتان کنار بگذارید. این کار را در مدت زمانی آغاز کنید که به نظرتان قابل اجرا و قابل تحمل است، حتی اگر ۵ دقیقه باشد. برای انجام این کار تلفن خود را خاموش کنید و به سراغ ایمیل، تلویزیون، اخبار یا هر چیز دیگر نروید. بگذارید دیگران متوجه شوند که نمیتوانند به شما دسترسی پیدا کنند تا بتوانید بدون هیچ نگرانی تمدد اعصاب کنید. شواهد موجود نشانگر این مطلب است که سر و صدای فراوان میتواند میزان استرس را بالا ببرد، پس زمانی از زندگی روزمرهی پُرهیاهوی خود را برای یک سکوت مقدس و الهامبخش اختصاص دهید.
١١) استرس مفید برا ی خود ا یجاد کنیم (ustress): بله، ما میتوانیم خودمان نگرانی را برای خود ایجاد کنیم، اما فقط برای مدت زمان مشخص. وقتی چیزی در ذهن شما سنگینی میکند یا اعتقاد دارید که قطعا اتفاق ناخوشایندی خواهد افتاد، تنها برای ۲۰ دقیقه برای خود نگرانی ایجاد کنید. به تمامی پیامدهای ممکن سناریو فکر کنید، به استراتژیهای مقابله بیاندیشید و بعد از آن ۲۰ دقیقه، فکر و خیال را کنار بگذارید. سپس با یکی از دوستانتان تماس بگیرید تا از وسوسهی فکر و خیال بیشتر و در نتیجه تجاوز کردن از محدودهی ۲۰ دقیقه جلوگیری کنید. یا روش دیگر این است که برای یکی از استراتژیهای مورد نظر خود برنامهریزی کنید.
١٢) از پیش برنامه ریزی کنید و برای همه چیز پلن داشته باشین: با آماده نمودن خود برای روزهای پیشِ رو، با افکار اضطرابآور مبارزه کنید. سعی کنید یک برنامهی زمانبندی یا یک لیست فعالیتها درست کنید و عاداتی را در خود ایجاد نمایید که به افزایش بهرهوری منجر میشود. به جای صرف روزانه ۱۰ دقیقه بیشتر برای پیدا کردن دسته کلید، عادت کنید که هر روز هنگام ورود به خانه آن را در جایی مشخص بگذارید. شب قبل لباسهای خود را در جایی کنار بگذارید، ساک ورزشی خود را جمع کنید و آن را پشت در قرار دهید یا زودتر به فکر تهیهی ناهار بیافتید. بر این تمرکز داشته باشید که چگونه با کسب آمادگی پیش از موعد، باورهای اضطرابآور را از ذهن خود دور بریزید.
١٣) به چیزها ی مثبت بیشتر فکر کنید: منظورم ازین توصیه مطلقا این نیست که مثبت گرای محض باشید و همه چیز یا همه کس را ز یبا ببینید، بلکه هنگام مواجهه با افکار اضطرابآور، برای زمانی محدود و مشخص ، اینطور تصور کنید که با حفظ آرامش تمام در حال رسیدگی به وضعیت پیش آمده هستید. سعی کنید به شرایط روانی کنونی توجهی نداشته باشید؛ تنها بر این احساس متمرکز باشید که با آرامش خیال از دل طوفان گذر میکنید. به این تکنیک «هدایت تصورات» گفته میشود و به کاهش احساس استرس کمک شایانی میکند.
١٤) را یحه خوش استشمام کنید: سعی کنید رایحهای آرامکننده را استشمام کنید. ریحان، رازیانه و بابونه گزینههای بسیاری خوبی هستند؛ آنها باعث کاهش تنش در بدن میشوند و به بالا بردن وضوح و پاک بودن ذهن کمک میکنند.
١٥) با دوستان حقیقی و واقعی، وقت بگذرانید: افرادی که دارای حمایت اجتماعی بیشتری هستند، احتمال واکنش منفیِشان به استرس از افراد تکگذران بسیار کمتر است. احتمالا به این دلیل که معاشرت، بدن را به تولید هورمون کاهندهی اضطراب به نام اکسیتوسین تحریک میکند. پس برای دفعهی بعدی که احساس کردید افکار اضطرابآور به سراغتان میآید، با دوستان خود قرار بگذارید.
١٦) مدیریت ذهن: در دنیای ایدهآل، ما با افکار استرسزا و اضطرابآور مواجه نمیشویم. اما بالاخره ما انسان هستیم و به ناچار نگران چیزهای مختلف میشویم. بنابراین وقتی مضطرب هستیم، راههای کوچک بسیاری وجود دارند که میتوانند افکار ما را تغییر دهند، به ذهن ما آرامش بدهند، بدن ما را آرام کنند و ما را به شرایط عادی بازگردانند. اگر این روشها نتوانستند به شما کمکی کنند، به یک رواندرمانگر مراجعه نمایید تا به کمک او مشکل جدیِ اضطراب خود را بر طرف کنید.
١٧) فعالیت بدنی بهطور منظم و مداوم: نرمش کردن به خصوص بهطور منظم یکی از راههای پیشگیری و درمان اضطراب است. پیادهروی ۳۰ دقیقه روزانه، میزان اضطراب را بهطور متوسط تا ۱۴٪ میتواند کاهش میدهد. به علاوه، ورزش کردن باعث بالا رفتن کارایی دستگاه تنفسی و گردش خون، حفظ تعادل وزن و شادابی فرد میشود. ورزشهایی نیز چون یوگا باعث افزایش آرامش میشوند و در جلوگیری از اضطراب بسیار مفیدند.
١٨) افزایش اعتماد به نفس بطور واقعی: اعتماد به نفس بالا باعث میشود تا بدن بتواند از حداکثر از نیروی خود برای مقابله با استرس استفاده کند.
١٩) حمایت اجتماعی: وجود حمایت اجتماعی در زندگی هر فرد باعث میشود تا او در مقابل بحرانهای زندگی برای دفاع از خود سپری داشته باشد که به آن تکیه کند. حمایت اجتماعی، احساس امنیت و اعتماد به نفس را افزایش میدهد و فرد را در مقابل استرس و فشار روانی مقاوم تر میسازد.
٢٠) اندیشیدن به زمان حال: اندیشیدن به زمان حال و کنار گذاشتن رؤیاها و آرزوها برای موقعیتهای مناسب تر آرامش ذهنی را افزایش میدهد. همچنین مشغول کردن ذهن به کاری که در حال انجام است و فکر نکردن به زمینههای اضطرابزای آن بسیار مؤثر است.
٢١) کسب اطلاعات در مورد شرایط تنش زا: بی اطلاعی از موقعیت فشارآور باعث استرس و اضطراب بیشتری در افراد میشود. کسب آگاهی و اطلاع از شرایط و مواردی که فرد با آنها مواجه خواهد شد سبب میشود که کمتر دچار نگرانی و دلواپسی شود. بهطور مثال در جریان گذاشتن بیماران از نحوه عمل و دردهای پس از آن باعث میشود تا آنان کمتر دچار اضطراب شوند.
٢٢) ابراز هیجان بر روی کاغذ: نوشتن ساده هیجانات و احساسات بر روی کاغذ موجب تسکین فشارهای روانی ناشی از رویدادهایی چون از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگی و … میشود.
پایان