نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

نقص دیواره بین بطنی به سوراخ یا مجرایی گفته می شود که در دیواره جدا کننده دو حفره قلب به وجود می آید. در رشد و تکامل طبیعی انسان، این دیواره بین بطنی پس از تولد بسته می شود تا پس از به دنیا آمدن، خون کم اکسیژن با خون سرشار از اکسیژن ترکیب نشود. بسته نشدن سوراخ میتواند سبب افزایش فشار درون قلب یا کاهش اکسیژن بدن شود. نقص دیواره بین بطنی، نقصی است که در سپتوم بین بطن چپ و راست به وجود می آید. سپتوم یک دیواره است که نواحی راست و چپ قلب را از یکدیگر مجزا می کند. گاهی اوقات نقص های دیواره ای، سوراخ قلب نیز نامیده می شوند. این اختلال رایج ترین نقص قلبی مادرزادی در نوزادان تازه متولد شده است. نقص دیواره بین بطنی در کودکان با سن بالاتر و افراد بالغ شیوع کمتری دارد، زیرا سوراخ یاد شده به صورت خود به خود بسته خواهد شد.

* علل بروز نقص دیواره بین بطنی:

علت این نقص در اغلب افراد ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی می توانند نقش داشته باشند. نقص دیواره بین بطنی یک نوع بسیار رایج از نقص های قلبی است. برخی افراد علاوه بر نقص دیواره بین بطنی به نقص های قلبی دیگری نیز مبتلا هستند.

* تأثیر نقص دیواره بین بطنی بر قلب:

به طور معمول، بخش چپ قلب خون را تنها به اندام های بدن و بخش راست قلب خون را تنها به ریه ها پمپاژ می کند. هنگامی که یک مجرای بزرگ بین بطن ها وجود دارد، مقدار زیادی از خون سرشار از اکسیژن از بخش چپ قلب از طریق مجرا به سمت راست کشیده می شود. با اینکه این خون حاوی اکسیژن کافی است اما دوباره به ریه ها پمپاژ می شود. متاسفانه، این پدیده سبب می شود تا قلب خون بیشتری را پمپاژ کند. قلب مخصوصا بطن و دهلیز چپ در اثر این مقدار کار اضافی شروع به رشد می کنند. امکان دارد به دلیل افزایش میزان خون موجود در عروق خونی ریه ها، فشار خون این عروق بالاتر رود. با گذشت زمان، افزایش فشار خون ریوی می تواند آسیبی دائمی به دیواره عروق خونی برساند. هنگامی که نقص جزئی است خون زیادی به وسیله این مجرا از سمت چپ به راست وارد نمی شود و اثرات آن نیز بر قلب و ریه ها جزئی می باشد.

* علائم نقص دیواره بین بطنی در کودکان و بزرگسالان:

بروز یک مجرای بزرگ قلبی در کودکی می تواند سبب بروز مشکلات تنفسی شود. اغلب این کودکان برای بستن چنین مجرایی تحت عمل جراحی قرار می گیرند. به همین دلیل، وجود مجراهای بزرگ در قلب کودکان شایع نبوده اما در صورت وجود می تواند سبب تنگی نفس شود. اغلب افراد بالغ به نقص های دیواره بین بطنی کوچکی مبتلا هستند که علائمی ایجاد نمی کنند. دلیل آن نیز این است که قلب و ریه ها نیازی به انجام تلاش بیشتر ندارند. نقص های دیواره بین بطنی کوچک می توانند یک صدای مرمر بلند (نوعی صدای قلبی غیرطبیعی) را در هنگام معاینه فیزیکی تولید کنند. حتی نقص های کوچک نیز گاهی می توانند منشا عفونت هایی به نام اندوکاردیت شوند.

* اندازه نقص دیواره بین بطنی:

بسیاری از کودکان مبتلا به نقص دیواره بین بطنی نیازی به جراحی یا درمان های دیگر نداشته و بسیاری از این مجرا ها نیز به صورت خود به خود بسته می شوند. در افراد بالغی که قبلا سوراخی در قلب خود داشته و الان آن سوراخ بسته شده است هیچ صدای مرمری شنیده نشده و نوار قلب آن ها طبیعی می باشد. در صورتی که آزمایش اکوکاردیوگرافی انجام شود، ممکن است یک کیسه خارجی به نام آنوریسم دیواره بطنی در ناحیه بسته شدن مجرای بین بطنی دیده شود. اگر آنوریسم به عنوان یک یافته قابل انتظار پس از بسته شدن مجرای بین بطنی یافت نشود، امکان دارد این وضعیت به آزمایش ها و نگرانی های غیر ضروری ختم شود.

* بسته شدن نقص دیواره بین بطنی:

در صورت بزرگ بودن مجرا در کودکی، احتمال دارد فرد تحت جراحی قلب باز قرار گرفته باشد. بستن کامل نقص دیواره بین بطنی معمولا به وسیله بخیه زدن یک پچ (یک لایه ساخته شده از مواد خاص) یا قسمتی از پری کاردیوم بر روی این مجرا انجام می شود. پری کاردیوم یک لایه پوشاننده طبیعی در اطراف ناحیه خارجی قلب است. در نهایت، بافت طبیعی پوشاننده قلب رشد می کند تا این پچ را بپوشاند و این پچ به بخشی دائمی از قلب تبدیل می گردد. برخی از این سوراخ ها را می توان بدون استفاده از یک پچ بخیه کرده و بست. امروزه می توان برخی از انواع این سوراخ ها را در یک آزمایشگاه کاتتر گذاری به وسیله یک دستگاه مخصوص بست. این دستگاه می تواند ورودی سوراخ را ببندد. همچنین، امکان دارد برخی از افراد بالغ و جوان تحت این فرایند قرار گرفته باشند. بیمارانی که نقص دیواره قلبی خود را ترمیم کرده و فشار خون شریان های ریوی آن ها طبیعی می باشد طول عمری طبیعی نیز خواهند داشت. بروز مشکلات پس از ترمیم این نقص رایج نیست اما امکان دارد تعداد کمی از بیماران به مشکلات مرتبط با دریچه های قلب (آئورت یا سه لتی) یا بزرگی عضله بخش راست قلب مبتلا شوند. تمامی افرادی که برای ترمیم نقص دیوار بین بطنی خود تحت عمل جراحی قرار گرفته اند باید به صورت منظم جهت بررسی های دوره ای به یک متخصص قلب مراجعه کنند. این متخصص قلب باید در زمینه نقص های قلبی مادرزادی در افراد بالغ تجربه داشته باشد. مصرف دارو در این بیماران به ندرت نیاز است. در بیمارانی که به نقص های دیواره بین بطنی بزرگ و ترمیم نشده مبتلا هستند، امکان بروز فشار خون بالای ریوی وجود دارد.

* عوارض نقص دیواره بین بطنی:

بیماران مبتلا به نقص های دیواره بین بطنی کوچک و بسته نشده، در معرض خطر ابتلا به یک عفونت قلبی به نام اندوکاردیت هستند. امکان دارد، دریچه آئورت دچار نشتی خون شود و باید آن را پایش کرد. بیمارانی که نقص دیواره بین بطنی آن ها در اوایل زندگی ترمیم شده با احتمال کمتری به مشکلات چشم گیر و بلند مدت دچار می شوند. درصورتی که نقص دیواره بین بطنی، بدون نشتی خون از محل پچ به صورت کامل بسته شود، خطر ابتلا به عفونت ناشی از آن (اندوکاردیت) به حداقل می رسد. به ندرت امکان دارد که فرد به ضربان های نامنظم قلبی دچار شود. در برخی افراد، امکان دارد پس از ترمیم نقص دیواره بین بطنی توانایی انقباض عضله قلب کاهش یابد. در صورت بروز نارسایی قلبی ناشی از ضعف عضله قلب، دارو هایی جهت کنترل تجمع مایعات، کمک به پمپاژ بهتر قلب و کنترل فشار خون به بیمار داده می شود. در بیمارانی که به صورت غیر متداول به نقص دیواره بین بطنی و فشار خون ریوی بالا مبتلا می شوند امکان دارد به درمان پزشکی نیاز باشد.

* محدودیت های فعالیتی:

بسیاری از بیماران نیازی به محدود کردن فعالیت های خود ندارند. با این حال، در صورتی که فرد به فشار خون ریوی بالا ابتلا داشته یا قلب او به خوبی گذشته پمپاژ نکند، باید سطح فعالیت خود را تا میزان توان محدود کند. در صورت نیاز به محدود کردن فعالیت ها، متخصص قلب در انجام این کار به فرد کمک می کند.

* پیشگیری از ابتلا به اندوکاردیت:

طبق جدید ترین توصیه های انجمن قلب آمریکا، نقص های دیواره بین بطنی ترمیم نشده نیازی به پیشگیری از اندوکاردیت ندارند. پس از بسته شدن موفقیت آمیز نقص دیواره بین بطنی، درمان های پیشگیرانه تنها برای یک دوره بهبود ۶ ماهه نیاز هستند.

* بارداری:

در صورتی که نقص دیواره بین بطنی بسته و فشار خون ریوی کاملا برطرف شده باشد، احتمال بروز مشکلات ناشی از بارداری پایین خواهد بود. در صورت باز ماندن مجرای بین بطنی مراجعه به یک متخصص قلب الزامی است. اگر فرد به فشار خون ریوی بالا ابتلا نداشته باشد می تواند بارداری را به خوبی تحمل کند. با این حال، قبل از تصمیم گیری برای باردار شدن باید از خطرات تهدید کننده مادر و فرزند برای جلوگیری از نقص دیواره بین بطنی جنین به طور کامل اطلاع یافت.