نویسنده: بیژن باغبانی
ادبیات و فرهنگ ایرانی در طی قرون متمادی از اعتبار بالایی در میان سایر ملل جهان برخوردار بوده است و بسیاری از آثار نویسندگان و شعرای ایران در سایر کشورها ترجمه و حتی تدریس شده‌اند. اما موضوع و مفهوم یکی از اشعار سعدی شیرازی که هم‌اکنون در فضاهای ناشناخته و خارج از منظومه شمسی طی طریق می‌نماید، افتخاری بس بزرگ برای ایران و ایرانی است. چند سالی است مردم جهان با نام وویجر آشنا شده‌اند و کسانی که به‌طور حرفه‌ای به نجوم و تحقیقات علاقه دارند، این فضاپیما را بیشتر می‌شناسند؛ اما این فضاپیما چه ارتباطی با شعر سعدی دارد؟
وویجر عنوان دو سفینه‌ی کاوشگر فضایی است که در سال ۱۹۷۷ میلادی، توسط «ناسا»، برای مطالعه‌ی سیاره‌های منظومه‌ی خورشیدی به فضا پرتاب شدند. این دو کاوشگر برای مطالعه‌ی سیارات زحل و مشتری طراحی شده بودند، اما بعد از انجام مأموریت، به‌سوی فضای بیرونی منظومه‌ی شمسی حرکت کردند. در سال ۲۰۱۰ دانشمندان اعلام کردند که وویجر یک در مرز منظومه‌ی شمسی و در آستانه‌ی خروج از این منظومه قرار گرفته است. این دو کاوشگر، اکنون دورترین اجرامی هستند که از زمین به فضا پرتاب شده‌اند. کاوشگرهای وویجر از نوعی پیل هسته‌ای تحت عنوان ترمو الکتریک، با بهره‌گیری از پلوتونیم ۲۳۸، انرژی مورد نیاز خود را تامین می‌کنند. توان تولیدشده‌ی اولیه برای کاوشگرها در هنگام پرتاب توسط این ژنراتور، برابر با ۴۷۰ وات در۳۰ ولت برق دی‌سی بود. در ۷ اکتبر سال ۲۰۱۱ توان تولیدشده توسط پیل‌های هسته‌ای وویجر۱ و وویجر۲، به ترتیب با کاهش تدریجی طی ۳۴ سال، به مقدار ۹/۲۶۷ و ۲/۲۶۹ وات رسید. دانشمندان با در نظر گرفتن داده‌های ارسالی توسط وویجرها، توانستند جرم و چگالی بیش از ۱۷ ماه (قمر) را محاسبه و همچنین ساختارهای بنیادی اجزای تشکیل دهنده‌ی جوّ رقیق و اسرارآمیز یکی از ماه‌های زحل به نام تیتان را تعیین نمایند. علاوه بر این، دانشمندان به یاری داده‌های ارسالی این دو کاوشگر به شواهدی دال بر وجود فعالیت‌های آتشفشانی (شبیه ساختارهای زمینی) در یکی از ماه‌های مشتری به نام «آیو» (IO)، و نیز آب‌فشان‌های یخی در بزرگ‌ترین ماه نپتون، یعنی تریتون (Triton) پی بردند. کشف تعداد زیادی از حفره‌های بزرگ که حاصل برخورد بسیار شدید دنباله‌دارها و شهاب‌سنگ‌ها بر روی ماه‌های سیارات است، از دیگر اکتشافات این کاوشگرها بود. علاوه بر ابزارهای پژوهشی و اندازه‌گیری، هر دو کاوشگر با خود لوحی از جنس طلا حمل می‌کنند. در این لوح‌های دیجیتالی، فرازهایی از تمدن انسان به زبان ریاضی، تصویری از دو انسان (زن و مرد) با دستان افراشته به نشانه‌ی دوستی و نشانی جایگاه زمین در منظومه‌ی شمسی و کهکشان راه شیری ثبت شده است. در صفحه‌ای ۱۲ اینچی مسی با روکش طلا، چکیده‌ای از فرهنگ و آثاری از زندگی گونه‌های مختلف در زمین قرار داده شده که شامل ۱۱۵ قطعه عکس آنالوگ، صدای رعدوبرق، صدای گریه‌ی یک کودک شیرخوار، صدای یک نهنگ، صدای برخورد امواج به ساحل، صدای قلب و گام برداشتن انسان و برخی اصوات دیگر است. همچنین موسیقی‌های منتخب از فرهنگ‌ها و نواحی مختلف (۹۰ دقیقه) شامل قطعات مختلفی از باخ و بتهوون تا لوئی آرمسترانگ و چاک بری، در دیسک گنجانده شده‌اند. موسیقی‌ها متعلق به فرهنگ‌ها و کشورهای مختلفی چون آذربایجان، اندونزی، بلغارستان، پرو، چین، ژاپن، سنگال و مکزیک هستند. سلام و خوشامدگویی به ۵۵ زبان که این خوشامدگویی‌ها با زبان اکدی که در میان‌رودان در ۶ هزار سال قبل صحبت می‌شد، آغاز می‌شود و با یکی از زبان‌های محلی چینی به نام وو پایان می‌یاید. پیامی نیز به زبان فارسی در وویجر قرار داده شده که شامل شعری از سعدی است و به‌خاطر این شعر، یکی از طولانی‌ترین پیام‌های وویجر می‌باشد. متن پیام فارسی از این قرار است: «درود بر ساکنین ماوراء آسمان‌ها. بنی آدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهرند؛ چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار». هرچند که گفته شده این دو فضاپیما برای ادامه‌ی حرکت و فعالیت، تا سال ۲۰۲۰ میلادی دارای سوخت می‌باشند، اما پیش‌بینی می‌شود که تا دهه‌ی آینده نیز بتوانند در فضاهای ناشناخته به حرکت خود ادامه دهند و سپس به‌تدریج ارتباط خود را با زمین قطع کنند. «قدر فرهنگ ایرانی را بدانیم و آن را پاس بداریم».
