نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

سرطان پستان (سینه):

سرطان پستان نوعی از سرطان است که عملکرد تقسیم سلولی در سلول‌های پستان را دچار اختلال می‌کند. سلول‌های سرطانی پستان در شخصی که مبتلا شده، بدون کنترل و بیش از حدی که لازم است تکثیر می‌شوند. سرطان پستان انواع مختلفی دارد. نوع آن بستگی به این دارد که کدام نوع از سلول‌های پستان دچار این اختلال شده‌اند. این سرطان ممکن است از جاهای مختلفی در پستان آغاز شود.

پستان سه بخش کلی دارد:

• لوبول‌ها: غده‌هایی که شیر در آنها ساخته می‌شود.
• مجراها: لوله‌هایی که شیر را از لوبول به نوک پستان می‌رسانند.
• بافت همبند: بافت لنفی و بافت چربی که بخش‌های دیگر پستان را در برمی‌گیرد و کنار هم نگاه می‌دارد.

بیشتر سرطان‌های پستان از مجراها یا لوبول آغاز می‌شود. سلول‌های سرطانی می‌توانند از طریق رگ‌های خونی و مسیرهای لنفاوی به سمت بیرون از پستان حرکت کنند و در بقیه‌ی بدن گسترش پیدا کنند. در این حالت می‌گوییم سرطان متاستاز رخ داده است.

آناتومی و فیزیولوژی:

در بررسی ساختار و عملکرد پستان به آناتومی پستان میپردازیم. غده پستانی از لوبول ها ساخته شده است. لوبول ها به درون سیستم مجاری تخلیه می شوند و مجاری های پستانی را به هم متصل می کنند. بین بافت غده و مجاری بافت چربی و همبند وجود دارند. هیچ عضله ای در سینه ها وجود ندارد، اما عضلات در زیر هر پستان قرار دارند که دنده ها را پوشش می دهد. رگ های خونی و عروق لنفاوی در پستان قرار دارد. رگ های لنفاوی موجود در پستان به غدد لنفاوی در ناحیه زیر بغل و پشت استخوان پستان (استرنوم) تخلیه می شود.

آئرولا: نوک پستان در مرکز منطقه تاریک پوست به نام آئرولا قرار دارد. آئرولا حاوی غدد کوچکی است و نوک پستان را در هنگام شیردهی چرب می کند.

هر پستان ۱۵ تا ۲۰ بخش یا لوب دارد که نوک پستان را به صورت شعاعی احاطه می کند. در داخل این لوب ها بخش های کوچکتر به نام لوبول وجود دارد. در انتهای هر لوبول مجاری ریزی قرار دارند که شیر تولید می کنند. این سازه ها توسط لوله های کوچکی به نام مجاری، که شیر را به نوک پستان ها حمل می کنند، به هم وصل می شوند. چربی فاصله بین لوب ها و مجاری را پر می کند. همچنین هر پستان حاوی رگ های خونی و عروقی است که مایع لنفاوی را انتقال می دهند لنف مایعی است که از طریق شبکه ای از کانال ها به نام سیستم لنفاوی عبور می کند.

رگ های لنفاوی به غدد لنفاوی منتهی می شوند. غدد لنفاوی در زیر بغل، بالاتر از قلوه سنگ، و در قفسه سینه قرار دارند. سرطانی شدن این گره ها نشان می دهد که سلول های سرطانی به سایر نقاط بدن انتشار یافته است. غدد لنفاوی همچنین در بسیاری از قسمت های دیگر بدن از جمله در داخل سینه، حفره شکمی و کشاله ران مشاهده می شوند. رشد و عملکرد پستان به هورمون های تولید شده توسط تخمدان ها، یعنی استروژن و پروژسترون بستگی دارد. استروژن مجاری را طولانی کرده و باعث ایجاد شاخه های جانبی می شود.

پروژسترون به منظور آماده سازی پستان برای شیردهی، تعداد و اندازه لوبول ها را افزایش می دهد. پس از تخمک گذاری، پروژسترون باعث می شود سلول های پستان رشد کنند، و رگ های خونی بزرگ شده و با خون پر می شوند. در این زمان، سینه ها غالباً با مایعات پر و حساس و متورم می شوند.

بافت پستان توسط یک لایه نازک از بافت همبند به نام فاسیا احاطه می شود. پوستی که پستان را می پوشاند شبیه پوست بقیه قسمت های بدن دارای غدد عرق، فولیکول های مو و سایر خصوصیات پوستی می باشد. پزشک هنگام انجام معاینه سینه علاوه بر خود بافت سینه پوست آن را معاینه می کند. ساختار پستان در مردان تقریباً مشابه با پستان زنان است، به جز اینکه بافت پستان مرد فاقد لوبول های تخصصی است، زیرا هیچ نیاز فیزیولوژیکی برای تولید شیر توسط پستان مردان وجود ندارد. بزرگ شدن غیر طبیعی سینه های مردان از نظر پزشکی به عنوان ژنیکوماستی شناخته می شود.

در زنان، شیر از پستان در نوک سینه خارج می شود، که توسط منطقه تیره پوستی به نام آئرولا احاطه شده است. آئرولا حاوی غده های عرق کوچک و اصلاح شده ای است که به عنوان لوله های مونتگومری شناخته می شوند. این غدد مایعاتی را برای نرم شدن نوک پستان در هنگام شیردهی ترشح می کنند. پستان اندامی است که ساختار آن منعکس کننده عملکرد ویژه آن یعنی تولید شیر برای شیردهی است.

ریسک فاکتورها:

١) عوامل خطرزای تغییرناپذیری که بر بروز سرطان سینه تاثیر دارند: زن بودن و بالا رفتن سن دو عامل بسیار مهم هستند. اتفاقاتی مثل جهش‌های ژنتیکی در طول زندگی عامل مهم دیگریست.

تاریخ شروع پریود (برای اولین بار) و پایان آن (یائسگی) در بروز سرطان پستان تأثیر دارند. هرچه سن شروع پریود پایین‌تر و سن پایان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود.

سابقه‌ی سرطان پستان در خانواده یا خود فرد (قبلاْ) احتمال مبتلا شدن را بیشتر می‌کند. بیماری‌های غیرسرطانی دیگری هم مربوط به پستان هستند، که احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند.

پرتودرمانی و مصرف داروی دی اتیل ستیل بسترول توسط فرد (توسط مادرش در دوران بارداری) هم، دو مورد تأثیرگذار هستند.

٢) عوامل خطرزای تغییرپذیری که بر بروز سرطان پستان موثر هستند:

• اضافه وزن و چاقی (مخصوصاْ پس از دوران یائسگی)
• عدم تحرک و ورزش نکردن
• مصرف هورمون‌های زنانه (برای پیشگیری از بارداری و درمان جایگزین بعد از یائسگی)
• سابقه‌ی حاملگی بدون زایمان
• زایمان بعد از ۳۰ سالگی و شیر ندادن به نوزاد تا قبل از آن
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی و دخانیات

با توجه به این که دسته بالا از عوامل خطرزا تا حدودی در کنترل ماست، می‌توانیم با دوری از آنها احتمال خطر را کم کنیم.

پاتوفیزیولوژی:

تغییر دی ان ای یا جهش در ژن آن می تواند باعث شود سلول های طبیعی پستان به سلول های سرطانی تبدیل شوند. برخی از تغییرات از طریق والدین منتقل می شود (وراثتی) و می توانند ریسک ابتلا به کانسر سینه را افزایش دهند. سایر عوامل مرتبط به سبک زندگی، از قبیل آنچه شما می خورید، به چه میزان ورزش می کنید و … می توانند احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش دهند. اما هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چگونه برخی از عوامل ریسک باعث تبدیل سلول های طبیعی به سرطانی می شوند. به نظر می رسد هورمون ها نقش مهمی در بسیاری از موارد سرطان پستان دارند، اما چگونگی وقوع این اتفاق همچنان به طور کامل درک نشده است. به طور کلی می توان علت شروع سرطان را موارد زیر برشمرد:

تغییرات یا جهش ژنتیکی: برخی جهش ها از طریق والدین به ارث رسیده یا به شما منتقل می شوند. این بدان معنی است که هنگام تولد، جهش ها در تمام سلول های شما وجود دارد. برخی جهش ها می توانند خطر ابتلا به برخی سرطان ها را به شدت افزایش دهند.

پروتوآنکوژن ها: پروتوآنکوژن ها ژن هایی هستند که به رشد طبیعی سلول ها کمک می کنند. پروتوآنکوژن ها در صورت تغییر یا تکثیر به یک ژن بد تبدیل می شوند که در صورت خارج شدن از کنترل، می توانند منجر به سرطان شوند. این ژن بد، آنکوژن نامیده می شود.

ژن های سرکوب کننده تومور: ژن هایی هستند که تقسیم سلولی را کند می کنند. در صورتی که این ژن ها درست کار نکنند می توانند منجر به سرطان شوند.

تغییر ژن های وراثتی: برخی از جهش های ارثی به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهند و منجر به سرطان هایی می شوند که در برخی خانواده ها در جریان هستند.

تغییر ژن های اکتسابی: اغلب جهش ها در کانسر پستان، در طول زندگی زنان اتفاق می افتد تا اینکه به آنها به ارث رسیده باشد که ممکن است علت آن تشعشعات یا مواد شیمیایی باشد.

علایم و نشانه ها:

در بسیاری از موارد، سرطان سینه قبل از ظاهر شدن علائم، تشخیص داده می شود؛ چه با یافتن هر گونه ناهنجاری در تست ماموگرافی و یا یافتن توده در سینه.

تشکیل توده زیر بغل و یا بالای استخوان ترقوه که برطرف نشود، می تواند نشانه ای از سرطان سینه باشد.

برخی دیگر علائم عبارتند از: ترشح از سینه، تورفتگی نوک سینه، تغییر در پوست سینه و مشاهده علائمی از قبیل قرمزی، تغییر در بافت و یا چروکیده شدن پوست سینه.

از آن جایی که تمامی توده ها سرطانی نیستند، باید به دقت توسط پزشک مورد بررسی قرار بگیرند. دانستن اینکه پستان ها در حالت عادی چگونه باید باشند، بخش مهمی از سلامتی پستان است. اگر چه انجام تست های غربالگری به طور مداوم برای تشخیص این سرطان مهم است، اما ماموگرافی ها هر نوع کانسر سینه ای را پیدا نمی کنند. بنابراین، بسیار مهم است که از تغییرات پستان خود آگاه باشید و نشانه ها و علائم کانسر سینه را بدانید. شایع ترین علامت کانسر پستان، وجود توده جدید است. یک توده سخت بدون درد که لبه های نامنظمی دارد، احتمال بالاتری دارد که سرطانی باشد، اما توده های سرطانی سینه می توانند نرم یا گرد نیز باشند. آنها حتی می توانند دردناک باشند. بسیار مهم است که هر نوع توده یا تغییراتی در پستان توسط متخصص چک شود.

سایر نشانه های احتمالی سرطان سینه:

• تورم تمام یا قسمتی از پستان (حتی اگر توده ای حس نشود)
• حفره حفره شدن پوست (گاهی اوقات شبیه به پوست پرتقال به نظر می رسد.)، درد پستان یا نوک پستان، تو رفتگی نوک پستان
• قرمز شدن، پوسته پوسته شدن یا ضخیم شدن نوک پستان یا پوست سینه، ترشح نوک پستان، گره های لنفاوی متورم (گاهی اوقات کانسر پستان می تواند به غدد لنفاوی زیر بازو و یا اطراف استخوان ترقوه گسترش یابد و باعث ایجاد توده یا تورم شود، حتی قبل از اینکه تومور اصلی در پستان به اندازه کافی بزرگ شود تا حس شود).

اگرچه هر یک از این علائم می تواند به دلیل موارد دیگری غیر از کانسر پستان ایجاد شود، در صورت وجود آنها بایستی به پزشک متخصص مراجعه نمایید تا علت آن را پیدا کنید. توجه داشته باشید که آزمایش های غربالگری و ماموگرافی کمک می کنند تا قبل از بروز هر گونه علائم، سرطان پستان را هر چه سریع تر کشف کنید و شانس بیشتری برای درمان داشته باشید.

تشخیص:

تشخیص سرطان سینه طی چند مرحله انجام می شود، از جمله: معاینه فیزیکی سینه، تست ماموگرافی و یا و در نهایت بیوپسی.

ماموگرافی: تست تشخیصی است که ماهیت توده را مشخص می کند. اما از آن جایی که می تواند نتایج کاذبی را به همراه داشته باشد، تست های تشخیصی دیگری نیز انجام خواهد شد.

اولتراسوند: از جمله تست هایی است که تصاویری از داخل بافت سینه را در اختیار پزشک قرار می دهد و نشان می دهد که توده سرطانی است یا غیر سرطانی.

بیوپسی: روشی قطعی برای تشخیص سرطانی بودن توده است. جهت انجام این تست، نمونه کوچکی از بافت با وارد کردن سوزن به سینه، گرفته می شود و جهت بررسی های بیشتر به آزمایشگاه ارسال خواهد شد.

علل سرطان سینه:

در بسیاری از موارد، فرد مبتلا به سرطان سینه، هیچ گونه سابقه خانوادگی و یا ریسک فاکتورهای موثر در بروز این سرطان را ندارد. از جمله ریسک فاکتورهای موثر در بروز سرطان سینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

جنسیت: سرطان سینه عمدتا در خانم ها بیشتر شایع است.

سن: احتمال ابتلا به سرطان سینه با بالا رفتن سن افزایش می یابد.

سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان سینه: شروع عادت ماهیانه در سنین پایین و یا یائسگی در سنین بالا، احتمال ابتلا به سرطان سینه را افرایش می دهد. خانم هایی که بعد از سی سالگی از روش های پیشگیری استفاده می کنند و بچه ای ندارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند. استفاده از قرص های پیشگیری نیز شانس ابتلا به این سرطان را افرایش می دهد.

سبک زندگی: چاقی، اضافه وزن و یا مصرف غذاهای چرب، احتمال ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهند. افرادی که مشروبات الکلی در حد زیاد مصرف می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار دارند. ورزش منظم، از جمله اقداماتی است که احتمال بروز سرطان سینه را کاهش می دهد.