نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

علایم تومورهای مغزی: با توجه به محل تومور علائم می تواند متفاوت باشد. سردرد، سرگیجه، اختلال در بینایی و اختلال در عملکرد شناختی می تواند از علل تومور مغزی باشد. در مجموع، علائم مربوط به تومور های مغزی را به سه دسته ی کلی تقسیم می کنند:

۱) علائم ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای: فشار داخل جمجمه ای مجموع فشارهایی می باشد که از داخل جمجمه به استخوان جمجمه وارد می شود. این فشار ناشی از وجود بافت های مغز، مایع مغزی نخاعی و خون موجود در عروق مغزی است. در حالت طبیعی، هر بافت وظیفه ی خود را به درستی انجام می دهد. ولی در مواقع افزایش فشار داخل جمجمه ای، ممکن است عروق خونی مسدود شده و خون رسانی به مغز با اختلال رو به رو شود. یا مثلا ممکن است در اثر وارد آمدن فشار به قسمتی از مخ، عملکرد آن قسمت از مخ مختل شود.

علائم مربوط به افزایش فشار داخل جمجمه ای، اولین علائمی هستند که در مواقع ابتلا به تومور مغزی خود را نشان می دهند. سردرد، استفراغ، تغییر وضعیت هوشیاری به شکل کما یا خواب آلودگی، اتساع مردمک چشم در سمتی که تومور فضای آن نیمکره ی مغزی را اشغال کرده و پاپیل ادما ازعلائم ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای هستند.همچنین، افزایش فشار داخل جمجمه ای می تواند باعث وارد آمدن فشار به ساقه ی مغزی شده و باعث فتق ساقه ی مغز به داخل کانال نخاعی شود. این عارضه بسیار خطرناک است و ریسک مرگ و میر بالایی دارد.

یکی دیگر از عوارض ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای، عدم بسته شدن فونتانل های نوزادان است. استخوان جمجمه ی انسان، چند تکه می باشد و محل اتصال آنها در بدو تولد، دارای فضاهای کوچکی است که بعدها به مرور با تشکیل استخوان بسته می شوند. در صورت افزایش فشار داخل جمجمه ای، قبل از بسته شدن فونتانل ها، ممکن است جمجمه ی نوزاد بیش از حد طبیعی بزرگ شده و تا آخر عمر به همان صورت باقی بماند.

علائم مرتبط با اختلالات عملکردی: با توجه به محل و اندازه ی تومور، مناطق خاصی از مغز ممکن است تحت فشار قرار گرفته و عملکرد آن قسمت از مغز دچار اختلال شود. مثلا مخچه وظیفه ی حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد، و در صورت مبتلا شدن مخچه، وضعیت تعادل بدن با اختلال مواجه می شود. یا قسمتی از قشر مخ که وظیفه ی تکلم را بر عهده دارد، در صورت ابتلا ممکن است شخص را با اختلال تکلم مواجه سازد. اختلالات شناختی، اختلالات حرکتی، فلج صورت و عضلات، اختلال در حس بویایی و اختلال بلع از دیگر علائم مرتبط با وارد شدن فشار بیش از حد به قسمت های مختلف مغز می باشد.

علائم مرتبط با تحریک پذیری: افراد مبتلا به تومورهای مغزی، دائما احساس خستگی و کوفتگی دارند. همچنین دچار ترمور، لرزش، تشنج و صرع هم می شوند. 

جالب است بدانید افراد مبتلا به تومورهای مغزی، علی رغم وجود افزایش فشار داخل جمجمه ای و سایر عوارض و علائم این بیماری، هیچ گونه احساس درد در ناحیه مغز ندارند، چرا که بافت خود مغز عاری از وجود هرگونه اعصاب و سنسور های درد است و حتی درعمل های جراحی مرتبط با مغز هم، در صورتی که شخص هوشیار باشد، هیچ گونه درد ناشی از دستکاری بافت های مغزی احساس نخواهد کرد.

درجات سرطان مغز:

تمام تومورهای مغزی مانند هم نیستند، حتی اگر از یک نوع بافت مغزی نشأت بگیرند. تومورها بر اساس شکل سلول‌های تومور در زیر میکروسکوپ درجه‌بندی می‌شوند. درجه تخصیص داده شده به تومور برداشتی کلی از نرخ رشد سلول‌ها را نیز به دست می‌دهد. این درجه‌ها از خوش خیم تا تهاجمی‌ترین نوع به شرح زیر است:

• درجه ۱: بافت خوش خیم است. سلول‌ها شبیه به سلول‌های سالم مغز است و به آهستگی رشد می‌کند.

• درجه ۲: بافت بدخیم است. سلول‌ها نسبت به سلول‌های تومور درجه یک شباهت کمتری به سلول‌های سالم دارد.

• درجه ۳: بافت بدخیم سلول‌هایی دارد که با سلول‌های سالم تفاوت دارد. سلول‌های غیرطبیعی به طور فعال رشد می‌کنند و شکلی کاملاً نابه‌هنجار (آناپلاستیک) دارند.

• درجه ۴: بافت بدخیم سلول‌هایی دارد که کاملاً غیرطبیعی هستند و به سرعت رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند.

مراحل سرطان مغز:

سرطان مغز مطابق با درجه و نوع سلول مرحله‌بندی می‌شود، مرحله سرطان بیانگر گستردگی سرطان است. از آنجایی که سرطان مغز برخلاف سرطان دیگر اندام‌ها مانند سرطان سینه یا ریه به دیگر اندام‌ها راه نمی‌یابد، سرطان مغز براساس مرحله‌بندی موسوم به TMN  با توجه به محل و انتشار سلول‌های سرطانی مرحله‌بندی می‌شود.

تشخیص: اگر شما دارای علائمی می باشید که از احتمال وجود تومور مغزی خبر می‌دهد، پزشک بایستی یک معاینه فیزیکی از شما به‌ عمل آورد و سؤالاتی درباره سابقه بیماری‌های شخصی و خانوادگیتان بپرسد.

 معاینه دستگاه عصبی: پزشک بینایی، شنوایی، هوشیاری، قدرت عضلات، هماهنگی، و (رفلکس‌ها) شما را بررسی می‌نماید و همچنین چشم‌هایتان را جهت بررسی تورمی که در اثر فشار یک تومور بر عصبی که چشم را به مغز وصل می‌نماید به‌وجود می‌آید، مورد معاینه قرار می‌دهد.

 ام‌آر‌آی: دستگاه بزرگی مجهز به آهنربای قوی، که به کامپیوتر متصل است، جهت عکس ‌برداری دقیق از نواحی مختلف سر مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی اوقات رنگ مخصوصی (ماده حاجب) هم به داخل رگ‌های خونی در بازو یا دست شما تزریق می‌کنند، تا کمک کند تفاوت‌های بافت‌های مغز بیش‌تر نشان داده ‌شوند؛ این عکس‌ها می‌توانند نواحی غیرعادی، از قبیل تومور، را نشان دهند.

 سی‌تی‌اسکن: دستگاه اشعه ایکس، متصل به کامپیوتر، یکسری عکس‌های دقیق از سر شما می‌گیرد؛ گاهی ماده حاجب نیز به داخل رگ‌های بازو یا دست شما تزریق می‌کنند. ماده حاجب باعث می‌شود که نواحی غیرعادی راحت ‌تر دیده‌ شوند.

متاستازهای مغزی از رایج ترین نوع تومورهای مغزی در بالغین به شمار می رود. این متاستازها، منشایی در جایی غیر از مغز دارند و از طریق خون به مغز منتقل می شوند. شایع ترین منشا این تومورها ابتدا از ریه، پستان، پوست و با شیوع کمتر سرطان کلیه یا سرطان روده بزرگ می باشد. در واقع، متاستازهای مغزی تومورهایی می باشند که اول در بافت ها و اعضای خارج از مغز رخ می دهند. سپس از طریق خون به مغز راه می یابند و موجب بروز ناخوشی یا مرگ در افراد می گردند.

تومورهای مغزی در کودکان: 

کودکان به احتمال زیاد در قسمت تحتانی مغز دچار تومور می‌شوند که شامل مناطقی است که عملکرد خواب/بیداری، حرکت و هماهنگی را کنترل می‌نمایند. گلیوما و مدولوبلاستوما رایج‌ترین انواع تومور در کودکان هستند. در بسیاری از کودکان، درمان باعث از بین رفتن تمام علائم سرطان (بهبودی) می‌شود. از آن‌جا که سیستم عصبی کودک هنوز در حال توسعه است، ممکن است برخی از کودکان در نتیجه تومور یا درمان دچار ناتوانی جسمی، رفتاری یا یادگیری شوند.

بسیاری از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در معالجه کودکان و بزرگسالان تخصص دارند. برخی بیمارستان‌ها دارای پرسنلی مانند بازی درمانی، موسیقی درمانی یا هنر درمانی می باشند که می‌توانند به کودکان در مقابله با چالش‌های درمانی کمک کنند. هم‌چنین توانبخشی برای بهبود فرزند شما اهمیت فراوانی خواهد داشت.در مورد گزینه های درمانی، آن‌چه انتظار دارید و نگرانی‌های خود، با تیم پزشکی فرزندتان صحبت نمایید. مددکار اجتماعی بیمارستان می‌تواند حمایت عملی و عاطفی را به شما ارائه دهد.