فرار از ایران و روی صحنه بردن “آهی” در کانادا
گفتگویی با فرامرز کلانتری
_ برای شروع، لطفاً خودتان را معرفی کنید و کمی از مسیر حرفه‌ای و هنری‌تان بگویید. چه عواملی شما را به این نقطه در کارنامه‌تان رسانده است؟ انگیزه شما از نگارش نمایشنامه “آهی” چه بود؟
فرامرز کلانتری، یک هنرمند در تبعید هستم. پس از سه دهه فعالیت در عرصه فیلم، تئاتر و ادبیات و فارغ‌التحصیلی در رشته ادبیات نمایشی، امروز را درحالی در گوشه‌ای از جهان خیلی دورتر از ایران سپری می‌کنم که همچنان از ایران می‌گویم و می‌نویسم. من برآمده از خانواده‌ای هستم که در همان سال‌های آغازین پس از انقلاب سیاه پنجاه و هفت، عزیز بیست ساله خانواده توسط تیم آخوند خلخالی به جوخه تیرباران سپرده شد. همان زمان‌ها که من از شوق داشتن یک آپارات هشت میلیمتری در حال دیدن نگاتیوهای چند ثانیه‌ای فیلم‌های رنگ و رو رفته در خانه بودم، خانه ما رنگ عزا گرفت و زنان‌مان ضجه‌کشان حجله عزا برای جوان تیرباران شده خانواده برپا کرده و فریادها سر دادند و من آه کشیدم… آهی که تمام سال‌ها عمر عمیق‌تر شد و از من، هنرمندی ساخت که فقط به رسالت هنر خود که همان صدای مردم شدن است، بپردازم. آهی که امروز بخشی از آن در تئاتر مستند “آهی” نمودار است.
_ تئاتر “آهی” به روایت قصه بازماندگان جنگ پس از سه دهه از پایان آن می‌پردازد. چه جنبه‌هایی از زندگی این بازماندگان برای شما مهم‌تر بود که بخواهید به تصویر بکشید؟
جنگ سیاه است و در ذات خود هیچگونه تقدسی ندارد. شاید دلایلی مانند میهن‌پرستی در یک سوی میدان توجه‌ها را جلب کند اما این، همه ماجرا و دلایل نیست چون جنگ در نمای کلی یک سیاهی مطلق است. وقتی قصه‌های جنگ را ورق می‌زنیم، بیست درصد قصه در متن جنگ است و هشتاد درصد بعد از جنگ. انگاری جنگ از آنجا شروع می‌شود که دو طرف میدان اسلحه‌ها را زمین می‌گذارند. ایران ما هم از این قاعده مستثنی نبود. ما طولانی‌ترین جنگ سده بیستم میلادی پس از جنگ ویتنام، که از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به طول انجامید را، تجربه کرده‌ایم و من به عنوان هنرمند وظیفه داشتم، تاریکی‌های پس از جنگ را ببینم، بنویسم و بر روی صحنه فریاد بزنم.
_ با توجه به اینکه تئاتر “آهی” به دلیل محتوای انتقادی‌اش در ایران با سانسور و ممنوعیت اجرا مواجه شد، چه چالش‌هایی را در مسیر تولید و اجرای این نمایش در کانادا تجربه کرده‌اید؟
نمایش “آهی” که در قالب تئاتر مستند جای می‌گیرد نتوانست از زیر تیغ فیلتر و سانسور جمهوری اسلامی رها شود. چون وزارت فرهنگ و ارشاد رژیم در پوسته روئی خود نام فرهنگ را یدک می‌کشد اما در بطن خود کاملا ایدئولوژیک و ارشادی برخورد می‌کند. به همین دلیل حتی اجرای زیرزمینی تئاتر “آهی” هم با تهدید مستقیم سپاه پاسداران رژیم مواجه شد و باعث ممنوع‌الکاری اعضای اصلی گروه گردید.
حالا، سال‌ها بعد از اتفاق ممنوع‌الکاری و در کانادا مسیر هموارتر و بدون دغدغه‌تر است. سانسوری وجود ندارد و در ابعاد وسیع‌تری می‌توان از طریق اثر هنری، اطلاعات و داده در اختیار مخاطب قرار داد. هر چند در حوزه تئاتر سطح سلیقه ایرانیان باید رشد کند و پذیرای تئاترهای جدی و دارای سبک باشند.
در این میان حزب مشروطه ایران (لیبرال دمکرات) به واسطه فعالیت‌های خود در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و… این امکان را برای گروه نمایش “آهی” فراهم کرد تا با دغدغه‌های کمتری این تئاتر را به روی صحنه ببرند. حمایت حزب مشروطه ایران با هدف مهم شمردن فعالیت‌های فرهنگی و نیز استفاده از تمام ابزارهای در دسترس برای مبارزه با جمهوری اسلامی است.
_ با اجرای تئاتر “آهی” به زبان فارسی و زیرنویس انگلیسی، قصد دارید پیام و روایت خود را به مخاطبان بین‌المللی نیز منتقل کنید. فکر می‌کنید این نوع روایتگری چه تأثیری بر آگاهی جهانی از واقعیت‌های جنگ و سیاست‌های جمهوری اسلامی خواهد داشت؟
تئاتر آهی را غیر فارسی زبانان هم می‌توانند ببینند. چرا که پیام این نمایش فراتر از ایران و منطقه خاورمیانه است. جهان جنگ‌های بسیاری را به خود دیده و یا در حال تجربه آنست. پیامدهای تاریک جنگ در کشورهای مختلف شاید به لحاظ ظاهر کمی متفاوت باشد اما در باطن یکسان هستند. کشتار، غارت، تجاوز و… بخشی از جنگ‌های تمام دنیا و به نوعی دردی مشترک هستند. اما نکته مهم این است که در تئاتر مستند “آهی” ما از یک راز سر به مهر پرده برمی‌داریم. رازی که سالیان درازی‌ست جمهوری اسلامی در برابر آن مقاومت کرده و بعد از سال‌ها، ما از طریق این نمایش شیواتر از همیشه آن را بازگو می‌کنیم.
_ آیا قصد دارید نمایش “آهی” را در مکان‌های دیگری در جهان اجرا کنید یا به جشنواره‌های بین‌المللی ببرید؟ اگر چنین است، چه پیام‌هایی را می‌خواهید از طریق این نمایش به مخاطبان جهانی منتقل کنید؟
امیدوارم این اتفاق بیفتد و نمایش آهی به خوبی در سرتاسر جهان دیده شود. قطعا اجراهای دیگری در ایالت‌های دیگر کانادا داریم و درخواست‌هایی برای اجرا در دو ایالت آمریکا هم به ما رسیده که در حال فراهم نمودن مقدمات آن هستیم. باور دارم نمایش آهی این پتانسیل را دارد که در جشنواره‌های بین‌المللی ارائه شود و مطمئنا حرف برای گفتن خواهد داشت.
