استاد صفرزاده، نوازنده و سازنده ساز

نویسنده و پژوهشگر: علی تیموری

معروف صفر زاده در سال ۱۳۲۲ شمسی در آذربایجان دیده به جهان گشود . آذربایجانی که در عرصه ی علم و ادب، هنر و فرهنگ، حماسه و دلاوری، از خود گذشتگی ها و ایثار در راه دین و شرف و ایران و ایرانی همیشه پیشگام در طول زمان ما بوده و امتحان خود را داده و به حق همیشه سرفراز ایران لقب گرفته است. از این استان و گوشه و کنار آن هنرمندانی با ارزش و بی ادعا بسیار برخاسته و بی سر و صدا در گوشه و کنار استان و کشور به خدمات خود مشغول هستند از جمله این هنرمندان در قسمت موسیقی و ساختن لوازم و آلات مربوط به آن هم باید از همین معروف صفر زاده نام برد.

وی به خاطر مأموریت اداری پدرش اجباراً ترک دیار می کند. در تهران تحصیلات ابتدائی را در دبستان هاتف و متوسطه رادر دبیرستان های جامی، دکتر فاضلی و اشکانی ادامه داد. سال اول دبیرستان بود که ضمن خواندن درس وارد فعالیت های هنری دبیرستان شد و با شرکت در نمایشنامه ها و خواندن پیش پرده های نمایشی، وارد عرصه ی هنر و هنرمندان گردید ولی این کار او را راضی نکرد و علاقه مند به ساختن ویولن از روی الگوهایی از ویترین بعضی مغازه های ساز فروشی شد. مدتی از فعالیت وی در این قسمت نمی گذرد که دبیر کار دستی دبیرستان به نام خاتون آبادی چون استعداد وی را در ساختن ساز می بیند وی را کمک و راهنمائی می نماید و او در کارگاه دبیرستان به طور عملی و تئوری به فعالیت ادامه می دهد و اولین سازی که می سازد سنتور بود که توسط یکی از هم کلاسی هایش برای او خریداری می شود. وی پس از چندی به خدمت سربازی می رود و پس از پایان خدمت به ساختن ویولن روی می آورد و علی اکبر پور که یکی از موزیسین های خوب و وارد و بی ادعا می باشد وی را یاری می کند و صفر زاده در جاده ای صحیح و هموار قرار می گیرد که نتیجه کار او آثا وی می باشد. صفر زاده آموختن ویولن و تئوری موسیقی را نزد اکبر پور فرا می گیرد زیرا معتقد است که هر سازنده ساز باید حتماً خودش با نواختن ساز آشنایی داشته باشد تا بتواند نواقص ساز را رفع و عیوب آن را برطرف سازد. صفر زاده از نظریات و راهنمایی های ابراهیم قنبری، شادروان مرتضی حنانه، میلاد کیایی، حسن یوسف زمانی، علی اکبر پور، علی برلیانی، ناصر مسعودی و مهندس گلشن ابراهیمی که از جمیع جهات راهنمای وی در ساختن ساز بوده اند به نیکی یاد می کند. معروف صفر زاده هنرمند جستجوگر و مبتکری است که جهت هر چه بهتر شدن کارهای خود و خدمت به موسیقی کشور و سازهای ملی و محلی به اقصی نقاط مملکت مسافرت کرده و تا حد امکان می کوشد که روی سازهای مناطق مختلف کشور، ابتکاراتی از خود نشان دهد و همین ذوق و ابتکارات در وجود وی موجب گردید در سال ۱۳۶۶ جهت تحقیق و تفحص در ساخت و سازهای مختلف محلی و عملکرد آنان در موسیقی کشور به منطقه چابهار برود و با استاد کماران که یکی از مشهورترین نوازندگان محلی است، مسائل کلی این ساز را با وی در میان گذارد و همین گفت و شنود مستقیم وی موجب شد که پس از بازگشت  « قیچک باس » را بسازد. در طول دسته و اندازه کاسه این ساز تغییرات و محاسبات لازم را انجام داده و با انتخاب چوب مناسب و یک تکه ساختن کاسه، ساز صدای مطلوب تر و پر قدرت تری پیدا کرده و منطبق با نت نویسی و نواختن پیدا کند. این ساز فعلاً در اختیار هنرمند گرامی منوچهر باستان سیر می باشد که امید است استاد معروف صفر زاده به این کار پرارزش خود ادامه دهد و در آینده شاهد ابتکارات وی روی سازهای ملی و محلی سایر نقاط ایران باشیم زیرا با همه قدرت و اصالتی که قیچک دارد، به علت مشکلات عدیده ی ساخت و کمبود نوازنده،‌ ناشناخته مانده و جز در منطقه سیستان و بلوچستان کمتر کسی از آن و نحوه ی نوازندگی اش اطلاع دارد.

  برگهایی از تاریخ: به مناسبت 100 سالگی کودتای رضاشاه؛ از رضا خان به رضا شاه – از احمدشاه به احمد خان - قسمت چهارم

فرخی سیستانی درباره این ساز، سروده:

« هر روز یکی دولت و هر یکی غژ                              

هر روز یکی نزهت و هر روز یکی تار»

نوازندگان محلی این ساز را به وسیله ی بندی از گردن آویزان می کنند و مثل عاشیقلارهای آذربایجان ضمن نواختن، اشعار حماسی و عرفانی نیز می خوانند. در چند سال گذشته به همت کارگاه ساز سازی وزارت ارشاد اسلامی (فرهنگ و هنر سابق) این ساز در سه نوع و اندازه مختلف (سوپرانو – التو – باس) ساخته شد که نوع باس آن از نظر محاسبات دارای نواقصی بود.

درباره ی این ساز ملی محلی باید یادآور شد که طی قرون متمادی، بسیاری از سازهای ملی و محلی به علت تاخت و تازهای اقوام بیگانه و با هجوم فرهنگ عرب (که امروزه ما شاهد چند نمونه سازهای الکترونیکی فنی در اسباب فروشی ها به حد وفور یافت می شود) و از طرفی نبودن امکانات و هم آهنگ نبودن استادان موسیقی، تک روی سازندگان ساز و تقلید کورکورانه از الگوهای قدیم ساز، همه موجب گردید که بسیاری از سازهای ملی و محلی ما از بین رفت و یا به علت نواقص خود قابل اجرا در ارکسترها نباشند.

و در این باره وقتی از این هنرمند سئوال کردند در جواب گفت: بنده معتقد هستم، بایستی هماهنگی لازم بین استادان فن به عمل آید تا بتوانیم سازهای ملی را احیا و با معیار علمی موسیقی تطبیق نماییم و بنده ساز « قیچک باس » را به همین منظور ساختم و با محاسبات دقیقی که برای ساختن آن روی این ساز انجام داده ام کاملاً این نواقص رفع گردیده است.

  استاد دکتر منوچهر صهبائی - موسیقیدان

دیدگاهتان را بنویسید

هم‌اکنون عضو خبرنامه پیام جوان شوید

Newsletter

همراهان پیام جوان