آداب فرهنگی و آیین ملی در ایران باستان – قسمت ۲۲

ای وطن ای مادر تاریخ ساز              ای مرا بر خاک تو روی نیاز

ای  کویر تو بهشت جان من               عشق  جاویدان من، ایران من

نویسندگان: سید سعید زمانیه شهری و سونیا سیدالحسینی

فصل سوّم سلسله مقالات ايران باستان (جشن های باستانی)

جشن های شهریور ماه:

۱) جشن «فغدیه»: 

هرمزد روز از شهریورماه برابر با ۱ شهریور در گاهشماری ایرانی جشن خنک شدن هوا در خوارزم که «فغربه» هم گفته شده است. جشن «کشمین» سوم شهریور/ اردیبهشت روز جشن «کشمین»، جشنی ناشناخته در سغد باستان که با بازاری همگانی همراه بوده است. 

۲) جشن «شهریورگان»: 

چهارم شهریور/ شهریور روز جشن «شهریورگان»، جشن آتشی در ستایش و گرامیداشت «شهریور» است که در «برهان قاطع»(جـلـد سـوم ، ص ۱۳۱۶) به عنوان زادروز «داراب» (کورش) یاد شده است. جشن شهریورگان جشن بزرگی در ایران کهن بوده و صحنه گردان اصلی این آیین سرور و شادمانی، کشاورزان و رعایا بوده اند. زیرا جشن شهریور اگر در پایان تابستان در روزی بوده که افراد حاصل دست رنج خود را می دیدند، نفس این کار مایه ی شادی و خوشحالی است. به علاوه شهریور همان گونه که فصل پایان کشت و زرع است، می تواند نقطه ی شروع و آغاز مجدد کاشت محصول پاییزه باشد پس حامل دو نوع شادی برای قشر رعیت و کشاورز بوده است . ابوریحان روز چهارم را عید می نویسد و معنای آنرا دوستی آرزو می داند. وانگهی شهریور (جشن آذر) نیز گفته شده است که زادویه نقل کرده: این روز به سبب آتش هایی که در خانه های مردم است عید است و در قدیم این عید آغاز زمستان بوده است. در این عید آتشهای بزرگ در خانه ها می افروختند و ستایش خدا بسیار می کردند و برای خوردن غذا و دیگر شادمانی ها گردهم، جمع می شدند. این آتش را برای سرما و خشکی که در زمستان حادث می شود می افروختند و می گفتند پخش حرارت چیزهایی را که برای نباتات زیان آور باشد دفع می کند. این جشن که روز چهارم ماه است و به نام امشاسپند توانای خشترا یا شهریور می باشد جشن شهریورگان است. این فرشته مظهر سلطنت آسمانی و قدرت رحمانی است و همیشه خواهان فر و بزرگی و نیرومندی می باشد در جهان مادی نگهبان زر و سیم و فلزات دیگر و دستگیر بینوایان و فرشته رحم و مروت است. پادشاهان دادگر در تحت و حمایت این فرشته مقتدر هستند نظر به همین صفات پاک است که ایرانیان قدیم این روز را جشن می گرفتند و به فقرا احسان و اطعام می نمودند چون این جشن به پادشاهان دادگر بستگی دارد که نماینده سلطنت آسمانی هستند لذا معمولا در این جشن باید بحضور پادشاهان بروند و شادباش بگویند. ابوریحان در صفحه ۲۵۱ ترجمه آثار و الباقیه می نویسد: «شهریور ماه روز چهارم آن شهریور روز است و آن به مناسبت توافق دو اسم جشن می باشد و آن را شهریورگان گویند. معنی شهریور دوستی و آرزو است شهریور فرشته ایست که به جواهر هفتگانه از قبیل طلا و نقره و دیگر فلزات که برقراری صنعت و دوام دنیا و مردم به آنها بستگی دارد موکل است.»

  آداب فرهنگی و آیین ملی در ایران باستان - قسمت 16

از دو دید دیگر می توان اهمیت جشن شهریورگان را دریافت: 

نخست اینکه ماه شهریور، ماه گردآوری محصولات کشاورزی می باشد و بخصوص برای کشاورزان این نتیجه گرفتن از کار و زحمت و کشت و کار و به دست آوردن محصول همیشه همراه با شادمانی بوده و برای همین باید این کار با جشنی همراه می شده.  دیگر اینکه در این ماه «پاییزه کاری» آغاز می شود و چون آغاز هر کار نیکی را باید با شادی در آمیخت از این رو نیز جشن شهریورگان را می توان آغاز فصل نویی دیگر از هنگام کشت دانست. 

۳) جشن خزان: 

دی به آذر روز از شهریورماه برابر با ۸ شهریور در گاهشماری ایرانی جشنی به نام «جشن خزان» یا «جشن مغان» در برخی از شهرهای ایران به ویژه شهر دماوند، این جشن از جمله جشن های کهنی است که همراه با آتش افروزی بر بام خانه ها و چراغانی کردن و آذین بستن کوچه و خیابان برگزار می شده است. از جمله مراسم این جشن می توان به سوارکاری نیز اشاره کرد. انگیزه ی برپایی این جشن، پایان تابستان و آغاز فصل خزان می باشد . برخی نیز هنگام برپایی این جشن را در هجدهم شهریورماه دانسته اند . گویا دو جشن با نام جشن خزان برگزار می شده که جشن خزان نخستین در روز دی به آذر، برابر روز هشتم شهریور ماه انجام می شده و جشن خزان دیگر ، هرمزد روز از مهرماه، روز اول مهر. « ابوریحان بیرونی » نیز از دو خزان نام می برد : خزان خاصه در هجدهم شهریور و خزان عامه در دوم مهر. «خلف تبریزی» درباره ی این جشن می گوید: «خزان روز هشتم باشد از شهریورماه قدیم و این روز جشن مغان است.» «گردیزی» نیز در «زین الاخبار»، جشن خزان را به روز پانزدهم شهریورماه منسوب می دارد. «جیمز موریه» از آخرین کسانی است که در سفرنامه اش از برگزاری این جشن در شهر دماوند در روز هشتم شهریورماه یاد کرده است. 

  فردوسی، حکیم طوس، طبیب زبان پارسی – قسمت 35

۴) روز بزرگداشت سالخوردگان یا ارد روز:

از شهریورماه برابر با ۲۵ شهریور در گاهشماری ایرانی رسمی با پیشینه ی سه هزار ساله در بزرگداشت سالخوردگان و ارج نهادن به پدربزرگان و مادربزرگان در ایران باستان به نام «اشیش وانگ»، که روز رحمت خدا اخلاقیات و معنویات و روان پاک بود و تا کنون نیز در برخی از مناطق سرزمین های ایرانی با دیدار از بزرگان خانواده ادامه دارد.    

۵) گاهنبار پتیه شهیمگاه: 

از اشتاد روز تا انارام روز: 

از شهریورماه برابر با ۲۶ تا ۳۰ شهریور در گاهشماری ایرانی «پتیه شهیم» (در اوستایی پئی تیش ههیه)، به معنی پایان تابستان، سومین جشن از جشن های گاهنباری است. در باور سنتی زرتشتیان این جشن یادآور سومین مرحله ی آفرینش است و هنگام آفریده شدن زمین. مراسم این جشن نیز به مانند جشن های گاهنباری دیگر است، با این تفاوت که این جشن، جشن کشاورزی است و با گردآوری دانه ها در کشتزارها و چیدن میوه ها در باغ ها برگزار می شود.

 ۶) جشن انار از ماراسپند روز شهریورماه: 

برابر با ۲۹ شهریور در گاهشماری ایرانی؛ برگزاری «جشن انارچینی» در پایان شهریورماه تا آغاز مهرماه در بخش تارم و روستاهای انبوده و رودبار الموت قزوین که همراه با شادی کردن و نواختن دایره و سورنا و دهل انجام می شود و پیش از آن کسی حق چیدن انار ندارد. انار سنگان و انار انبوده مهم ترین محصولات باغی این منطقه است که شهرت جهانی دارد و به کشورهای خارجی نیز صادر می شود. 

۷) جشن پایان تابستان: 

  فردوسی، حکیم طوس، طبیب زبان پارسی - قسمت 9

واپسین روز از شهریورماه برابر با ۳۱ شهریور در گاهشماری ایرانی جشن پایان فصل تابستان و زمان گاهنباری به نام «پتیه شهیم» در اوستایی «پئی تیش ههیه» به معنی پایان تابستان.  ادامه دارد….و…. سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.

ادامه دارد…

بگویید آهسته در گوش باد

چو ایران نباشد تن من، مباد

دیدگاهتان را بنویسید

هم‌اکنون عضو خبرنامه پیام جوان شوید

Newsletter

همراهان پیام جوان