نویسنده: شهرداد خبیر
کفالت به شاهزاده رضا پهلوی، کوششی برای انجام و فرجام یک رسالت تاریخی و خانوادگی توسط شاهزاده
تقدیم به شـاهزاده رضا پهلوی
شب ظلمت و بیابان، به کجا توان رسیدن؟
مـگر آنکه شمع رویت، به رَهَـم چراغ دارد
پیش از آنکه به ادامه جستار ماه قبل پردازم، اجازه می خواهم که با توجه به نتایجی که در پی خواهد آمد به ستایش و برزش شاهنشاه فقید محمد رضا شاه پهلوی و آنچه که او در چارچوب انقلاب سفید و اصلاحات ارضی بویژه، انجام داد بپردازم که به همین سرمقاله مربوط است. هر یک از اصول این انقلاب و بویژه اصلاحات ارضی که شالوده تحقق برنامه آینده آن بود، انقلابی بود جسورانه، بدون خون ریزی و مسالمت آمیز که از بالا به پایین به پشتیبانی همه پرسی تأیید آمیز مردم ایران انجام شد و جهشی بود که پای فروبسته ایرانیان را که با صدها غل و زنجیر سنت و خرافات غرقه در باتلاق جهل و عقب ماندگی بودند رها کرد.
پیامد آن جهشی بود بسوی مدرنیته و ایجاد جامعه مدنی. روابط کهن استثمارزده و غیر انسانی ارباب و رعیتی و خان و خانبازی از زمین، کشاورزی و کشاورز رخت بربست و در واقع شاه و اشراف را از منبع ثروت تاریخی و سنتی خود با هدف ایجاد صنعت و رشد شهرنشینی محروم کرد و افق تمدن بزرگ را نشان داد و مسیر به آنرا ترسیم کرد.
این را برای نسل جوانی می گویم که خود شاهد این حماسه و شکوه تاریخی نبوده اند و باید از درون غبار تاریک تاریخ، مبهوت از این همه تضارب آراء متضاد و مغرضانه تجربه حقیقت یابی را از سر بگذراند تا در پرتو آن اکنون و امروز با پیروی از فرزند شایسته او به درستی و با کمترین هزینه آینده ای را که منقطع شده و منجمد شده، جانی تازه ببخشد و بپویاند. از سختی ها و رنجهای این مرد بزرگ بگویم و از بیسوادی و سیاست زدگی روشنفکران وابسته به خارج یا کافه نشین داخلی چه ها که نکشید! از روحانیون و منورالفکران نماینده، آنها که آبشخورشان وجوه شرعیه و سهم این و آن از قبل سیستم ارباب و رعیتی و بازار متکی به آن بود انتظاری نبوده و نیست. اما ادامه سرمقاله نشان خواهد داد که آنچه مطلوب اندیشمندان بزرگ چپ بوده و توسط شاه فقید داوطلبانه انجام شد در آن زمان با هزار توجیه و دروغ یا نا آگاهی و بیسوادی از سوی چپ مارکسیست ایران تخطئه شد و عملاً چرخ پیشرفت جامعه ابتدا با چوب منفی بافی ایشان و سپس با تفنگشان کند شد و بهترین و فداکارترین جوانان این کشور با رهنمودها و تحلیل های اشتباه، تقلیدی و عصبی اینان به وادی مرگ رهسپار شدند. آرزو دارم که امروز درسی از گذشته بگیریم، تاریخ کشورمان را بخوانیم و بفهمیم! مرحله انقلاب را تشخیص دهیم و از منیّت و تحزبزدگی و خود محوری که از خصیصه های شاخصه ما ایرانیهاست بپرهیزیم. در آینده باز به این موضوع باز خواهم گشت.
شیوه تولید آسیایی
سرانجام باید توجه دقیقی به مکاتبات بین مارکس و انگلس کرد که در سال ۱۸۵۳ مارکس به انگلس می نویسد: “برنیه” بدرستی متوجه شد که پایه همه پدیده ها در شرق- عثمانی- ایران، هند و چین عدم مالکیت خصوصی بر زمین است و این شاه کلید مسئله (استبداد) در مشرق زمین است. در پاسخ انگس این تصور را مطرح می کند که احتمالاً عدم مالکیت خصوصی زمین، بر اثر خشکی خاک آسیا و آفریقایی شمالی است که بدین سبب آبیاری وسیع (و پر هزینه) و در نتیجه فعالیت های مربوط به آب و آبرسانی را توسط دولت باعث آمده است. نامه ها ادامه یافت. مارکس معتقد بود که عدم تحرک اجتماعی آسیا نه تنها بسبب خدمات عمومی ای بود که دولت بر عهده داشت بلکه نیز بدان سبب بود که در کنار هر شهری، بسیار دهکده های جدا از هم قرار داشتند که هر یک برای خود جهانی مستقل (و بدون ارتباط چشمگیر با دیگران) و تحت مالکیت دولتی بودند. در مجموع بر اساس این مکاتبات می توان دریافت که مارکس و انگلس در مورد شیوه تولید آسیایی ( که بر ساخته خود آنها بود) بر دو مسئله اساسی متمرکز بودند یکی عملیات آبیاری عمومی که بر اثر شرایط طبیعی بوجود آمده بود و پایه اساسی دولتهای متمرکز خودکامه بود و انحصار مالکیت زمین را در دست داشت و این شامل ۳ اصل بود: کشاورزی آبی (اسمیت)، تأثیر محیط جغرافیایی (مونتسکیو) و مالکیت دولتی (برنیه)
مسئله دوم به باور ایشان که هسته اجتماعی اساسی خودکامگی شرقی بر آن استوار است همانا اجتماعات خودکفای روستایی است از این نظر که وحدتی میان کشاورزی و صنعت (دستی) را در دوران ده پدید آورده که مانع از ایجاد ارتباط اقتصادی و متعاقباً روابط مدنی با شهرها شده است.
مارکس در نامه ای در مورد عصر قوم فرانک در اروپای غربی یاد آور می شود که در هر کجا دولت در دوره ای بوجود آید که جوامع روستایی زمین های خود را مشترکا کشت کنند (مشاع) و هیچگونه مالکیت شخصی زمین هنوز پدید نیامده باشد (مانند آریایی ها، آسیایی ها و روس ها)، قدرت دولتی شکل دسپوتیزم (استبداد) را بخود می گیرد. انگلس هم سرانجام در همین دوره در اثر بزرگ خود – آنتی دورینگ – این ایده را برای هزاران سال موجب پیدایش وحشیانه ترین دولت های استبدادی در شرق می داند. (قابل توجه دوستان چپ و امر اصلاحات ارضی شاه).
بدینگونه می بینیم که این دو متفکر که تئوری فرماسیونهای مختلف اجتماعی و دیالکتیک تاریخی را بدرستی درمورد اروپا انطباق دادند تاریخ شرق و نحوه تحلیل اجتماعی آنرا از تاریخ و فئودالیسم اروپایی جدا می کنند و معتقدند که آسیا شیوه خاصی از آن خود داشته است که عامل این جدایی است.
بطور خلاصه عقاید آنان در این زمینه (تولید آسیایی) شرح زیر است:
۱- عدم مالکیت خصوصی بر زمین
۲- وجود نظام های عظیم آبیاری در امر کشاورزی
۳- وجود جوامع روستایی خودکفا که مجموعه ای از مالکیت مشترک زمین (مشاع)، صنایع دستی و تولید کشاورزی را فراهم کردند.
۴- عدم تحرک شهرهای رانتی (دیوانسالار) بی تأثیر در رشد نظام عمومی مملکت.
۵- سلطه دستگاه دولتی خودکامه و جذب و غارت همه تولید اضافی جامعه فقط به عنوان یک وسیله سیاسی برای اعمال و احساس فشار طبقه حاکم (مانند حجاب اجباری) بلکه بعنوان ابزار اصلی استبداد اقتصادی.
۶- ما بین روستاهایی که در پائین ترین سطح جامعه به تکرار همیشگی خود مشغولند و دولت غول آسیای بالای جامعه هیچ نیروی میانی و تعادلی وجود ندارد. تأثیر دولت بر این روستاها تنها خارجی و خراجی است و آمدن و رفتن چنین دولتهایی (که عملاً در مورد ایران بصورت سلسله های متعدد روی داده) هیچ تغییر محسوسی در سرنوشت و پیشرفت آنها ندارد و این عدم پویایی باعث رخوت و سکون آسیا و شرق شده است.
سرمقاله این ماه را با تاکید بر این نکته به پایان میرسانم که بررسی عامل نخست شاید ما را به آنجا برساند که عدم مالکیت خصوصی برزمین عامل مهمی است که اقوام بیابانگرد و بی زمین را بران داشت که برای ادامه حیات خود به غارت و چپاول تمدنهای مستقر درغرب آسیا بپردازند و باعث گسست های آبادانی و فرهنگی و اجتماعی عظیم در آنها گردند برعکس آن تداوم نسبی تمدنی که در اروپا شاهد آن بوده ایم، مانند حمله هیونها و اعراب و مغول به ایران. دراینباره در ادامه دوباره به این امر باز خواهم گشت.
ادامه دارد…
