بیش فعالی

اختلال بیش فعالی – قسمت اول

نویسندگان: پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

پروفسور دکتر سید سعید زمانیه شهری  MD و پرفسور دکتر سونیا سیدالحسینی MD

ADHD چیست:

Attention Deficit Hyperactivity Disorder یکی از شـــایع تـــرین اخـتلالات روانپزشـکی کودکان سـنین مدرسـه مـی باشـد. این اختلال به صورت الگوی پایدار کمبود توجه و یا رفتارهای فعال و تکانه ای تعریف می شود که از آنچه معمولاً در کودکان هم سن یا سطح رشد مشابه دیده می شود، شدیدتر است. علایم بیماری باید قبل از ۷ سالگی شروع شده و حداقل به مدت ۶ مـاه طـــول کشیده باشـــد و همـــراه بـــا اخـــتلال عملکرد در حداقل دو موقعیت از موقعیت های روبرو باشد (خانه، مدرسه وارتباط با همبازی کودک)

این کودکان در خانه از والدین خود پیروی نکرده و تکانشی عمـل می کنند و دچار بی ثباتی هیجانی بوده و تحریک پـذیر هـستند و در مدرسه قادر به انجام تکالیف نبوده و نیازمنـد بـه توجـه بیشتر از ســـوی معلمـــین مـــی باشـــند، این اخـــتلال را بـــه انـــواع :

١) مرکب (بــیش فعـال- کمبــود توجــه)

٢) عمـدتاً بــی توجــه

۳) عمدتا بیش فعال و تکانشگر تقسیم میشوند.

شیوع این اختلال در پسرها بیشتر بوده و والدین علایم ADHD را در دختران نـسبت به پـسران کمتـر تـشخیص مـی دهنـد. این کودکان در ارتبـاط اجتماعی با همسالان خـود مـشکل داشـته و منـزوی مـی شـوند.علامت بـارز آن در دختـران حـواس پرتـی و عدم تمرکز اسـت. درصـورتی که پسران بیشتر بـه علـت بـیش فعـالیّتی ارجـاع مـی شـوند. اخـتلال کمبود توجه و بیش فعالی یک اخـتلال مـولتی فاکتوریال بـوده و اتیولوژی دقیق آن ناشناخته است ولی می توان بـه نقـش عوامـل روانی، اجتماعی، بیولوژیکی، ژنتیکی، عوامـل محیطـی، تغذیه ای، وزن کم زمان تولـد، عوامـل خـانوادگی، مـصرف تنبـاکو در طـی حــاملگی مــادر، ســابقه فــامیلی، اســترس روانــی در حــاملگی و آسیب های جزیی اشاره کرد. اختلالات روانی و رفتاری نظیر اختلال عملکرد، بی اختیاری ادراری، اخـتلال وسـواس و حواس و اخـتلال اضطرابی ممکن است ADHD را همراهی کند. فراوانی آن براساس معیار DSM-IV در کودکان سـنین مدرسـه %۳-۷ و براساس معیار ICD10 ,١/٧٪ است. براساس بررسی های انجام شده در مناطق مختلف این فراوانی متغیر گـزارش شـده اسـت. به عنوان مثال چنانکه در ایالات متحده آمریکا، حدود ۱۱٪ دانش‌آموزان، در بـانکوک ۶/۵% ، در کلمبیا۱۶/۴% ، در تهران ۱۱% ، در گناباد ۹% و در مشهد ۱۵% گـزارش شـده اسـت. بـا توجـه بـه شـایع بـودن این اخـتلال در کودکان و صـدمات جبـران ناپـذیری که در عملکرد فـردی و تحـصیلی کودک گذاشـته، شناسـایی بموقع، زودرس و مداخلـه مناسـب و موثّر، می تواند نقش چشمگیری در جلوگیری از عوارض آن داشته باشـد لذا بـر آن شـدیم که به توضیح اجمالی این مبحث وسیع بپردازیم. این بیماری، یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً کودک مبتلا، توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعّالیّت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. این اختلال با فقدان توجه، فعّالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.

دلایل اختلال ADHD:

علت دقیق بیماری بــیش فعـال- کمبــود توجــه هنوز مشخص نیست، با این وجود محققان برای کشف سرنخ ها به مطالعه ی مغز می پردازند. آنها معتقدند که عوامل متعددی در ایجاد این بیماری می تواند نقش داشته باشد. از جمله این عوامل عبارتند از:

  کرونا دوباره به گروه استقلال سرایت کرد.

١) وراثت: واقعیت این است که بیماری بــیش فعـال- کمبــود توجــه اگر در والدین وجود داشته باشد، کودکان نیز تمایل دارند این بیماری را در خانواده و از روی رفتار های والدنشان توسعه دهند.

٢) عدم تعادل شیمیایی: کارشناسان معتقدند که عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز (انتقال دهنده های عصبی) که انتقال امپالس های عصبی را ممکن می کنند، در توسعه ی علائم این بیماری موثرند.

٣) تغییرات مغز: بخش هایی از مغز که کنترل توجه و تمرکز را به عهده دارند در کودکان مبتلا به اختلال بــیش فعـال- کمبــود توجــه نسبت به کودکان سالم فعالیت کمتری دارند.

٤) علل ثانویه: در زیر مواردی که ممکن است به آغاز و یا توسعه ی ADHD کمک کند را می توانید مشاهده فرمایید:

تغذیه ی نامناسب، عفونت ها، سوء مصرف مواد از جمله سیگار و مشروبات الکلی در دوران بارداری می تواند از عوامل موثر باشد. دلیل این امر نیز این است که این موارد می توانند در تکامل مغز در دوران جنینی موثر باشند.قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند سرب و یا PCB ها در اوایل دوران کودکی نیز می تواند بر رشد صحیح مغز تاثیر بگذارند. صدمه به مغز و یا اختلالات مغزی می تواند در ایجاد بیماری بــیش فعـال- کمبــود توجــه نقش داشته باشد. توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد قند در توسعه ی ADHD موثر نیست. با این وجود داشتن یک برنامه ی غذایی مناسب برای رشد طبیعی کودک ضروریست.

سیر یا روند پیشرفت اختلال ADHD:

سیر ADHD متنوع است. بهبودی درصورت وقوع معمولا بین ۱۲ تا ۲۰ سالگی رخ می‌دهد و بهبودی قبل از ۱۲ سالگی نادر است. گاهی علائم در بلوغ بهبود یافته و گاهی نیز تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. با افزایش سن پر تحرکی کمتر شده ولی اختلال تمرکز و رفتارهای ناگهانی می‌تواند باقی بماند. در ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد علائم همراه با افزایش سن ادامه می یابد. بدون درمان تنها یک سوم تا نصف کودکان دچار ADHD می‌توانند با علائم خود در زندگی سازگار و منطبق باشند و بقیه مستعد بروز مشکلات ثانویه خواهند بود.

تقسیم بندی اختلال ADHD:

٢ تقسیم بندی مهم و مستقل در مورد این اختلال وجود دارد که عبارتند از:

الف) طبقه بندی DCM-IV

ب) طبقه بندی Amen

الف) طبقه بندی DCM-IV:

در این طبقه‌بندی رفتارهای نا هنجار، به سه دستة زیر تقسیم می‌شود:

١) ADHD-I یا ADHD به‌طور برجسته بی‌توجه (قبلاً ADHD-H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه بدون بیش‌فعالی)

٢) ADHD-HI یا ADHD به‌طور برجسته پرتحرکی-تکانشی (رفتارهای ناگهانی)

٣) ADHD-C یا ADHD ترکیبی (قبلاً ADHD+H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه همراه با بیش‌فعالی)

ب) مدل دکتر ایمن (Amen):

کلینیک ایمن، یک کلینیک بین رشته‌ای برای تشخیص و ارزیابی و درمان براساس شناخت بیماری‌ها بر پایه ی اسکن مغزی دارد. این مرکز بیش از ۲۰ سال است که با استفاده از Single platoon emission computed tomography یا SPECT به اندازه‌گیری و اسکن پترن‌های عملکردی مغز و نیز جریان خون در مغز پرداخته است. اختلال بیش فعالی بر اساس مدل دکتر ایمن به هفت نوع تقسیم بندی شده‌است، که عبارتند از:

١) classic ADD:مدل کلاسیک آسان‌ترین نوع از ADD است.  علائم اولیه شامل: کم‌توجهی، عصبانیت (ناسازگاری)، پرتحرکی، بی‌نظمی و تکانشی بودن می‌باشد. اسکن مغز در وضعیت استراحت عملکرد مغز را نرمال نشان می‌دهد، در حالی که فعالیت مغز خصوصاً کورتکس پره فرونتال (پیش پیشانی) هنگام انجام تکالیف تمرکزی کاهش نشان می‌دهد. افرادی که مبتلا به نوع کلاسیک ADD می‌باشند، جریان خون در لب پری فرونتال مغز، مخچه و بازال گانگلیا کاهش نشان می‌دهد. همچنین تولید نوروترنسمیتر دوپامین در پایانه‌های عصبی کاهش نشان می‌دهد.

  شجریان: سروش مردم، فردوسی موسیقی ایران – قسمت سی و ششم

٢) Inattentive ADD: این نوع مانند کلاسیک در (DSM) جزء اختلالات جزئی مغز دسته‌بندی شده‌است. ADD کم توجه مرتبط است با فعالیت کم لب پره فرونتال وکاهش سطح دوپامین.

علائم شامل: کاهش وسعت توجه، ناسازگاری (عصبانیت)، بی‌نظمی و به تعویق انداختن کارها.

افراد این گروه بیش فعال و تکانشی نیستند. آنها می‌توانند درون‌گرا و خیال‌پرداز باشند. تعداد دختران در این نوع تا حد زیادی مشابه پسران هستند و یا حتی بعضی وقت‌ها بیش از پسران می‌باشند.

٣) Over – focused ADD: بیماران با این نوع (ADD) همة علائم اصلی ADD را دارند. به علت مشکل زیادی درشیفت توجه آنها تفکرات و رفتارهای منفی‌گرایانه هم دارند. دارای نقص در ترشح سروتونین و دوپامین در مغز می‌باشند. در اسکن مغزی فعالیت زیادی در شکنج قدامی سینگولیت دیده می‌شود که باعث شیفت بیشتر در فعالیت‌های مغزی می‌شود. این فعالیت بیشتر مغزی باعث پرش فکری و یا عدم تمرکز در انجام یک تکلیف (پرش از یک تکلیف به سمت تکلیف دیگر) می‌شود و این اتفاق باعث دردسر می‌شود.

٤) temporal – lob ADD: این نوع از ADD نشانه‌های ADD اصلی را دارد. به انضمام اشکالاتی در لب تمپورال- اشکالاتی در حافظه، یادگیری و خُلق ثابت و پردازش بینایی از اشیاء افراد دارای این نوع ADD دارای اشکالاتی در یادگیری، حافظه دارند. مشکلات رفتاری از قبیل زود عصبانی شدن، Aggression (تجاوز) و به صورت خفیف پارانویا هستند. در اسکن مغزی این افراد انبرمالیتی‌هایی در لب‌های تمپورال دیده می‌شود و فعالیت کورتکس پری فرونتال کاهش یافته‌است.

٥) limbic ADD: این نوع از ADD ترکیبی از افسردگی خفیف و غمگین است. نشانه‌ها انرژی پایین، احساس ضعف، احساس گناه بیش از حد و عزت نفس پایین هستند. علت ایجاد این حالات افزایش زیاد کارکرد لیمبیک می‌باشد. (لیمبیک مرکز کنترل هیجانات) و فعالیت کورتکس پری فرونتال کاهش پیدا می‌کند. چه در حالت استراحت و چه در حالت انجام تکلیف .

٦) King of fire ADD: بیماران در این نوع دچار ضعف فعالیت لب پری فرونتال مانند نوع کلاسیک و نوع کم توجه نیستند. برعکس مغز کاملاً بیش فعال است. فعالیت زیادی در لب مخچه و خیلی از قسمت‌های دیگر مغز دیده می‌شود.

نشانه‌ها شامل: حساسیت زیادی به صدا، نور و تمامی رفتارهای زننده و غیرقابل پیش‌بینی، سریع حرف زدن، اضطراب و ترس فراگیر می‌باشد. در اسکن مغزی به نظر می‌رسد که یک حلقه بیش فعالیت در سرتاسر مغز مشاهده می‌شود.

٧) Anxious ADD: افراد در این نوع نشانه‌های ADD را دارند و آنها مضطربند. آنها نشانه‌های استرس جسمانی مانند سفتی عضلات، مشکلات گوارش، تحریک‌پذیری زیادی، خصوصاً در جاهایی که مورد قضاوت واقع شوند دارند. وقتی مغز این افراد اسکن می‌شود، در ناحیةبازال گانگلیا فعالیت زیاد دیده می‌شود و در بیشتر مناطق مغزی افزایش ترشح دوپامین دیده می‌شود. این نوع از ADD با خیلی از انواع آن که معمولاً با کاهش عملکرد مغزی در ناحیة خاصی همراه بود متفاوت است.

نشانه های اختلال ADHD:

٣علامت کلی بسیار مهم برای این بیماری وجود دارد:

• کم توجهی (یا کم دقتی)

• بیش فعالیتی (یا فزون کنشی)

• رفتارهایی که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند (بی برنامه گی و دمدمی مزاجی)

الف) علائم ADHD در کودکان: با توجه به ٣ اصل کلی بالا این علایم نیز به ٣ زیرگروه علایم بی توجهی، علایم بیش فعالی، و علایم رفتارآنی تقسیم بندی میشود.

  اختلال بیش فعالی - قسمت سوم

A) علائم بی توجهی در کودکان ؛ این دسته از علایم عبارتند از :

١) به راحتی پریشان می شوند

۲) از دستورالعمل ها پیروی نمی کنند و وظایفشان را به طور کامل انجام نمی دهند.

۳) به نظر می آید که به کسی که برایشان حرف میزند توجهی ندارند و به حرفهایش گوش نمی دهند

۴) توجهی نمی کنند و اشتباهاتی را از سر بی دقتی انجام می دهند.

۵) در مورد فعالیت های روزمره فراموشکار هستند.

۶) در زمینه ی سازماندهی وظایف روزانه مشکلاتی دارند.

۷) فعالیت هایی را که نیاز به نشستن و یا تلاش های مداوم دارد را دوست ندارند و یا از انجام آن سر باز می زنند.

۸) اغلب لوازم، مخصوصا لوازم شخصیشان را گم می کنند.

٩) به افکار پوچ تمایل نشان میدهند.

B) علائم بیش فعالی در کودکان :

١) وقتی که نشسته اند، معمولا روی صندلی پیچ و تاب می خورند و ابراز بی قراری می کنند و یا به پایین صندلی خود را سر می دهند.

۲) نمی توانند به انتظار بنشینند.

۳) با بازی کردن بی سر و صدا مشکل دارند.

٤) همیشه در حال حرکت هستند. مثلا در حال دویدن و یا بالا رفتن از روی هر چیزی (این حالت در نوجوانان و بزرگسالان به صورت یک احساس بی قراری بروز می کند. )

۵) بیش از حد معمول حرف می زنند.

C) علائم حرکات آنی در کودکان:

١) در انتظار کشیدن برای رسیدن نوبت به خودشان مشکل دارند.

۲) قبل از آنکه سوال پرسیده شده از او کامل شود پاسخ می دهد.

۳) اغلب وسط حرف دیگران می پرند.

مشکل اصلی کودکان ADHD عدم توانایی آنها در حفظ و تنظیم رفتارشان است، در نتیجه اغلب نمی‌توانند رفتار مناسبی که لحظه به لحظه با شرایط محیط هماهنگ باشد نشان دهند. خوابیدن و غذا خوردن آنها منظم نیست به نظر می‌رسد در همه چیز دخالت می‌کنند و مراقبت دائمی نیاز دارند. از نظر هیجانی ثبات ندارند، ناگهانی می‌خندند یا گریه می‌کنند و رفتارشان غیر قابل پیش‌بینی یا ارزیابی است. سریع از کوره در می‌روند و نمی‌توانند پیامدهای رفتارشان را پیش‌بینی یا ارزیابی نمایند. در فعالیت‌های خطرناک شرکت می‌کنند و احتمال صدمه دیدن آنها زیاد است. قبل از فکر کردن عمل می‌کنند، قبل از پایان سوال جواب می‌دهند، اشیا را پرتاب می‌کنند و ناخواسته به دیگران صدمه می‌زنند، پر فعالیت و پر تحرک هستند، هر لحظه در حال رفتن هستند، انگار موتوری درون بدن آنهاست که آنها را به حرکت دائمی مجبور می‌کند، نمی‌توانند آرام بنشینند و بی‌قرار هستند. اختلال تمرکز در این کودکان در کارهایی که فعالیت دائم و جدی مغزی را لازم دارد مشهودتر است. آنها ممکن است در تماشای تلویزیون، بازی با کامپیوتر و فعالیت‌های لذت‌بخش با کودکان دیگر تفاوتی نداشته باشند ولی در کارهایی که فعالیت مداوم مغزی و تمرکز لازم دارد (انجام تکلیف درسی) تفاوت آنها با کودکان دیگر نمایان می‌شود. به نظر می‌رسد مغز آنها اطلاعات محیطی را بیش از حد لازم می‌گیرد، یعنی در انتخاب توجه به اطلاعات ضروری و بی‌توجهی و حذف اطلاعات غیر ضروری ضعف دارد. رعایت قوانین منزل و مدرسه برای آنان مشکل است و برای پیروی از قوانین توجه بیشتری لازم دارند. در انجام تکلیف مدرسه، تمرکز روی درس، رعایت قوانین مدرسه و داشتن روابط اجتماعی مناسب با همکلاسی‌ها مشکل دارند. برای رسیدن به اهداف درازمدت برنامه‌ریزی نمی‌کنند.

ادامه دارد…

دیدگاهتان را بنویسید

هم‌اکنون عضو خبرنامه پیام جوان شوید

Newsletter

همراهان پیام جوان