نویسنده: بدرالدین نجمی، روانشناس
Nbbn1392@gmail.com
چرخش چرخه نگرانی
زمانی كه شما اضطراب بیهوده ای را تجربه می كنید، ذهن مضطربتان مانند یك چرخه می چرخد و می چرخد. این را چرخه نگرانی می نامیم. چرخۀ نگرانی شما سه جزء دارد – ذهن مضطرب، جسم مضطرب، اعمال اضطرابی. ذهن مضطرب شامل افكاری است كه شما را نگران می کند. مثلاً، ” اگر امتحان ریاضی را قبول نشوم چه اتفاقی می افتد؟ ” یا ” اگر اون خانم فكر كند كه من عجیب و غریبم چه می شود؟ ” هنگامی كه ذهنتان مضطرب است نگران این هستید كه اتفاق بدی خواهد افتاد. شما نگران این هستید كه در بازی فوتبال پاس مهمی را خراب كنید یا از نظر دوستانتان به اندازۀ کافی باهوش و دوست داشتنی نباشید. مطمئناً ذهن مضطربتان چرخۀ نگرانیتان را می چرخاند. با این حال، قطعۀ دیگری هم وجود دارد كه همچنان چرخه نگرانیتان را می چرخاند و آن جسم مضطرب شماست.
زمانی كه بدنتان مضطرب است، احساسات جسمی متفاوتی را تجربه خواهید كرد- قلبتان اندكی سریع تر می تپد، نفس زدنتان تندتر و بیش تر می شود، عرق می كنید، داغ می شوید و ممكن است احساس دلشوره و عصبانیت داشته باشید. بی درنگ، ذهن نگرانتان وضعیت جسم مضطربتان را تشدید می كند و سریع تر و سریع تر می چرخد و می چرخد و درگیر افكار مضطرب دیگری می شوید که احساسات جسمانی شما را تشدید می کند.
بعد از مدتی، اعمال اضطرابی شما به چرخه اضافه می شود. اعمال اضطرابی شامل مجموعه اقداماتی است كه شما برای رعایت جانب احتیاط و یا برای مقابله با ذهن یا جسم مضطربتان انجام می دهید. این راه و روش شما است تا از وقوع اتفاق بدی جلوگیری كنید. در صورتی كه شما در موقعیت های اجتماعی و در ارتباط با دیگران مضطرب هستید، جانب احتیاط را گرفتن ممكن است بدین معنی باشد كه: هنگامی كه نوجوان دیگری از شما می پرسد، آیا بازی ویدئوی خاصی را دوست دارید شما به جای اینكه نظر خود را بیان كنید از او می پرسید نظرت درباره آن چیست. یعنی از اینکه نظر شخصی خود را ابراز کنید هول دارید و نگرانید. یا برای امتحان ممكن است چندین ساعت بیش تر از باهوشترین دوستتان درس بخوانید، تنها برای اینكه مطمئن شوید در امتحانتان موفق می شوید. و یا یک روز تعطیل ممكن است در خانه بمانید و با دوستانتان به گردش و تفریح نروید- همه اش به خاطر این است كه مضطرب هستید.
اعمال اضطرابی نه تنها به حل مشكلات کمکی نمی کند بلکه چرخه نگرانی را همچنان می چرخاند. بعضی اوقات، چرخۀ نگرانی شما ممكن است آنچنان سریع و با شدت بچرخد كه مجبور می شوید از وضعیت موجود دوری كنید. شبیه هنگامی كه یک مهمانی را ترك می كنید یا راهتان را از گروهی از بچه ها جدا می نمایید. ممكن است كه این ذهن نگران، شما را اندکی آرام كند و باعث شود جسمتان احساس تنش كمتری داشته باشد اما این در واقع به شما برای غلبه بر اضطرابی كه همچنان چرخه نگرانیتان را می چرخاند، كمكی نمی كند.
اغلب برای بعضی از نوجوانان آنقدر چرخه نگرانی می چرخد كه اضطرابشان شدید و مفرط می شود. هنگامی كه در مورد سطح اضطراب خود فكر می كنید سطح افراطی تعریف شده ممكن است گول زننده باشد. برای تمیز آن بهتر است به چهار شاخص (اصطلاحاً چهاری) توجه کنید:
• آیا در شرایط موجود اضطرابتان نامتناسب است؟ برای مثال، اگرچه عادی است که با افتادن یک رطیل در جلوی پایتان کاملاً مضطرب شوید، اما آیا منطقی است که درصورت مواجهه با یک عنکبوت معمولی خانگی با پاهای بلندش، به همان اندازه دچار تشویش و نگرانی شوید؟ و یا طبیعی است، در مورد امتحانی كه موضوع آن برای شما دشوار است و یا برای آن مطالعه ای نداشته اید احساس اضطراب كنید. اما، آیا قابل قبول است كه در مورد امتحانی با موضوعی كه برای شما آسان است و ساعت های زیادی را برای خواندن آن صرف کرده اید به همان اندازه نگران باشید؟ در اینجا متوجه می شوید که اغلب شما به شدت در مورد چیزهایی احساس نگرانی می كنید كه بسیاری از نوجوانان دیگر نگرانی بسیار كمی در آن مورد دارند؛ در چنین شرایطی است که اضطراب شما شدید به شمار رود.
• آیا اضطرابتان زندگی شما را مختل می کند و یا در زندگیتان مانعی به وجود می آورد؟ در صورتی كه بخواهید دوستان بیشتری داشته باشید ولی اضطرابتان مانع از تلفن زدن به همکلاسی، و یا خودداری از حضور در فعالیتهای مدرسه بشود، اضطرابتان مفرط و شدید تشخیص داده می شود. اگر در حین امتحان به اندازه¬ای مضطرب شوید كه نتوانید بر روی پرسش ها تمركز كنید یا به دقت فكر كنید، در حالی كه مطالب را خوانده اید، چه بسا كه نگرانیتان شدید باشد. اضطراب معمولی آن است كه شما را به اقدامات محافظتی وادارد و به شما كمك كند در زندگی به نحو احسن عمل كنید. اگر اضطراب شما در زندگیتان مداخله كند و مانع از حرکت شما پا به پای دوستان هم سن وسالتان شود اضطراب تان شدید است.
• آیا اضطرابتان برای شما رنج آور است؟
دیده شده است که بسیاری از نوجوانان بیشتر اوقات با ذهنی بسیار مشوش و نگران لحظات را سپری می کنند. با اضطراب زیادی سوار آسانسور می شوند، یا درسشان را می خوانند و امتحان می دهند، و یا در کلاس و جمع صحبت می كنند که خیلی مضطرب و ناراحت هستند. اگر چنین وضعیتی دارید شما دچار اضطراب شدیدی هستید که باعث رنج و ناراحتی شما می شود.
• طول مدت اضطراب شما چقدر است؟ برای چه مدتی است که احساس اضطراب می نمایید؟ آیا اضطرابتان یك مشكل مداوم است؟
اگر برای مدتی طولانی به طور نامنظم مضطرب بوده اید، چه بسا كه اضطرابتان شدید است. اكثر دوره های اضطراب زودگذر هستند. اگر روزی سوار آسانسور شدید و آسانسور برای چند لحظه بین طبقات متوقف شد ممكن است روز بعد با كمی احساس دلهره و اضطراب قدم به آسانسور بگذارید. با این حال، نگرانیتان به سرعت تمام می شود و به احتمال زیاد آنچه در این یكی دو روز اتفاق افتاده است را فراموش خواهید كرد. به هر حال اگر اضطرابتان شدید باشد، ممكن است در مورد سوار شدن به آسانسور تا آن حد احساس نگرانی كنید که از سوار آسانسور شدن امتناع ورزید. به طور كلی بیشتر ترس ها و نگرانی ها در كمتر از شش ماه كاهش یافته و از بین می رود. اگر اضطرابتان بیش از این طول بكشد شدید تشخیص داده می شود.
بدانید كه اضطراب حتی یک اضطراب شدید ومفرط می تواند ساكت و بی سر و صدا باشد؛ و ممكن است قبل از اینكه متوجه شوید نگرانی تان مشکل ساز شده است، برای یك مدت طولانی وجود داشته باشد. در اینجا به مواردی اشاره خواهم کرد كه در آنها زندگی یک نوجوان با اضطراب مختل می شود. حال ببینید آیا ذهن مضطرب شما در هیچ یك از موارد مشكلی به وجود آورده است.
• تکالیف مدرسه- آیا به علت نگرانی زیادتان، با به موقع انجام دادن تكلیفتان یا با آرامش آنها را به اتمام رساندن مشكلی دارید؟ آیا خیلی نگران هستید كه معلمان و دیگر بچه ها در مورد كار شما چه فكری خواهند كرد؟ آیا موقع امتحانات و یا هنگام ارائه تحقیقات مهم در مدرسه تان، احساس نگرانی زیادی به شما دست می دهد؟
• دوستی و رفاقت- آیا تاکنون تجربه کرده اید که به علت اضطراب زیادتان نتوانید به همکلاسی یا هم محله ای خود سلام كنید؟ آیا به خاطر اینكه نگران هستید دوستان و نوجوانان دیگر در مورد شما چه فكری می كنند با گفتن” نه “مشكل دارید؟ آیا دوست دارید با فردی قرار ملاقات بگذارید اما به علت نگرانی زیاد نمی توانید از كسی دعوت كنید كه با او بیرون بروید؟
• زندگی خانوادگی- آیا مرتب از والدینتان می خواهید که به شما اطمینان دهند كه همه چیز به خوبی انجام خواهد شد؟ آیا به رغم اینکه دوست دارید زمان بیشتری را با دوستتان باشید به این علت كه خیلی نگران اتلاف وقت هستید، زمان بیشتری را با خانواده تان می گذرانید؟ آیا اغلب اوقات با پدر و مادرتان بر سر اینكه آنها به شما اصرار می كنند با ترستان كنار بیایید تا به امور جدیدی بپردازید، بحث می¬كنید؟
• موقعیت های ورزشی- آیا به علت نگرانی زیاد از چگونگی عملكردتان، از ورزش كناره گیری كرده اید؟ آیا به علت ترس از اشتباه در هنگام شوت كردن و یا ضربه زدن به توپ از این فرصت دوری کرده اید؟ آیا هنگام ورزش كردن یا مسابقه دادن آنقدر مضطرب شده اید كه عرق یا استفراق كنید؟
• موقعیت های شغلی- آیا تاکنون به کاری مشغول بوده اید که به رغم کسل کننده بودنش، به علت اضطراب پیدا كردن شغلی دیگر به آن ادامه داده باشید؟
آیا به علت نگرانی از اشتباه كردن، زمان زیادی را صرف وارسی اولیه و وارسی مجدد هر کاری كه انجام می دهید، كرده اید؟
• سلامتی- آیا برای خوابیدن یا به علت كم خوابی دچار مشكل شده اید؟ آیا كم خوری یا پرخوری می كنید؟ آیا خوددرمانی می كنید؟
به عبارت دیگر، آیا به علت احساس اضطراب، مشروبات الكلی می نوشید، مواد مخدر مصرف می كنید یا دست به رفتارهای پرخطر دیگر می زنید؟
اگر در جواب به این چهار شاخص، در هر یك از این موارد پاسخ مثبت بدهید، احتمالاً اضطراب شما شدید است و باعث مشكل می شود.
زمانی كه نگرانی به این حد برسد به این معنی است كه شما دچار اختلال اضطراب هستید. اختلالات اضطرابی از اضطراب طبیعی و ترس که ممکن است همۀ افراد در موقعیتی تجربه کنند متفاوت است. در این دسته از اختلالات، اضطراب شدیدتر و طولانی تر ( به گونه ایی که بعد از گذشتن موقعیتهای ناراحت كننده برای ماهها باقی می ماند) است و منجر به ترس های شدیدی می شود كه ممكن است دیگر تمایلی به برگشتن به آنها نداشته باشید.
