آداب فرهنگی و آیین ملی در ایران باستان – قسمت ۱۷

ای وطن ای مادر تاریخ ساز              ای مرا بر خاک تو روی نیاز

ای  کویر تو بهشت جان من               عشق  جاویدان من، ایران من

نویسندگان: سید سعید زمانیه شهری و سونیا سیدالحسینی

فصل سوّم سلسله مقالات ايران باستان (جشن های باستانی)

جشن های ماه خرداد:

۱) جشن «ارغاسوان یا اريجاسوان»: یکم خرداد يا اورمزد روز، جشن «ارغاسوان/اریجاسوان»، نام یکی از جشن های خوارزمی است که بیرونی نام شماری از آنها را همراه با جشنهای سغدی در «آثارالباقیه» آورده است. بی گمان هیچ یک از هردو تلفظ یاد شده در نسخه های خطی آثارالباقیه درست نیستند و در مرور زمان به دلیل نبود آشنایی کاتبان با نامهای کهن، شکل صحیح خود را از دست داده اند. امروزه حتى تلفظ صحیح این نام ها نیز معمولا امکان پذیر نیست، اما بیرونی معنای آنرا «نزدیک شدن گرما» می داند. به روایت آثار الباقیه این جشن در نخستین روز ماه «هروداد» که شکل خوارزمی «خرداد» است، همزمان با کاشت کنجد برگزار می شده است. او این جشن را به دورانی کهن منسوب می دارد. امروزه همچنان کاشت کنجد، پنبه، کرچک و دیگر دانه های روغنی در استانهای مرکزی ایران و گاه همراه با مراسمی در «شصت بهار» انجام می شود. 

۲) جشن عروس آرایی یا کلوسولاقا یا عید عروج عیسی مسیح: بیست و پنجم ایار ماه آشوری، معادل ۲۵ می میلادی و برابر با ۴ خرداد در گاهشماری ایرانی، هنگام جشن عروج عیسی مسیح و جشن «کلوسولاقا» یا «عروس آرایی» نزد آشوریان ایران است. در این روز آشوریان بر اساس یک رسم ملی – مذهبی به بیرون از شهر می روند و جشن می گیرند. در این روز دختران کوچک با پوشیدن لباس عروسی و گرفتن سبدی از آذوقه در دست، میان مردم می گردند و اعاناتی برای مستمندان جمع آوری می کنند. این کار نمادین، یاد آور نبرد میان آشوریان و «تیمور لنگ» است که در آن آمدن زنان با لباس عروسی به میدان جنگ باعث تهییج روحیه ی آشوریان و شکست تیمور شد. 

۳) جشن «خردادگان» یا خرداد روز جشن: ششم خرداد يا خرداد روز، جشن «خردادگان»، جشنی در ستایش و گرامیداشت «خرداد» (در اوستایی «هوروتات»، در پهلوی «خردات») به معنای رسایی و کمال و بعدها نام یک از امشاسپندان است. 

جشن خردادگان یکی از جشن های ماهیانه ای است که در روز ششم خرداد ماه برگزار می شده است. از چگونگی برگزاری این جشن در دوران باستان آگاهی دقیقی در دست نیست؛ اما چون خرداد به معنای رسایی و تندرستی است و در جهان مادی نگهبان آب است می توان پنداشت که نیاکان ما در این روز به کنار چشمه ها، رودها و یا دریاها رفته و به پرستش اهورامزدا می پرداخته اند. واژه اوستایی خرداد، هوروتات است که در زبان سانسکریت در ودا بصورت سئوروتات آمده و به معنی رسایی و تندرستی است. اهورامزدا از سرچشمه بخشایندگی خویش این فروزه را به واسطه امشاسپند هوروتات به آفریدگان خود بخشیده تا هر پدیده ای رسا گردد و رسایی و تندرستی نه تنها ویژه این جهان است، بلکه رسایی مینویی و تندرستی روح و روان، هدف والای جهانیان است. اهورامزدا می خواهد که همگان به یاری امشاسپند هوروتات، از این بخشایش مینویی و مهربانی حقیقی برخوردار گشته و هرکس بتواند با نیروی رسایی و پرورش و افزایش آن در وجود خویش، دارای مقام رسایی و کمال بی زوال گردد. در متون کهن ایران، به اعتبار اینکه بقای همه جانداران وابسته به آب است، خرداد در زیر مجموعه (ناهید) سرور همه آبهای جهان قرار میگیرد و به اعتبار نامش و وظیفه ای که به عهده دارد، نقطه ی عطف رویدادهای تعیین کننده و مهم بوده است. در زين الاخبار و سایر آثار تنها به تلاقی نام خرداد با ماه خرداد (روز ششم خرداد)که جشن گرفته می شده، اشاره مینماید، و در منابع دیگر به آگاهی بیشتر در مورد خرداد برخورد نمی کنیم. بعید نیست که فقدان نوشتارها و اطلاعات در مورد خرداد به این علت باشد که چون ایران به دلیل شرایط جغرافیایی سرزمینی است که با مشکل کم آبی مواجه است نسبت به این دو امشاسپند بزرگ کم توجهی شده باشد. در آثار دیگر می خوانیم؛ عید خردادگان و عید اشتاد، که روز ششم خرداد است به معنای ثبات خلق و خرداد، پادشاه خلق، اشجار، نبات و اذاله ی پلیدی از آبهاست. روز ۲۶ خرداد، اشتاد روز است یعنی ایاثرم گاه که خداوند اشجار و نباتات را در آن روز آفرید. مردم در این روز به نشانه ی این که خرداد به آب تعلق داشته، به کنار چشمه ساران، جویبار و رودخانه می رفتند و روز را به شادی سپری می کردند و سعی بر آن بود که صفات برجسته ی خرداد را سر لوحه ی زندگی خود قرار دهند. وجه مشترک این جشن با تیر و مرداد این است که با عنایت به فصل خرداد و اهمیت یافتن آب و بارندگی و با توجه به اینکه ایران به لحاظ جغرافیای طبیعی و تاریخی همواره در منطقه ای واقع شده که با کم آبی و خشکسالی مواجه بوده، این جشن بیشتر در میان طبقه کشاورز جا باز کرده و ریشه دوانده است. 

  شجریان: سروش مردم، فردوسی موسیقی ایران – قسمت پانزدهم

۴) جشن هفته ها یا عید شاووعوت: ششم و هفتم سیوان ماه عبری برابر با ۱۲ و ۱۳ خرداد در گاهشماری ایرانی، عید شاووت یا «عید هفته ها» از جشن های کلیمیان ایران است که به مدت دو روز به نام «يوم طـوو»، پنجاه روز پس از عید مسیح، در ششمین و هفتمین روز از ماه سیوان عبری برگزار می شد. این جشن به مناسبت دریافت «تورات» توسط موسی و نزول ده فرمان بر بنی اسرائیل و همزمان با برداشت نخستین محصول گندم انجام می شد و در آن، مردم از شب تا بامداد، در کنیسه ها به خواندن تورات می پرداختند. این جشن از جشن های سه گانه ی یهودیان است که هر فرد یهودی موظف بود در این اعیاد به زیارت اماکن مقدس برود. بنا بر باور یهودیان در روز ۶ سیوان سال ۲۴۴۸ عبری، ۵۰ روز پس از خروج از مصر، بنی اسرائیل، در پای کوه سینا، «تورا»ی مقدس را از خدا دریافت کردند و در همین هنگام، مجموعه ی «ده فرمان» نیز که پایه ای دیگر از فرمان های «تورا» را تشکیل می دهد، به آن ها اعلام شد. مهم ترین رویداد شاووعوت، دهش «ده فرمان» به بنی اسرائیل است. برای همین هم یهودیان در نخستین شب شاووعوت، در کنیسه ها گردهم آیند و تا بامداد به خواندن متن های مقدس و مرور فرمانها می پردازند. با فرا رسیدن بامداد و پس از مراسم، با خواندن متن «ده فرمان» از «سـفر تورا»، آن رخداد عظیم دوباره یاد آوری می شود. 

۵) عید پنطیکاست: چهارم ماه خزیران آشوری و ژوئن میلادی برابر با ۱۴ خرداد در گاهشماری ایرانی است. «… اما چون روح القدس بر شما آید، قدرت خواهید یافت و در اورشلیم و تمامی یهودیه و سامره و تا دورترین نقاط جهان، شاهدان من خواهید بود».

  اختلال بیش فعالی - قسمت سوم

چهارم ماه خزیران روز برگزاری «عید پنطیکاست» یا «نزول روح القدس» نزد آشوریان ایران است.

«پنطیکاست» واژه ای یونانی و به معنی «پنجاهه» است، زیرا عيد حلول روح القدس، پنجاه روز پس از «عید رستاخیز» عیسی مسیح است و همیشه در روز یک شنبه واقع می شود. 

۶) جشن گل و گوجه عروس یا مانتره سپندروز: از خردادماه برابر با ۲۹ خرداد در گاهشماری ایرانی، مراسمی به نام «گل و گوجه عروس» به ویژه در خراسان عزیزتر از جانم، که همزمان با فرارسیدن و به بارنشستن درختان و رسیدن نخستین میوه های درختی برگزار می شده است. در این مراسم در روزی تعیین شده بین اهالی روستا، میوه های نوبرانه را همراه با سبزی، کاهو، آرد و روغن در سینی بزرگی چیده و به خانه ی نو عروسان می بردند. 

۷) جشن ماه یا جشن مردگان در بیست و نهم خرداد یا مانتره سپند روز: برابر با بیست و ششم نوروزماه تبری و پنج روز مانده به سال نو تبری. این جشن را مردمان سوادکوه مازندران «عیدماه» می نامند و با آتش افروزی بر بلندیها به شادی وبازیهای گروهی می پردازند و گاه می کوشند تا جشن عروسی خود را در این هنگام برگزار کنند. در روستای «امامزاده حسن» سوادکوه این مراسم با آداب خاصی انجام می شود، این رسم به «جشن مردگان» نیز معروف است. بر اساس سنت رایج و باورهای مردم در زمانهای قدیم، «فریدون» پادشاه پیشدادی به خونخواهی پدرش «جمشید» شاه، «آژی دهاک» (ضحاک) را سرنگون می کند. مردم خبر این پیروزی را در شب با آتش زدن بوته ها به یکدیگر اطلاع می دهند و فردای آن روز با برپایی جشن و مسابقه ی کشتی این پیروزی را گرامی می دارند. امروزه نیز اهالی روستاهای اطراف همگی به امامزاده حسن می آیند و علاوه بر خیرات کردن برای درگذشتگان خود و روشن کردن شمع روی مزارشان، تماشاگر مسابقه ی «کشتی سنتی لوچو» می شوند. در این روز کشتی گیران سوادکوه در این محوطه گرد آمده و به مصاف با هم می روند. در مناطق جلگه ای جشن مردگان در آرامگاه ها برگزار می شود. 

  آداب فرهنگی و آیین ملی در ایران باستان – قسمت 23

۸) جشن زیادی یا جشن پایان بهار: سی و یکم خرداد، روز «زیادی» روز پایان سال در تقویم گاهنباری و آخرین روز فصل بهاراست. در پایان این روز و آغاز تابستان خورشید به بالاترین جایگاه خود می رسد که نام «خرداد» به معنای رسایی و کمال به همین مناسبت به این ماه داده شده است. به دلیل اینکه این زمان مصادف با جشن های آغاز سال نو در تقویم گاهنباری بوده است، همانند پایان دیگر فصل ها دارای جشن ویژه پایان فصل نمی باشد. بازمانده هایی از جشن های آغاز سال نو و آغاز تابستان هنوز در برخی آیین های ایرانی باقی مانده است.

و…. سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.

ادامه دارد…

بگویید آهسته در گوش باد

چو ایران نباشد تن من، مباد

دیدگاهتان را بنویسید

هم‌اکنون عضو خبرنامه پیام جوان شوید

Newsletter

همراهان پیام جوان