استاد محمدعلی امیر مجاهد؛ شاعر، تصنیف ساز و موسیقیدان

نویسنده و پژوهشگر: علی تیموری

یکی از تصنیف سازان بزرگ که بعد از عارف می توان گفت تنها شاعری است که شعر و آهنگ را خود گفت و ساخت و تا مدت ها یکه تاز بود امیر جاهد بود که خدمات گرانبهائی به تصنیف سازی در کشور کرد و راهگشایی بود برای نسل بعد.

در شرح حال این هنرمند دانشمند که در دیوانش چاپ شده آمده است: ” امیر جاهد،‌ محمد علی فرزند عباسقلی اولین فرزند خانواده به سال ۱۳۱۳ قمری در تهران به دنیا آمد. محمد علی پس از تحصیلات ابتدایی در مکتب خانه ی شمسگذر شیخ سیف الدینو مدرسه ی علمیه در خیابان شنی که دانشسرای عالی شد، برای تکمیل تحصیلات به دارالفنون رفت و در عین حال در روزنامه ی رسمی و جراید دیگر آن زمان تا آغاز جنگ جهانی اول به کار خبرنگاری و خدمات مطبوعاتی اشتغال داشت.

در جنگ جهانی اول، مطبوعات ملی مملکت در مقابل  اوراق مسموم مزدور که به خون هموطنان ما آغشته بود، صف آرایی کرده بودند و در کمال شهامت به سیاست متجاوزین و تاخت و تاز آنان در دفاع از ایران اعتراض می کردند.

محمد علی که از عوامل مؤثر مطبوعات بود با سری پر شور و جانی سرشار از مهر میهن اشعار و تصانیف شورانگیزی می ساخت و تخلص (جاهد) را برای خویش اختیار کرده بود.

این شاعر و تصنیف ساز پر شور هنگام مهاجرت به غرب و الحاق به مهاجرت کنندگان در شهر قزوین گرفتار قزاقان روسی تزاری شد و کنسول مذکور که به تمامی یک فرد بی وطن بود، مأمور مخصوصی مقابل دروازه ی پنبه ریسه ی قزوین گماشته بود که مهاجر ژولیده و آشفته را در آن لباس به خوبی شناخت و به کنسولگری جلب کرد و پس از تحقیقات مفصل تحت نظر قرار داد و دو قزاق مسلّح روسی به ترتیب از وی مراقبت می کردند.

عصر یکی از روزها که رئیس ایلات قزوین با یکی از بزرگان شهر به گردش می رفت، امیر جاهد اغتنام فرصت نموده خواهش کرد که همراه ایشان باشد و همین که به محل گردشگاه رسیدند به عزم فرار از ایشان جدا شدند و اتفاقاً به جمعی از سربازان روسی که مشغول غارت شهر بودند برخورد و به سختی مجروح گردید و در بیمارستان روس ها زیر نظر قرار گرفت و پس از چند روز که مختصر بهبودی حاصل نمود، تصنیف جانسوزی ساخت و به یاران میهن پرست خویش تعلیم داد و یکباره فریاد  ز جفای دشمنان سر و تن من،‌  شده قطعه قطعه همچون وطن من،بین چو جاهد تن واحد شده ایران ما  در تمام شهر قزوین شور و غوغای عظیمی برانگیخت و در نتیجه کنسول روسی امیر جاهد را به کنسولگری جلب نموده به وی گفت:

هم اکنون چوبه ی دار در مقابل کنسول خانه بر پا شده و تا چند لحظه ی دیگر در بالای آن مشغول رقص خواهی شد و به شکرانه ی مرگ تو همه دست خواهند زد. در این موقع فرمانده کل قوای تزاری روس در قزوین به اطاق کنسول وارد شد و پس از مذاکره ی مختصری هر دو با اضطراب از اتاق خارج شدند و امیر جاهد تنها قدم می زد و متحیر بود که چه پیش آید و به چه وسیله خود را به خارج از کنسولی برساند،‌  ناگهان هیاهوی عظیمی برخاست و سربازان روسی از درب کنسولگری بالا رفتند و نشان عقاب تزاری را به پایین افکندند و به غارت کنسولگری پرداختند کسی هم با امیر جاهد کاری نداشت، در این موقع نیز دوستان وی به سراغ او آمده بودند و یکی از تصانیف انقلابی او را با هیجان میهن پرستانه می خواندند: این فرج بعد از شدت، بر اثر انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه شوروی بود. بالاخره امیر جاهد پس از چند روز به عزم الحاق به مهاجرین از قزوین خارج شد.

شرح وقایع مهاجرت جانکاه مهاجرین از پایتخت که هر یک با چه احوال اسف باری از چنگ قوای روس، فراری و متواری شدند و در رباط کریم چند فرسنگی تهران چگونه دژخیمان تزاری آن ها را قتل عام کردند، در این مختصر نمی گنجد و بالاخره امیر جاهد در کمال مشقت به مهاجرین غرب ملحق گردید.

امیر جاهد در تلفیق شعر و آهنگ به احسن وجه خلاقیت مسلم داشت. تصانیف امیر جاهد وطنی، اجتماعی، فلسفی، سیاسی و عشقی است، بالاخص شور و ذوق و تخیلات بدیع طبیعی و مسحور کننده در اشعار و آهنگ هایش هویدا است و کلیه گوشه های دستگاه های موسیقی ملی را به طور حساسی به گوش می رساند. به علاوه هر یک از تصانیف امیر جاهد در مورد بخصوصی ساخته شده که مناسب وضع زمان بوده و منحصر به فرد.

امیر جاهد قریب یکصد سرود و تصنیف عالی و ممتاز ساخته است که قطعات زیادی از آن توسط خواننده مشهور زمان قمر الملوک وزیری در صفحات پولیفون ضبط شده و در خانواده های علاقه مند می باشد که او در قبال واگذاری حق ضبط تصانیف خود هفتاد و پنج تختخواب فلزی از کمپانی پولیفون دریافت داشت.

استاد امیر جاهد مدت ها عضو انجمن اشاعه و اعتلاء موسیقی بود که سایر اعضای آن عبارت بودند از: رکن الدین مختار موسیقیدان و نوا ساز، موسی معروفی موسیقیدان و هنرآموز هنرستان موسیقی ملی، امیر جاهد موسیقیدان و سازنده آهنگ و تصنیف، علی محمد خادم میثاق رهبر ارکستر، حشمت سنجری رهبر ارکستر موسیقی سمفونیک تهران و هنرآموز هنرستان عالی موسیقی، ابوالحسن صبا موسیقیدان و رهبر ارکستر و هنرآموز هنرستان عالی موسیقی،‌ حسن رادمرد رهبر ارکستر و بازرس فنی، روح الله خالقی رئیس هنرستان عالی موسیقی ملی و رهبر ارکستر، اشرفی موسیقیدان و رهبر ارکستر هنرستان عالی موسیقی، دکتر برکشلی استاد دانشگاه و رئیس اداره موسیقی کشور.

مرحوم استاد امیر جاهد مردی بود متقی و با تقوا و این خصوصیات در بسیاری از اشعارش پیداست:

ای آن که تو طالب خدایی به خود آ

از خود بطلب کز تو جدا نیست خدا

اول به خود آ چون بخود آیی بخدا

اقرار نمایی بخدایی خدا

استاد محمدعلی جاهد در سال ۱۳۵۶ در سن ۸۱ سالگی در تهران درگذشت.

دیدگاهتان را بنویسید

آرشیو مقالات پیام جوان

همراهان پیام جوان