ای وطن ای مادر تاریخ ساز ای مرا بر خاک تو روی نیاز
ای کویر تو بهشت جان من عشق جاویدان من، ایران من
نویسندگان: سید سعید زمانیه شهری و سونیا سیدالحسینی
فصل سوّم سلسله مقالات ايران باستان (جشن های باستانی)
جشن های ماه اردیبهشت:
۱) جشن بهمن روز:
در دوم اردیبهشت (بهمن روز)، جشن گردآوری گلها و گیاهان دارویی از صحرا بر پا میشده است. در ایران باستان مردم درین روز به قصد جمع آوری بذر گل های مختلف و همچنین چیدن گیاهان دارویی به دامن طبیعت میرفته اند.
۲) جشن «اردیبهشتگان»:
سوم اردیبهشت (اردیبهشت روز)، مربوط به جشن «اردیبهشتگان»، است. جشنی در ستایش و گرامیداشت «اردیبهشت» (در اوستایی «اشه و هیشته»، در پهلوی «آرت و هیشت») به معنای «بهترین راستی» و بعدها نام یکی از امشاسپندان (جاودانان مقدس). کوشیار گیلی در «زیج جامع» از آن با نام «گلستان جشن» یاد کرده است. اردیبهشت همچنین نگاهبان آتش است؛ چرا که آتش بهترین جلوه گاه راستی و پاکی بشمار می رفته است. جشن اردیبهشتگان که یکی از جشن های بزرگ دینی زرتشتیان است، با برابری روز و ماه اردیبهشت، یعنی دوم اریبهشت ماه تقویم فصلی هماهنگ است. این روز بزرگ یاد آور فروزه اهورایی اردیبهشت یا اشه وهیشته و ویژگیهای آن یعنی بهترین راستی و پاکی می باشد. اردیبهشت، دومین امشاسپند، دارای انگاره ای مادی است به نام آتش یا آذر، فروغی خدا داده که گرمی بخش و فروزان و پاک کننده و در یک کلام زندگی بخش است و پرتوهای نورانی آن هستی را از نیستی جدا گرداند و راست را از دروغ باز می شناساند. پس بجاست که آتش را نموداری از آن داده بزرگ بدانیم . بهترین راستی برترین نعمتی است که دست یابی به آن یعنی پیروزی بزرگ و این پیروزی شایسته جشنی است بس بزرگتر با نام جشن اردیبهشتگان یا جشن اخلاق. «در آثارالباقیه آمده است که: روز سوم اردیبهشت (اشتاد روز) عید است یعنی راستی بهتر است و این دو عید – یعنی عید اردی بهشتگان در روز سوم ماه و عید اشتاد روز ۲۶ ماه اردی بهشت – منتهای خیر است. اردیبهشت پادشاه آتش و نور است به فرمان خدا تا با کمک ادویه، امراض را دفع کند و دروغ را از راست نمایان سازد.
بر مبنای اوستا در اشتاد روز هم خداوند زمین را بیافرید و … مطابق گاهنمای قدیم که هر ماه سی روز بوده این جشن در سوم اردیبهشت می باشد ولی مطابق تقویم کنونی که شش ماه اول سال را ۳۱ روز حساب کرده و یک روز به فروردین ماه افزوده اند جشن اردیبهشتگان در دوم اردیبهشت واقع می شود. در این جشن شهریاران بار عام می دادند و موبد موبدان آیینی را که مرسوم بوده در حضور پادشاه برگزار می کرد و همه را اندرز می گفت. سران هر گروه به پادشاه معرفی می شدند و هنرمندان مورد مرحمت واقع می گردیدند و به دریافت پاداش افتخار حاصل می کردند. این روز به فرشته مقدس اردیبهشت تعلق دارد که مظهر پاکی و راستی و درستی و نماینده آیین ایزدی و نگهبانی آتشها با اوست. معمولا باید در این روز اردیبهشت پشت خوانده شود و به آتش توجه گردد. و به خاطر مقام و مرتبه اردیبهشت امشاسپند این جشن به نام اوست و نظر به همان صفات و کمالات است که ایرانیان قدیم این روز را جشن می گرفتند و خود را برای قبول صفات این فرشته مقدس آماده می ساختند. جشن اردیبهشت گان همان عید گل است که در میان سایر ملتها با تجلیل فراوان بر پا می شود. ابوریحان در باره این جشن می نویسد: «اردیبهشت ماه؛ روز سوم آن اردی بهشت است و آن عیدی است که اردیبهشتگان نام دارد برای اینکه هر دو نام با هم متفق شده. اردیبهشت به معنی بهترین راستی است؛ بعضی گفته اند به معنای منتهای خیر و خوبی است. اردیبهشت فرشته آتش و نور است و این دو با او مناسبت دارد و خداوند او را به این کار موکل کرده و نیز ماموریت داده است علل و امراض را بیاری ادویه و اغذیه زائل کند و صدق را از کذب و حق را از باطل تمیز دهد.» اینکه ابوریحان فرشته اردیبهشت را تمیز دهنده راست و دروغ و حق و باطل تشخیص داده برای اینست که این فرشته همانطور که گفته شد نماینده راستی و درستی است. بنابراین هر کس از او پیروی نماید معلوم می شود در راه راست و حق است و هر کس از او دوری کند و از صفات او بی بهره باشد مسلم است که در راه باطل دروغ است. «به هر حال رسوم مشهور این جشن بار عام دادن پادشاه بود که در آن وزیر به معرفی افراد برگزیده کشور و هنرمندان می پرداخت و پادشاه به آنها جایزه می داد و از آنها تقدیر به عمل می آورد. به علاوه به عنوان جشن فراوانی گل حتی در دیگر ملل همانند روم و امروزه در اروپا این جشن مرسوم است.
۳) جشن آبانْ روزْ جشن یا جشن چهلم نوروز یا جشن حوض ماهی:
روز دهم اردیبهشت در نزد ایرانیان باستان جشن چهلم نوروز بوده است و تنها نشانی که تا همین چند سال اخیر از این جشن باقی مانده بود مراسمی بود که در شیراز در کنار چشمه سعدی به مناسبت این روز برگزار می شد. در این جشن زنان و مردان در ساعاتی جداگانه در چشمه سعدی آبتنی می کردند و بر این باور بودند که در این روز ماهی ای سر از آب بیرون می آورد و انگشتری زرین را با خود می آورد که نشانه بخت و اقبال است. کرمانی ها در این روز به زیارت «شاه خیراله» می روند. پختن آش شیر نیز جز مراسم این جشن است.
۴) جشن میانه فصل بهار (جشن گاهنبار میدیوزرم یا جشن بهاربد):
پانزدهم اردیبهشت يا دی به مهر روز، جشن میانه فصل بهار و زمان گاهنباری بنام «میدیوزرم» است كه در اوستایی «مئیدیوئی زرمیه» به معنای «میانه بهار/میانه فصل سبز» ميباشد. البته میانه بهار با شانزدهم اردیبهشت برابر است؛ اما در گذشته و حتی امروزه، عملاً پانزدهمین روز ماه دوم هر فصل به عنوان میانه هر فصل شناخته می شود. جشن های گاهنباری (پاره های سال/ موسم های سالیانه)، ادامه و بازمانده ای از نوعی تقویم کهن در ایران باستان است که طول سال خورشیدی رانه به دوازده ماه خورشیدی، بلکه به چهار فصل و چهار نیم فصل تقسیم می کرده اند و هر یک از این بازه های زمانی، نام و جشنی ویژه به همراهی داشته است. سال گاهنباری از هنگام انقلاب تابستانی یا نخستین روز تابستان آغاز می شده و پس از هفت پاره زمانی، یعنی سه پایان فصل و چهار میانه فصل، به آغاز سال بعدی می رسیده است (پایان بهار یا آغاز تابستان مانند دیگر فصلها، دارای جشن گاهنباری نبوده و تنها به عنوان جشن آغاز سال نو به شمار می رفته است.) در زمانی که گاهشماری گاهنباری یا کهن ترین گاهشماری شناخته شده ایرانی، روایی داشته و هنوز هم نشانه هایی از آن کم و بیش بر جای مانده است در آغاز و میانه هر یک از فصل های سال با سرور و شادمانی جشن گرفته می شده است. گاهنبار میدیوزرم که به معنای میانه فصل سبز یا میانه بهار است. گزیده های زادسپرم بجز اشاره های کوتاه و جالبی که به تاریخچه و رویدادهای زمان زرتشت می پردازد، برانگیختن او به پیامبری را نیز به همین روز منسوب می دارد. نیمه اردیبهشت ماه برابر است با جشن گاهنبار میدیوزرم یا جشن بهاربد که از بزرگترین و مهم ترین جشن های ایرانیان پیش از رواج دین زرتشتی در عصر ساسانی بوده است. آخرین سند مکتوب از برگزاری جشن میانه بهار، عبارت است از گزارش کوتاه اما مهم ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه که از اهتمام فراوان مردم به برگزاری آن یاد می کند و پس از آن در هیچ منبع دیگر، یادی از آن نشده است. امروزه بازمانده هایی از جشن کهن بهاربد در نواحی گوناگون سرزمین های ایران بر جای مانده است (مانند مراسمی زیبا و نمادین در حوضه سعدی شیراز).
و….
سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.
ادامه دارد…
بگویید آهسته در گوش باد
چو ایران نباشد تن من، مباد
