ای وطن ای مادر تاریخ ساز              ای مرا بر خاک تو روی نیاز

ای  کویر تو بهشت جان من               عشق  جاویدان من، ایران من

نویسندگان: سید سعید زمانیه شهری و سونیا سیدالحسینی

فصل سوّم سلسله مقالات ايران باستان (جشن های باستانی)

ادامه جشن های فروردين ( نوروز )

۳) جشن آبانگاه (آبان روزْ جشن): جشن آبانگاه در دهم فروردين برگزار ميشده است با جشن آبانگان که در دهم آبان برگزار می شده متفاوت است و نباید با آن اشتباه گرفته شود. جشن آبانگاه را به این دلیل برگزار می کردند که نخستین آبانروز در سال بوده است. جشنی در ستایش آبان که در واقع همان ناهید یا آناهیتا است، چون ناهید ابتدا سیاره بوده و بعدها تبدیل به ایزد بانوی نگهبان آب های روان و پاکیزگی آب ها شده است.

۴) جشن سیزده بدر (تيرْ روز جشن): جشن سيزده به در مربوط به سیزدهم فروردین است. تیرْ روز جشن يا « سیزده بدر »، نخستین تیر روز سال و آغاز کشاورزی در سال نو ميباشد. آیین نخستین روز کشت و کار با گرد آمدن در زمین زراعی و آرزوی بارش باران و فرارسیدن سالی خوب و خرم همراه بوده است.

سیزده به در، جشن سیزده فروردین ماه روز بسیار مبارک و فرخنده است. ایرانیان چون در مورد این روز آگاهی کمتری دارند آن روز را نحس می دانند و برای بیرون کردن نحسی از خانه و کاشانه خود کنار جویبارها و سبزه ها می روند و به شادی می پردازند. تاکنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است. بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار مسعود و فرخنده دانسته اند. مثلا در صفحه ۲۶۶ آثار الباقیه جدولی برای سعد و نحس آورده شده که در آن سیزده نوروز که تیرْ روز نام دارد کلمه ( سعد ) به معنی فرخنده آمده و به هیچ وجه نحس و کراهت ندارد. وقتی درباره نیکویی و فرخنده بودن روز سیزدهم نوروز بیشتر دقت و بررسی کنیم مشاهده می شود موضوع بسیار معقول و مستند به سوابق تاریخی است. سیزدهم هر ماه شمسی که تیرْ روز نامیده می شود مربوط به فرشته بزرگ و ارجمندی است که ” تیر” نام دارد و در پهلوی آن را تیشتر می گویند. فرشته مقدس تیر در کیش مزدیستی مقام بلند و داستان شیرینی دارد. ایرانیان قدیم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ وصحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان میرسانیدند. سبزه گره زدن، افسانه آفرینش در ایران باستان و مسئله نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره كيومرث حائز اهمیت زیادی است. در متون كهن ايران باستان، چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. گفته های حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک الارض و انبیاء و گفته های مسعودی در کتاب مروج الذهب جلد دوم و بیرونی در کتاب آثار الباقیه بر پایه همان آگاهی است که در منابع پهلوی وجود دارد. مشیه و مشیانه که پسر و دختر دوقلوی کیومرث بودند روز سیزده فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند. در آن زمان چون عقد و نکاحی شناخته شده نبود آن دو به وسیله گره زدن دو شاخه، پایه ازدواج خود را بنا نهادند. این مراسم را بویژه دختران و پسران دم بخت انجام میدادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می کنند و علف گره می زنند. این رسم از زمان کیانیان تقریباً متروک شد ولی در زمان هخامنشیان دوباره شروع شده و تا امروز باقی مانده است. در کتاب مجمل التواریخ چنین آمده ” اول مردی که به زمین ظاهر شد پارسیان او را کل شاه گویند. پسر و دختری از او ماند که مشیه و مشیانه نام گرفتند و روز سیزده نوروز با هم ازدواج کردند و در مدت پنجاه سال هیجده فرزند بوجود آوردند و چون مردند جهان نود و چهار سال بی پادشاه بماند. چنانکه در بحث جشن نوروز اشاره شد کردهای ایران و عراق، روز سیزدهم فروردین را جزو جشن نوروز به حساب می آورند. ” در سیستان در این روز به زیارت نیایشگاه بسیار کهن و پر رمز و راز « خواجه غلطان » در بالای کوه « خواجه » و در میانه دریاچه « هامون » می روند.

۵) جشن « سروشگان »: جشن سروشگان در هفدهم فروردین يا جشن ” سروشْ روز ” یا جشن «هفده روز» يا جشن ” خروس”، درستایش « سرئوشه / سروش »، ایزد پیام آور خداوند و نگاهبان « بیداری» ميباشد. اين روز، روز گرامیداشت « خروس » و به ویژه خروس سپید است که از گرامی ترین جانوران در نزد ایرانیان بشمار می رفته و به سبب بانگ بامدادی، نماد سروش شناخته شده است. ایرانیان این جشن را در ستایش ایزدی به نام سروش برگزار می کرده اند. ظاهرا سروش یکی از صورت های فلکی پیرا قطبی بوده، یعنی یکی از هشت صورت فلکی ای که به صورت دائم در آسمان و در همه فصل های سال دیده می شود و گفته می شود که هیچ گاه طلوع و غروب نمی کند. از طرفی نماد سروش هم خروس سفید است که برای ایرانیان مقدس بوده است. خود سروش هم نماد بیداری و ایزد بیداری است و در برابر « بوشاسب »، دیو خواب قرار می گیرد. سروش یکی از ایزدان باستانی ایرانیان است. او از ایزدان بزرگی است که بر نظم جهان مراقبت دارد، پیمانها را می پاید و فرشته نگهبان خاص زرتشتيان است. ایزد سروش بر فراز کوه البرز کاخی دارد، با یک هزار ستون که به خودی خود روشن است و ستاره نشان ميباشد. گردونه ی او را در آسمان، چهار اسب نر درخشان و تیزرو با سم های زرین می رانند. هیچ موجودی از ایشان پیشی نمی گیرد و بدین گونه است که او دشمنان خود را در هر کجا که باشند، دستگیر می کند.

در قدیمی ترین متون كهن ايران باستان، آمده که سروش به همراه بهمن به سوی پرهیز کاران می آید و به هنگام پاداش و کیفر دادن همراهيش ميكند. علاوه بر این، روز هفدهم از هر ماه در ایران باستان، سروش نام داشته است و مراسم دینی و جشن های ویژه ای در روزهای هفدهم هر ماه برگزار می شده است که امروزه به فراموشی گراییده، اما سروش روز به ویژه در ماه فروردین از اعتبار ویژه ای در مراسم دینی برخوردار بوده که با شست و شو و به معبد رفتن و نیایش کردن همراه بوده است. این روز را روز باژ، یعنی روز زمزمه – به معنی دعا و نیایش – نیز می گفته اند.

۶) جشن « فروردینگان »: جشن فروردينگان در نوزدهم فروردین، جشن گرامیداشت فروهر، فَروَهَر درگذشتگان ميباشد. این جشن نیز همانطور که از اسمش پیداست به فره وهر در گذشتگان پاک تعلق دارد و بیاد روان آنان باشد. ايرانيان عموما از بزرگ و کوچک در این روز به پرستشگاه می روند و به عبادت خدا می پردازند و برای شادی روان درگذشتگان جهت ساختمان های همگانی و رفع احتیاج از نیازمندان با دادن پول یا مساعدت های دیگر اقدام لازم بعمل می آورند. نظیر این جشن در ادیان دیگر نیز وجود دارد و آنرا جشن اموات می گویند. در نزد هندوان ستایش نیاکان شبیه فروردگان ایرانی می باشد. رومی ها نیز ارواح مردگان را به اسم مانس پروردگارانی تصور کرده و فدیه تقدیم آنها می نمودند و عقیده داشتند روح پس از بخاک سپردن بدن به يک مقام بلند می رسد و هر چند آرامگاه آنان در زمین است ولی قادر است در روی زمین نفوذ و تسلطی داشته باشد. بواسطه فدیه و قربانی توجه او را از عالم زبرین بسوی خود می کشیدند. ماه فوریه در قبرستانها، عیدی برای مردگان می گرفتند و نیاز می نمودند. در جشن فروردینگان پارسیان هند به آرامگاه می روند و در معبد آنجا چوب صندل بخور می دهند و موبدان با میوه و گل، مراسم آفرینگان خواندن دعا بجا می آورند. جشن فروردگان شبيه است به عید ( taussaint ) نزد عیسویان کاتولیک که در اول ماه نوامبر عيد اموات شمرده می شود و از درگذشتگان یاد نموده و مزار آنان را با گل می آرایند. ایرانيان در جشن فروردگان به آرامگاه در گذشتگان می روند و دعا می خوانند و احسان و انفاق می کنند و بوهای خوش به آتش می نهند و هفت جور میوه خشک از قبیل خرما انجیر سنجد کشمش و غیره در اصطلاح لرک نام دارد تهیه می بینند و موبد بر آنها دعا می خواند و پس از خواندن نيايش که در واقع تبرک می شود بین مردم تقسیم می کنند.علاوه بر لرک، میزد نیز برای انجام مراسم آماده می شود. میزد عبارت است از میوه های تر و خوراکی هایی است که برای تشریفات آفرینگان گذارده می شود. در این روز نان مقدس هم که درون نام دارد می آورند و به مردم می دهند و علاوه بر این، نان دیگری که از روغن کنجد درست می شود و نان گرد است و به سورک معروف است آماده می نمایند. سورک مانند نان روغنی است که برخی در جمعه آخر سال درست می کنند و مخصوصا در قبرستان می برند و بمردم می دهند.

و…. سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.

ادامه دارد…

بگویید آهسته در گوش باد
چو ایران نباشد تن من، مباد