پیام جوان: پژوهش‌ها و داده‌های بین‌المللی از جمله نتایج آزمون PISA نشان می‌دهد که توانایی شناختی انسان، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند تمرکز، حل مسئله و استدلال منطقی، از اوایل دهه ۲۰۱۰ به بعد روند نزولی داشته است. این کاهش نه‌تنها در میان دانش‌آموزان بلکه در بزرگسالان نیز مشاهده شده است. در آمریکا، بیش از یک‌سوم افراد بزرگسال قادر به بررسی اعتبار عبارات عددی نیستند؛ رقمی که نگرانی‌های جدی درباره سلامت شناختی جامعه به همراه داشته است.
تلفن‌های هوشمند، آلودگی هوا و کووید؛ عوامل پنهان زوال ذهنی
کارشناسان می‌گویند تغییر سبک مصرف اطلاعات از متون به تصاویر و رسانه‌های اجتماعی، تمرکز ذهنی عمیق را تضعیف کرده و تعامل سطحی را جایگزین کرده است. مطالعه‌ای از دانشگاه تگزاس در سال ۲۰۱۷ نشان داد که صرفِ حضور تلفن همراه در کنار فرد—even در حالت خاموش—باعث افت عملکرد شناختی می‌شود. از سوی دیگر، پژوهش‌های جداگانه‌ای از دانشگاه‌های ییل و پکن، آلودگی هوا و کووید-۱۹ را نیز از عوامل مؤثر در کاهش عملکرد ذهنی معرفی کرده‌اند.
هوش مصنوعی؛ ابزار مفید یا مانعی برای تفکر مستقل؟
با رشد سریع ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT، نگرانی‌هایی در مورد وابستگی فکری و تضعیف مهارت‌های شناختی مطرح شده است. برخلاف ابزارهای قدیمی مانند ماشین‌حساب که نیاز به درک مفاهیم دارند، هوش مصنوعی می‌تواند بدون نیاز به مشارکت کاربر، کل فرایند تفکر را انجام دهد. با این حال، پژوهشگران تأکید دارند که ظرفیت ذهنی انسان هنوز از بین نرفته و اگرچه پتانسیل به تنهایی کافی نیست، اما با استفاده فعال و آگاهانه می‌توان آن را حفظ و تقویت کرد.
