پیام جوان: شب یلدا، آیینی کهن و ریشهدار در فرهنگ مردمان ایران و افغانستان است که همواره نماد همبستگی و گردهمایی خانوادهها بوده است. با این حال، شهروندان افغانستان در سالهای اخیر و بهویژه پس از بازگشت طالبان به قدرت، بر این باورند که این شب دیگر شور و حال گذشته را ندارد. محدودیتهای فزایندهای که از سوی حاکمان کنونی وضع شده، بر نحوه برگزاری این جشن دیرینه سایه افکنده و آن را به محافل کوچکتر و اغلب بیسروصدا در چهاردیواری خانهها محدود کرده است.
پیش از حاکمیت دوباره طالبان، شب یلدا فرصتی برای دورهمیهای گسترده، شعرخوانی، موسیقی و جشنهای عمومی در شهرهای مختلف افغانستان بود. اما اکنون، به گفته ساکنان کابل و هرات، این آیین به جشنی خصوصی تبدیل شده است. شهروندانی چون کبری از کابل و کرشمه از هرات تاکید میکنند که هرچند مراسم سادهتر و در سکوت برگزار میشود، اما تلاش برای گرامیداشت یلدا، حتی به شکلی محدود، راهی برای حفظ آرامش روانی و مقاومت فرهنگی در برابر فشارها و فراموشی سنتهاست. آنان این جشنهای کوچک را نمادی از امید و پایداری هویت میدانند.
در حالی که ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، پیشتر هرگونه مراسم غیر اسلامی را رد کرده است، بسیاری از فعالان فرهنگی و مدنی افغانستان بر این باورند که شب یلدا بخشی جداییناپذیر از هویت فرهنگی و تاریخی مردم است و نه یک آیین دینی. اهمیت جهانی این سنت نیز با ثبت رسمی شب یلدا در سال ۲۰۲۲ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشر توسط یونسکو، با مشارکت ایران و افغانستان، به رسمیت شناخته شده است. یونسکو این شب را نمادی از هویت فرهنگی، پیوند با طبیعت، احترام به زنان، مهماننوازی و تنوع فرهنگی توصیف میکند.
شب یلدا که طولانیترین شب سال خورشیدی و نماد پیروزی روشنایی بر تاریکی است، در افغانستان با آداب و رسوم خاصی همراه است. از جمله این سنتها میتوان به دورهمیهای خانوادگی، روشن کردن چراغ، قرار دادن آب در ظرفی پاک، تهیه خوراکیهای متنوع و میوههای سرخرنگ مانند انار و هندوانه اشاره کرد. به گفته فعالان فرهنگی، هر یک از این عناصر دارای ریشههای نمادین عمیقی هستند؛ هندوانه نماد سلامتی و یادآور تابستان، و انار نشانه برکت در زندگی است. این نمادها، با وجود تغییر شرایط، همچنان در حافظه فرهنگی مردم زنده مانده و امید به آیندهای روشنتر را تداعی میکنند.
