رضا خندان در گفت‌وگویی مفصل، به پرسش‌هایی در باره خود و همسرش نسرین ستوده، زندگی کنونی آنان و تاثیر زندان‌های طولانی مدت بر وضعیت خانواده و دو فرزند آنها و نیز آرمان‌ها و خواسته‌های خود و همسرش پاسخ داده است. نسرين ستوده فعال حقوق بشر و وكيل نامآشنای نوجوانان محكوم به اعدام، برابری خواهان و دختران خيابان انقلاب به ٣٨ سال و نيم زندان و ١٤٨ ضربه شلاق محكوم شده است.او برنده جايزه ساخاروف، جايزه حقوق بشر پارلمان اروپا و انجمن قلم آمريكا و جايزه توخولسكی سوئد است. ستوده مادر دو كودک خردسال در سال ٢٠٠٩ برای اولين بار بازداشت شد؛ در آن هنگام پسرش نیما فقط سه سال داشت. نسرین ستوده، پس از سه سال و اعتراضات بين المللی و اعتصاب غذاهای پی در پی سر انجام پس از سه سال آزاد شد و پس از پيگيری و اعتراضات خيابانی بار ديگر حق وكالت را به‌دست آورد و مشغول به كار وكالت شد. او تابستان سال پيش، بار ديگر، در پی دفاع از معترضان به حجاب اجباری و دختران خيابان انقلاب دستگير شد.
همسرش رضا خندان نیز همزمان با نسرين ستوده دستگير و به شش سال زندان محكوم شد. او فعلا با قيد كفالت آزاد شده است و سرپرستی فرزندان را به‌عهده دارد. رضا خندان در این گفت‌وگوی مفصل، به پرسش‌هایی در باره خود و همسرش، وضعیت زندگی آنان و فرزندانشان و تاثیر زندان‌های طولانی مدت بر خانواده و آرمان‌ها و خواسته‌های این دو فعال حقوق بشر پاسخ داده است.
در چگونه خانواده‌ای به دنیا آمده‌اید و پیشینهفرهنگی‌تان چه بوده؟ پدر و مادرتان در قید حیاتند؟
فرزندسومیکخانوادهنه نفرههستم. یک خواهر دارم و شش برادر. مادر و پدرم ازطبقاتپاییناقتصادی هستند.هیچ‌کدام سوادخواندنونوشتننداشتند، اما هر دوبرایتحصیلبچه‌هابسیارتلاشکردند؛ بهویژهمادرم.مادرم گرچه خانه‌دار بود، امانقشی تعیین‌کننده در خانواده ما داشت. درست برعکس بسیاریازخانواده‌های آندوران که همیشه مردحرفاولوآخررامی‌زد.
پدرمتقریباتمامعمرکارشرانندگیبود؛در میانسالی به عنوان راننده بهاستخداماداره دادگستری درآمد. مادرم علاقهعجیبیداشتبهاینکهما مغازهداشتهباشیم.هر دوآنها اکنون بالای ۸۰سالسندارندودرقیدحیات هستند. انسان‌های بسیاررئوفودرستکار‌ی‌اند. بهقدریدرستکارکه اصلانیازینبودهبهبچه‌هاتوصیه‌ایبکنند. بچه‌هاخودبه‌خوداینویژگیراازآنهابهارثبرده‌اند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نسرین ستودهدر چگونه خانوادهایبزرگ شده؟
دریکخانواده ششنفره ؛ پدر ، مادر و دو فرزند دخترودو پسر. پدرومادرشمدرکابتداییداشتند.به‌لحاظاقتصادیفکرمی‌کنمنسبتبه خانوادهماوضعیتبهتریداشته‌اند. پدرشمغازهخواربارفروشیداشتومادرشمثل مادر من خانه‌داربود،اما در خانواده نسرین،پدر حرف اول و آخر را در خانه می‌زد.
پیشینه وخاستگاهفکریواعتقادیخودتان و خانواده، چه رنگی داشت؟
پدرومادرممذهبیهستند،اماغیرازیکیازبرادرانمبقیه‌شان یاگرایشمذهبی چندانی ندارند یامیشودگفتمذهبینیستد. مندرکودکیونوجوانیبا تاثیرپذیری از اطرافیان، درمراسموبرنامه‌هایمذهبیشرکتمی‌کردم،اما هرچهبزرگ‌ترمی‌شدم، گرایش‌های مذهبی‌ام بیشتر رنگ می‌باخت.
خانواده نسرین ستوده به لحاظ فکری و اعتقادیچگونه بودند؟
پدرومادرنسرینهم مثل والدین من مذهبیبودند. نسرینخودش دردوراننوجوانیوجوانینشانه‌هایمذهبیبیشتریداشت،اماگرایش‌های او هم بعدها کم‌رنگ‌ترشد؛امادرمجموعفکرمی‌کنمترجیحمی‌دهدمذهبیبه‌شمار بیاید.
درکودکیونوجوانیچهمسائلیبرایخانواده شما اهمیت داشت و خانواده چه انتظاراتی از شما داشتند؟
اولویتپدربیشتر شعائرمذهبیواولویتمادرمانتحصیلبچه‌هابود. خودمگرایش‌هاییبهبرخیزمینه‌هایهنریوورزشیهمداشتمکهتقریباامکانیبرایفعالیت در این زمینه‌هابرایم وجودنداشت. استفادهازتعطیلات تابستانیبرایکاراقتصادی،همبرایبچه‌هامهمبودوهمخانواده از آن استقبالمی‌کرد.
برایخانوادههمسرشماچهچیزهاییمهمبودوارزشمحسوبمی‌شد؟چهتوصیه‌هاییبرایزندگیوآیندهبهنسرینکرده‌اند؟
درخانوادهنسریننقشپدرومادربرعکسخانهمابودهاست. تصورمی‌کنمپدرنسرینبهتحصیلبچه‌هااهمیتبیشتریمی‌دادهومادر بیشتر بهانجاموظایفمذهبی مشغول بود.نمی‌دانمدقیقاچهتوصیه‌هاییبرایزندگیوآیندهبهنسرینکرده‌اند.امانسرین تعریفمی‌کردکهپدرشهموارهمی‌گفتهکه:”می‌خواهمدرسبخوانیدوجراحمغزواعصابشوید.”
آیا خانوادهنسرین نگرانشماهستند؟ و آیابهشما توصیه می کنندکهدستازاعتراضاتخودبردارید؟
سال ۸۹ کهنسرینبازداشتشدپدرشدربیمارستانبستریبود. چندهفتهپس ازبازداشتاو،پدرشازدنیارفت.مدت‌هابهاونگفتهبودندپدرشفوتشده است. یک‌سالبعدازدرگذشتپدر،مادرشهمازدنیارفت. درواقعاوهردوآنهارادرزمانبازداشتاولشازدستداد.
شماوهمسرتاندر چه سالی، کجاوچگونهباهمآشناشدید؟درزندگیمشترک،هدفتانچهبود؟می‌خواستیدبهکجابرسید؟
پیشازآشناییمنبانسرین،برادرمعیسیوهمسرش نرگس،بانسریندوستبودند؛آنهمبه‌واسطهحضوردرجمعیکیازگروه‌هایملی- مذهبیکههنوزفعالیت‌هایسیاسی – مذهبیداشتند. درماه‌هایاولیکهمنازتبریزبهتهرانآمدم، به‌واسطه این دو نفر بانسریندورادورآشناشدم.سپس هر دو ما دردفترنشریه‌ایبهمدیریت برادرم عیسی، مشغولبه کارشدیم.مندربخشاجرایی کار می‌کردم ونسرینتنهازنعضو هیئتتحریریهودبیرسرویساجتماعیبود.نشریهوضعمالیخوبینداشتوهرآنممکنبودورشکستشود. اعضایتحریریهبه‌طور نیمهوقتوافتخاری و صرفابه‌خاطرعلاقه‌ای که داشتند آنجاکارمی‌کردند و کسیپولیدریافتنمی‌کرد.تا زمانی که در مجله کار می‌کردیم زمینه‌ایبرایعلاقه‌مندشدن وجود نداشت و پیشنهادازدواج هم بینما رد و بدل نشد.مدت‌هابعدازتعطیلیمجلهایناتفاقافتاد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در آن زمانبههدف‌هایمشترکفکرنمی‌کردیم. شاید بیشتر فکر و ذهنمان مشغول این موضوع بود کههرکدامازما،تا چه اندازه استقلال فکری خواهیمداشتو چه تلاشی باید بکنیم، تا عقاید و ایده‌هامان را به همدیگر تحمیل نکنیم و فضابرایهردو ما،تنگنشود.
مجذوبکدامویژه گی یا خلق و خوی همسرتانشدید؟
پشتکاروفداکاری
نسرین ستوده همواره پایبند حقوقبشربودهاست و سر نترسی دارد. با این ویژگی‌ها، از ابتداء پیدا بوده که زندگی خانوادگی آرامی نخواهید داشت. چگونه با اینوضعیتکنارآمده‌اید؟
خوبیزندگیماهمیشهاینبودهکهخیلیبههموابستهنیستیم.اینویژگی حتی بهبچه‌هاهمسرایتکردهاست.به‌نوعیکهبازداشتهمزمانمنونسرینبهمدت ۱۱۰ روز، البته شرایطرابرای همه ماسختکردهبود، اماتبدیلبهبحراننشد.بچه‌هابهخودشانمسلطبودندوالبتهبه کمکاقوامبر مشکلاتفائقآمدند.مادراوجبحرانهمدرخانهزندگیآرامیداریموبابچه‌هاحتی‌الامکانخوشمی‌گذرانیم.
۴۰ سالپیشکهانقلابرخداد شمانوجوانبودید.امیدداشتیدپسازانقلاب،ایران به کدام سمت برود؟و به‌نظر شما در کدام بزنگاه، فرصت‌هایی را از دست دادیم؟
انگیزه‌هایاصلیواولیهانقلاب،آزادی و عدالتاجتماعیواقتصادیبود، امابه‌مروروبارهبریروحانیونوجهمذهبیبر آنچیرهشد. نهتنهاماکهنوجوانبودیم،بلکهشخصیت‌هایباسابقهطولانیدرمبارزاتسیاسیهم،گوییدرحدمردمعامیفکرمی‌کردندودودستیآرمان‌هاییمانندآزادیوعدالت را تحویلروحانیوندادندتاآنهاراقربانیخواست‌هایمذهبیکنند.
ایرانیرا کهدوستداریددرآنزندگیکنید تصویر کنید…
مادرجامعه‌ایمردسالارزندگیمی‌کنیم که درحالرشد است. اینرشد، کمی دربسترجامعه دیدهمی‌شود، امابافتقدرتکوچک‌ترینسنخیتیباتحولاتنداردودرمقابلکوچک‌ترینتغییر، سرسختانهمقاومتمی‌کند.منفکرمی‌کنماگرنقشزناندرآیندهایرانبرجستهنشود،ماازیکاستبدادبهاستبدایدیگرپناهخواهیمبرد؛اینیکنکتهکلیدیاست. اینکه آیا زنان در آینده نقش‌شان برجسته‌تر بشود یا خیر،همبهنگاهمردانبستگی دارد وهمبهاعتمادبه نفسزنانوبرخوردقدرتمندانه آنها.
گرایش‌هایمذهبینقشزنانرابسیار تضعیفمیکند.انقلابمذهبی درایران، زنانرابهخیابانآورداماپشتسرشقرارداد. انتخابشعاربامردانبودوتکرارآنبازنان.انقلاببهزنانشغلو پست بیشتریداد،امااختیارتصمیمگیرینداد.
مردمایراندربارهخروجآمریکااز توافق هسته‌ای چگونهمی‌اندیشند؟
درست استکهآمریکاپیمانیرازیرپاگذاشتهواینکار ازنظربیشترمردم،بی‌خردی است، امامشکلاتمابیشترداخلیاستو بهآمریکاودنیایغرببرنمی‌گردد.اینکهحکومتماباآزادیورفاهوبهبودنسبیوضعاقتصادوآموزشسنخیتی ندارد و بامنافعمردمکاملادرتضاد است، ربطی به کشورهای خارجی ندارد.
مشکلمابرجاموداستان‌هایحولوحوشآننیست.پسازامضایتوافق هسته‌ای امیدواربودیم بهبودی حاصل شود،امادیدیمکه وضعیت همان است که بود و مشکلات همچنان باقی است وبحران‌هابیشترمی‌شوند.مسئلهمااروپایاآمریکانیست.سیاستحکومتمادرحالحاضر در تقابل با منافعملیاست.مردمایرانچشمشانرابهبازی‌هایبرجامیندوختهاند. درصورتموفقیتهماتفاققابلتوجهی نخواهدافتاد.
غربدرموردچگونگیروشورفتارومقابلهباایران یک‌پارچه عمل نمی کند.آمریکا روش‌هایسختگیرانه‌تریرادنبالمی‌کند وشدتعملبه‌خرج می‌دهد و اروپایی‌ها با وجود ترسشان از مجازات‌های آمریکا برای شرکت‌های خود، مداراجویانه‌تر عمل می‌کنند و روشمذاکرهرا پیش گرفته‌اند.
منفکرمی‌کنمبیشازانتخابروشبرخورد،جدیبودنآن شرطاست. احساسمنایناستکهدرحالحاضراروپاحداقلدررابطهباموضوعحقوقبشرجدی بر خورد نمی‌کند. دولتمردانودولت‌زناناروپاییامکاناتخودرابه‌ویژهدرحوزهدیپلماتیکجهتبرخوردباناقضانحقوقبشر، بهتراز ما شهروندان ایرانی، می‌شناسند.سال‌هاپیش هنگامی که نیروهایایرانملوانانانگلیسیرادرآب‌هایجنوبیایرانبازداشتکردند،بایکتشرجدیتونیبلر، احمدینژادبلافاصلهبرای ملوانان دستگیر شدهکتشلواروسوغاتاصفهانخریدوپسازگرفتنعکسیادگاریایشان رابهکشورشانفرستاد.
بر اساس گفتهیکیاززندانیاندوتابعیتی،هماکنونحدود ۱۲ زندانیدوتابعیتیدرزندان‌هایایرانبه‌سر می‌برند کهیکی ازتابعیت‌هایشان اروپاییاست،اماتا کنون هیچاقدامجدیدرزمینهآزادیآناننشدهاست.ایندرحالیاستکههمهمامی‌دانیمبیشترآنهابی‌گناهند.
چه توصیه‌ایداریدکهبهکشورهایاروپاییبکنید؟آلمانی‌ها چه کمکی از دستشان بر می‌آید بهایرانبکنند؟ چه کمکی می‌توانند به شما و همسرتان بکنند؟
جدیبودندرحوزهحقوقبشروقطعکاملرابطهباافرادونهادهایناقضحقوقبشر، اکنون مهم‌ترینکاریاستکهما به آننیازداریم.
آیاشماوهمسرتانامیدیبهتغییرپسازرویکارآمدنآقایروحانیداشتیدوآیابهایشانرایدادید؟
هردوما رایدادیم. منبابی‌میلیبیشترواحساسمنفی‌تریرایدادم.نسرینامیدواری‌اشبهتغییرات،بیشازمنبود.برایمنانتخاباتدرهمان سال ۸۸ تمامشدهبودواینروشناکارآمدیخودرانشاندادهبود،امادوگانگیدیدگاه‌هادربینمنتقدینباعثشدبرایدومین بارآخرینتلاشرابرایکوچک‌ترینتغییراتانجامدهیم.
پیامدرویکارآمدنروحانی،چهمثبتوچهمنفی،برایهمسرتانوشما چه بوده است؟
تجربهنشاندادهدولت‌هاتاوقتیکهباقدرتاصلیهمسوهستنداختیاراتیدارند،اماکوچک‌ترینانحرافیازقدرتآنهارازمین‌گیرمی‌کندوعملاتبدیلبهابزاردستقدرتاصلیمی‌شوند.
جامعهماامروز مانند ۴۰ سالیا ۲۰ سالویا حتی ۱۰ سال پیشنیستواینربطیبهدولت‌هاندارد. وجودانواع و اقسامرسانه‌هاموجبشدهاستمردمدربرابر محدویت‌هایاجتماعیوحتیسیاسیازخودمقاومتنشاندهندوحکومتآن‌طوریکهمی‌خواهدنمی‌تواندایده‌هایشراپیشببرد. بافتاصلیحکومتروزبهروزپسرفت بیشتری دارد وهرروزکهمی‌گذردفاصلهبیشتریبامردمپیدامی‌کند.
دوراناحمدینژادراچگونهدیدیدوچگونهارزیابیمیکنید؟
فاجعهمعمولی‌ترینواژه‌ایاستکهمی‌توانمدرموردآندورانبهکارببرم.
ممکن است در مورد شرایط زندگی‌تان بگویید؟ به چه کاری مشغولید؟
درگذشتهدفترکاریداشتمو آنجابهعنوانموسسهخصوصی،درحوزهگرافیکوصنعتچاپوتبلیغاتفعالیتمی‌کردم، اماحالا به‌خاطرضرورتحضورمدرکناربچه‌ها،بهمروردفترکارمراجمعکردمودرمنزلکارمی‌کنم.
آیابه دلیل افکاروعقایدتان، یاتلاشدرراستایحقوقبشر، و فعالیت‌هایهمسرتانو دستگیری ایشان، مشکلشغلیبرایتانپیشآمده؟
باتوجهبهاینکهبیشترباشرکت‌هایخصوصیکارمی‌کنمازناحیهاین موسسات مشکلیپیشنیامدهاست،امادرسال ۸۹ یکهفتهپیش ازبازداشتهمسرممامورانامنیتیهمزمانبهمحلکارمشترکمانومنزل ماآمدندوتمامکامپیوترهایخانهودفتررابردند.
کی دستگیر شدید؟ دلیل دستگیریتان چه بود و آیاالانبه‌طورکلیآزادشده‌ایدیاآزادیشماموقتاست و وثیقه گذاشته‌اید؟
من ۱۳ شهریور ۹۷ بازداشتشدم. ابتداقراروثیقه ۷۰۰ میلیون تومانیبرایمنصادرکردند. این مبلغ،بیشتراز قراروثیقه‌ایکهبراینسرینصادرکردهبودند.منوثیقهرابهدلیلناعادلانهبودننپذیرفتموبهمدت ۱۱۰ روزدربازداشتماندموسرانجام با قرارکفالتیعنی در برابر فیشحقوقیکارمندیبه‌طورموقتآزادشدم. دادگاهبدوی برای من ۶ سالحکمصادرکردهاست. ۳۱ شهریور ۹۸ دادگاهتجدیدنظروقت رسیدگی دادهاست.
دستگیریهمسرتانبرایخانوادهچهپیامدهاییداشته؟
دردستگیریهمسرمیاهردویمابزرگترینمشکلمانآسیبهایی استکهبهبچههاواردمیشودبهویژهپسرمانکهکوچکتراستواز ۳ سالگیدرگیرزندانی بودن مادرش بودهو آسیبپذیرتر است. بادخترمان مهرآوه مشگلی نداریم. بچهیقدرتمندومسلطیاست. مشکلیبااینموضوعندارد. امادربرابر سوالاتنیماکهمیخواهدبهاو بگوئیم مادرش چه مدتی در زندان می ماند، مجبوریمبگوییم “مشخصنیست».امابچه هاهمیشه پاسخروشنیاز آدم میخواهند.
دستگیریخودتانچهپیامدهاییبرایبچه‌هاداشت؟برایشانچهگذشت؟
دستگیریمنبرایهمهتکان‌دهندهبود.بچه‌هاخواببودند.دخترمرابیدارکردموبهاوگفتمکهبرایبازداشتمآمده‌اند.
مدتی بعد،دربازداشت،متوجهشدمپدروبه‌ویژهمادرموبعضیازنزدیکانوضعیتروحیبدتریدارند.بچههاروحیه‌شاننسبتاخوببود.
بچه‌هادرموردعلتبازداشتماسوالنمی‌کنند.کموبیشدلیلش رامی‌فهمند.فکر نمی‌کنند گناهکاریم و به این دلیل زندانی شده‌ایم.برخوردمردمدرکوچهوخیابانومدرسهبهاینهاقدرتروحیمی‌دهد، به‌ویژه زمانی که به ایشان گفته می‌شود مادرشما”یکقهرماناست»یاعباراتیشبیهاین… به آنها از این حرف‌ها زیادگفتهمی‌شودوآنهااحساسغرورمی‌کنند.
آیازمان‌هاییدرزندگیشماو همسرتان وجودداشتهکهفکرکنید حالادیگربهتراستبه‌خاطربچه‌هادستازفعالیت‌هایخودبرداریم؟
اگرچنینافکاریبهسراغمانبیاید، خیلیجدینیست.همهاینکارهابه‌خاطرساختنآینده‌ایروشنبرایفرزنداناینمرزوبوماستوبچه‌هایماهمسهمیازآنآیندهروشندارند؛به‌ویژهنخواهندگفتپدرانومادرانماسکوتکردند و کاری نکردند.
ممکناست کمی هم از روزمرگی و سر خوشی‌های زندگی‌تان بگویید؟ مثلا آخر هفته با بچه‌ها چه می‌کنید؟
به تماشای برنامه‌هایهنریمی‌رویم؛نمایشیا کنسرتکهدخترمخیلی به آن علاقهدارد. برنامه‌هایتفریحی بابچه‌هایفامیل که همسن و سال پسرم هستند می‌گذاریم. رستوران رفتن آخرهفته را هم هر دوشان خیلیدوستدارند.بهترینلحظاتبرایپسرم وقت‌هایی است که به تماشای فیلموکارتون موردعلاقه‌اش می‌نشیند و من کنارش می‌نشینم، یا با اوبازی می‌کنم. نیماعاشقبازیکردن است.
همسرشمامدتطولانیممنوعالکاربودند و یادرزندانبودند.اینوضعیت چهپیامدهاییبرایخانوادهشماداشته؟ باعث چه تنگناهایی شده …معیشتی؟مراقبت ازفرزندان؟ وانجاموظایفخانگی؟
نبودن همسرمبیشتربهلحاظعاطفیمشکلاتیراایجادمی‌کند. درزمینهکارهایروزمره زندگی، مشکل چندانی نداریم؛ ازعهدهکارهایخودمانبرمی‌آییم.مشکلبزرگ دیگری هم هست دررابطهباشغلم؛ ناچارم کارمرامحدودترکنم وطبیعی است درآمدکمتری داریم.
بچه‌هایشمادوریطولانیمدتازمادرشان را چگونهتحملمی‌کنند؟آیاتاکنونپیشآمده که ازشمایامادرشانبه‌دلیلنوع زندگیکهاکنوندارنددلگیرباشند؟بگویند چرا به‌خاطر خواسته‌های خودتان، دوریازما را بهجانمی‌خرید؟
دراینسال‌ها عذابوجدانهمواره باماهمراه بودهاست.ازاینکهبچه‌ها دارند تاوانآرمانپدریامادرخود را می‌دهند،درحالی‌که خودشان هیچ دخالتی نداشته‌اند و این وضعیتانتخابایشان نیست، رنج می‌بریم. اما به هر حال اگرهمبچه‌ها مشکلیبااینموضوعداشته‌اند، هیچ‌وقت آن‌را بهزباننیاورده‌اند. هشتسالپیش، نسریندر زندان بودونیمه شبی آمدند و منرا هم بازداشتکردند. شاید نیمادر آن شب سنگین‌ترینآسیبروحیو روانی رادیدکه تا مدت‌ها آثارشدراوباقی مانده بود.یادمهستکهتا مدت‌ها پس از این واقعه حاضرنبودحتی یکلحظهازاودورباشمومجبوربودم به‌طور دائمکنارشباشم. درآنزمان نیما سه سال ونیمه بود.
مشکل حکومتباشماچیست؟ چرا این‌همهباشدت عملبرخوردمی‌کند؟
فقط ما نیستیم، افرادزیادیهموارهازناحیهحکومتتحتفشاربود‌ه‌اند.اماشایدروش‌هاییکهماداریمموثرتروکارآمدترند. هیچ‌وقتازروش‌هاوادبیاتخشونت‌آمیزاستفادهنکرده‌ایمواینفعالیت‌هامداومبودهاست. بارهاسعیکرده‌اندکهدرازایتعهد‌نامه‌ایکههیچارزشحقوقیندارد،مارااززندانآزاد کنند ولی ما را همچنان در سیطرهخودنگهدارند.اما حتی یکبارهمموفقنشدند.تسلطداشتن بهقوانیننیزکمکمی‌کندتابهراحتینتوانندهرچه رامی‌خواهند بهماتحمیلکنند.
اصولا حکومتدوستنداردکسیصاف در مقابلشبایستد.هرکسدیگریهممقابلشبایستدبااوبرخوردمی‌کند،امابرخوردیکهبانسرینومامیکندواکنش‌هاییایجادمی‌کندکهبهضدخودتبدیلمی‌شود.آنهافکر می‌کنند هرکسینقطهضعفیداردوجاییکممی‌آورد، بنابراین،همهراه‌هاراآزمایشمی‌کنند؛ازجملهبالابردنتعداداتهاماتوسنگین‌ترکردنمحکومیت را. درضمن با تهدید نزدیکانمان و پراکنده کردن ایشان،تلاش می‌کنند دوروبرماراخالیکنند.
حکومتانتظارداردبعدازیکدورهفشاروبازداشت،فردکمبیاورد،خستهشودوگوشه‌گیریکندویاکشورراترککند.
برخوردباافرادیکهسیاسینیستندودرحوزه‌هایمدنیوحقوقبشریفعالیتمی‌کنند برای حکومت سخت‌تروپرهزینه‌تراست.بنابراینسعیمی‌کنندآنهارابهسمتسیاسیشدنویاوابستگیبهبیرونمرزهاهدایتکنندتاراحت‌ترحذفشانکنند.درموردنسرینهیچ‌وفتایناتفاقنیفتادوتمرکزاصلیاودفاعازقربانیاننقضحقوقبشربودهاست.ازامتیازاتوابزارقدرتمندنسرین،داشتنانسان‌هایشریفیهستندکهروزیوکیلآنانبودهودردادگاه‌هایانقلاببابهخطرانداختنآزادیخود، جانانهازآناندفاعکردهاست. حالا بخشی از ایشان درسراسردنیاپراکنده‌اندوپیگیرمسائلکشورشانهستند. برخی‌شانخبرنگارند؛برخیفعالمدنیوفعالحوزهزنانوبسیاری‌شان فعالسیاسی.به‌محض اینکه کوچک‌تریناتفاقیبراینسرین بیفتد اینگروهاجتماعیقدرتمندفعالمی‌شودوافکارعمومی جهان فشارسنگینیرویحکومتمی‌آورد.هرکدامازایندوستانوزنه‌ایهستندوباطیفعظیمیازافراددرارتباطهستندوبه دفاع ازوکیلپیشین خودبرمی‌خیزند.
درهماندورانبودکه همسر شما وکالتشیرینعبادیرابرعهدهگرفت. آیااز پیامد‌های اینکارآگاه بودید؟
بهدنبالاعتراضعمومیبهنتایجانتخابات،هزاراننفربازداشتوده‌هانفرکشتهشدند.اینهمهآدمپایاحمدینژادذبحشدندواوشرورانهمردممعترضراتحقیرمی‌کرد.نسرینشبانهروزپیگیرپروندهتعدادیازبازداشت‌شد گانبود.
پروندهشیرینعبادیهمبهاینهااضافهشد.مامورانامنیتیتلفنیبهمنگفتندشیرینعبادیدرراستایاهدافبیگانگانکارمیکند،بههمسرتبگوپایشراازپروندهاوبیرونبکشدوگرنهمشکلاتیبرایشپیشخواهدآمد،ومشکلاتاو به هر حال دامنگیرخانواده و شما خواهدشد.
بهاوگوشزدکردمهمسرمفردمستقلیاستوباحرفمنوتهدیدشماکارنمی‌کند. گفتم خانمعبادیحتی اگرجاسوسهمباشد، همسرمحقداردازحقوقاودفاعکند.مدتی بعدازآنتلفن، یکروزمامورانامنیتیهمزمان بهمنزلومحلکارمشترکمنونسرینهجومآوردندومدارکشغلیوکامپیوترهاراباخودبردند.همانروزاحضاریه‌ایبه او دادندکهظرفروزهایآیندهخودشرابهدادسرایاوین معرفی کند. دادسرابرایتسهیلسرکوبوبازداشتمردممعترض،درداخلزنداناحداثشده بود.یکهفتهبعدازآنروز، نسرینبهدادسرامراجعهکردوهمان‌جا بازداشتشد.
حکم ششسالزندان که گرفتید برای چیست؟ به چه اتهامیمحکومتان کردند؟آیا وکیلیدراختیارداشتید؟چهشدآزادتانکردند؟
منبهاتهامفعالیتتبلیغیعلیهنظاموتبانیواجتماعبهقصدبرهم‌زدنامنیتکشوروتشویقبهفسادوفحشامحاکمه شدم وبهششسالحبسودوسالمحرومیتازفعالیترسانه‌ای،فعالیتدرفضاهایمجازیودوسالممنوعیتخروجازکشورمحکومشدم.دادگاهوکیلمراراهنمی‌داد. منهمحاضرنبودمدردادگاهحاضرشوم.بارهااحضارشدمامانرفتمدادگاه. روزهایآخربازداشتمبهمسئولینزنداننامه‌ای نوشتموگفتمچنانچهظرف روزهای آیندهیکیازما، منیاهمسرمرا، جهتسرپرستیفرزندانمانآزادنکنید،دردادگاهحاضرنخواهمشدودستبهاعتصابغذاخواهمزد. البتهدوستماندکترفرهادمیثمی ۱۴۵ روزاعتصابغذاکردهبود.در ابتداخواستشاصلاحکلینظامقضاییبود؛ اماپسازبازداشتمناعلامکردخواسته من ازاینپس، آزادیرضاخنداناست وتاآزاد شدنمن،اعتصابشرانشکست.فشاراصلیکهموجبآزادیمنباسپردنکفالتبود،ازناحیهاو آورده شد.
رییس دادگاه من “قاضیصلواتی»بود کهبیشتراحکامزندانواعدامبهدستاوصادرشدهاست. نماینده دادستان شاکی اصلی بود. بهمناجازهندادندبهوکیلمنزدیکشوموبااودست بدهم،چهبرسدبهاینکه بااوصحبتکنم.وکیلم رابهتهاتاقیکهجلسهرسیدگیدایربودفرستادند.درتمامطولجلسهقاضینهبهمنونهبهوکیلم اجازه یککلمهحرفزدن رانداد. تنهاازمنخواستبهچندتاسوالکتبیاوپاسخدهم.وکیلمهمچندخطیدردفاعازمننوشت وبدونحرفبهرییسدادگاهتحویلداد.اجازهخداحافظیباوکیلمبهمندادهنشد.خواهر و برادرم را که برای شرکتدرجلسه دادگاه آمده بودند، مدتیدریکیازاتاق‌هایحراستبازداشتکردند و باایشان توهین‌آمیزرفتارکردند وبهمحلجلسهراهشانندادند. بدتریناتفاقکهچندروزبعدازآزادی‌اممتوجهآنشدم، رفتاریبودهکهباوکیلمداشتند.رفتارشانواقعاشرم‌آوربودهاستوچونازطرفوکیلماجازهمطرحکردنندارم، ازگفتنشخودداریمی‌کنم.
وقتی همسرتان درزنداناست،یکروزعادیتانچگونهمیگذرد؟
روزهاییکهتعطیلنیست؛پسرم نیما تاظهرمدرسهاستودخترمبستگیبهبرنامه‌اش دارد، ممکناستبه دانشگاهرفتهباشدیادرخانهمانده باشد. آمادهکردنصبحانهوکمکبهنیمابرایآمادهشدن و رفتن بهمدرسهاولینکاریاست که انجاممی‌دهم.امسالکهمنبازداشتبودم،اولمهرناچارشدندبرایرفتنبهمدرسهبرایش سرویسبگیرند.
مهراوهخودشباتاکسیرفتوآمدمی‌کند.مسیرش تادانشگاهخیلیطولانی است. هیچ‌کسکوچک‌ترین دخالتیدرامورشخصیوتحصیلی‌اشندارد.کارهایدانشگاهشرابه‌خوبیمدیریتمی‌کند.درطولروزودرکنارکارهایشغلی‌امبایدفکرناهاروشامهمباشم.بعضیروزهالازماستلباس‌هاشستهشوند.نظافتخانههرروزبخشیازوقتمرامی‌گیرد.رفتوآمددوستانواقوام، نههرروز اما خیلی وقت‌ها، بخشیازبرنامهروزانه ماست.پیگیریمسائلنسرینچهازطریقمراجعهبهزندانوچهجهتتهیهموادولوازمموردنیاز او، ازدارو گرفته تا کتابو … بخشیازبرنامهمناست.پیگیریاخبار،اطلاعرسانی،مصاحبه کردنوگفت‌وگوبااشخاصمختلفبخشیازوقت مرا می‌گیرد …کلاسبچه‌ها به همین ترتیب.
محکومیت ۳۸ سال و نیمزندانو۱۴۸ضربهشلاقبرایهمسرشمابسیاراغرا‌ق‌آمیزاست. اینکارچهمعناییدارد؟دادگاهواصولا حکومتبااینابعادمحکومیتمی‌خواهدچهبگویدوچهچیزیرانشانبدهد؟
حکومت‌هایاستبدادییکراهبیشتربلدنیستد:فشارآوردن بیشتر.اینهمبه‌خاطرخود زندانی است وهمبه‌خاطردیگرانیکهباید برایشان عبرت شود و بترسند.
وضعیتکنونیهمسرشمادرزندان چگونه است؟
نسرین در ایندورهاز بازداشت از همانروزاولبهبندعمومیمنتقلشدو هم اکنون درکنار۲۱ زندانیسیاسیزن به‌سر می‌برد. در آنجا گاهیمی‌تواندباوکلایشدیدارکند.به‌ندرتامکانتلفن زدن دارد؛ درحالحاضریکیادوباردرماهبهمدت پنج تا شش دقیقهاجازه تلفن زدن دارد. تا کنون بازجویینشده واگرمی‌خواستندببرندشمطمئنانمی‌رفت. وضعغذایزندانافتضاحاستوغیرقابلخوردن.بنابراینازسال‌هاپیش دربندزنانخودشانغذایشخصیدرستمی‌کنند.دربندعمومیکسیرا شکنجهنمی‌کنندمگراینکه آنها را بهبندهایامنیتی منتقلکنند.
حالشانچطوراست؟
درمجموعحالشخوب است. ب‌دنبالدونوبتاعتصابغذایسنگین، به‌لحاظ جسمیضعیفشدهوبدنش به‌کندیبازسازیمی‌شود.به‌شدتبه‌دنبالشکایتازقاضیپرونده‌اشاستکهدرمقابلدوربینبه خبرنگاراندروغبهآنبزرگیرادرموردمدت محکومیتش گفته بود.
شماباانجاماینمصاحبهخطرمی‌کنید.چرااینکاررامی‌کنید؟اگرهردوشمادرزندانباشید،چهکسیازبچه‌هانگهداریمی‌کند؟
درپرونده‌هایمنهمیشهمصاحبهکردن یکیازاتهاماتهمیشگی بودهاست، اما،اگراینفعالیت‌هایرسانه‌ایرانکنم،همسرم حالاحالاهابایددرزندانبماندبدوناینکهکسیاز احوال او خبردار شود.البته احتمالبازداشتدوبارههست، اماراهدیگریندارم.
هرچندگاهیک‌بارهمسرتانراملاقاتمی‌کنید؟ درچهوضعیتیوباچهشرایطیدیدارمی‌کنید؟ آیا گفت‌وگو کردنباایشان بدونشنود ممکن است؟
یکهفتهدرمیانبهمدت ۴۰- ۳۰دقیقهملاقاتکابینی داریم و گفت‌وگوازطریقگوشیوازپشتشیشهدوجداره انجام می‌شود وممکن است کهشنودشود، اماهفته‌هاییکهملاقاتحضوریاست، خانوادهدوریکمیزمی‌نشینندوراحت‌ترصحبتمی‌کنند.
آیا امیدی به بهبود اوضاع دارید ؟اگرآریبهچهچیزیامیددارید؟
بیشازهرچیزامیدوارمکهمجموعهاینتلاش‌هاکلاسدرسیباشدبرایجوانانکهیادبگیرندچگونهازحقوقخوددفاعکنند و خواستارحاکمیتعقلوقانونباشند؛چهاینحکومتسقوطکندویاهمیندستگاهادامهپیداکند، مابایدبهتلاشمان برایاحقاقحقادامهدهیم.یکملتبایدیادبگیردحقوقشراازچنگحاکمانبیرونبکشد.
گفت‌وگو: نسرین بصیری
Read more here:: “ملت باید یاد بگیرد حقوقش را از چنگ حاکمان بیرون بکشد”
