نویسنده: سید سعید زمانیه شهری

مقدمه

می نوش که عمر جاودانی اینست                           خودحاصلت از دور جوانی اینست

هنگام گل و باده و یاران سرمست                           خوش باش دمی که زندگانی اینست

استاد بی بدیل آواز ایران ، خسرو خوبان، سروش مردم ، دماوند موسیقی پارسی، حضرت استاد محمد رضا شجریان درگذشت.بی شک همان نقشی را که حکیم طوس، ابوالقاسم فردوسی در حفظ و نجات زبان فارسی از گزند تحریف  داشته اند ،  همان نقش را دگر فرزند خلف خراسان کهن ، حضرت استاد محمد رضا شجریان در حفظ  و تحریر ردیف ها ، گوشه ها و دستگاه های موسیقیایی ایران ایفا نمودند. از معدود دِین هایی که از پدرم بر ذمّه ی بنده حقیر، این بود که ایشان بنده را از دوره نوجوانی ام با حضرت استاد شجریان و سبک و سیاق او آشنا ساختند .آشنایی که آتشی بر دل و جانم فکنده و تازیانه ای بود بر اسب سرکش روحم که همچنان درمن  میتازد و عنان زندگی مرا بدنبال خود میکشد.خراسان از دیرباز، سرزمین ناماوران،بزرگان و مشاهیر هنر پارسی بوده، از حکیم طوس ابوالقاسم فردوسی، حکیم عمر خیّام و عطار نیشابوری گرفته تا محمدرضا شفیعی کدکنی، پرویز مشکاتیان ، مهدی اخوان ثالث، محمد تقی بهار. اما به راستی سرآمد تمامی مفاخر خراسان بزرگ ، حضرت استاد محمد رضا شجریان هستند . ایشان حلقه ی اتصال بنده  به شعر و ادبیات و موسیقی ایران هستند و همین مرا بر آن داشت که با نگارش سلسله مقالات

«شجریان، سروش مردم ، فردوسی موسیقی ایران»، بخشی از دِین اخلاقی خویش را به الگوی هنری زندگی ام ادا کنم . حضرت استاد محمد رضا شجریان گوهریست که با  نغمه  داوودی و ماورایی او ، در آسمان عشق ، هلال نیلوفرانه ماه شب چهارده ، رویت میشه….

حضرت استاد محمد رضا شجریان، پل میان قدما و نسل متاخر خوانندگان ایرانی بوده، شیوه طاهرزاده، اقبال السلطان و تاج را فرا گرفته، اساتیدی چون عبادی، پایور، برومند و دوامی داشته، با نوازندگانی مانند شهناز، ورزنده، شریف، بدیعی، لطفی، علیزاده و مشکاتیان کار کرده، آموزگار بیشتر خوانندگان مطرح چهار دهه اخیر همچون شهرام ناظری وهمایون شجریان بوده و در چند برهه اجتماعی و حرکت مردمی در تاریخ ایران نقش پر رنگی داشته است. دهه‌های ۶۰ و ۷۰ خورشیدی که بخشی مهمی از جامعه تحصیل‌ کرده و سیاسی ایران در خارج از ایران زندگی می‌کردند و ارتباط چندانی با جامعه فرهنگی داخل ایران نداشتند، حضرت استاد شجریان تنها عاملی بودند  که آنها را به ایران وصل می‌کرد و شاید به همین دلیل بوده که تعدادی از محبوب‌ترین آلبوم‌های ایشان کنسرت‌های ضبط شده در خارج از کشور بودند.

کمتر هنرمندی ماننداستاد  شجریان در ایران بوده که طیف‌های مختلفی از جامعه را به این گستردگی در میان مخاطبانش داشته باشد. از دانشجو و خانه‌دار گرفته تا بازاری و روشنفکر. از مذهبیان ، متشرّعان و دولتمردان جمهوری اسلامی تا منتقدان حکومت و مهاجران خارج از ایران.

سال‌ها صدای حضرتشان، یک ماه هر شب در آستانه اذان مغرب مهمان خانه ایرانیان بود وتصنیف “مرغ سحر” که دهه‌ها خموش بود با صدای او بود که جان تازه‌ دیگری گرفت. هم صدای “خش و خاشاک” بود و هم راوی شعر فارسی.حضرت استاد محمدرضا شجریان (۱ مهر ۱۳۱۹ – ۱۷ مهر ۱۳۹۹) موسیقی‌دان و خوانندهٔ سبک اصیل ایرانی بود. وی همچنین خوش‌نویس در خطِ نستعلیق، رئیس شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی بود. او در قرائت قرآن نیز فعالیت داشت و دعای ربنا، معروف‌ترین تلاوت قرآنیِ او بود؛ این اثر را سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت کرده‌است. سایت انجمن آسیا استاد محمدرضا شجریان را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرد و نیز وی نامزد دو جایزه گرمی بود. حضرت استاد شجریان در میان دوستداران خود با عنوان «خسروی آواز ایران» نیز شناخته می‌شوند.

از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون ، مژگان و رایان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، مظفر شفیعی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و پسرش همایون جانِ شجریان،از شاگردان استاد شجریان هستند.

زندگی‌نامه و فعالیت موسیقی

حضرت استاد محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. از کودکی، با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر، که خود قاری قرآن و استاد القرّإ بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. فعالیتهای هنری این استاد بی بدیل ٫ به هفت دهه قابل تقسیم است :

۱) دههٔ ۱۳۳۰:در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد.

پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد .

۲) دههٔ ۱۳۴۰: حضرت استاد محمد رضا شجریان در سال  ۱۳۴۰ با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر به نام‌های فرزانه (راحله)، افسانه و مژگان و یک پسر (همایون) بود.

او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت نمود. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.

۳) دههٔ ۱۳۵۰: استادمحمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر این‌که پدرش می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی‌اش را داد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران استان خراسان  به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.

در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیفخوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعهٔ موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد. در آن زمان تصنیف داروَگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا کرد. تصنیف داروَگ از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به‌کارگیری شده‌است. از جمله تصنیف‌های استاد شجریان که به زبان محاوره‌ای هستند، می‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده‌است.

اجرای زندهٔ راست‌پنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به‌همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست‌پنج‌گاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه در حال فراموش شدن بود.

استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. و در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل آواز را بنیان‌گذاری کرد.

حضرت استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به‌دلیل آنچه خود گفته‌است، «آن موقع، آن‌جا با روحیات من نمی‌خواند، سیاست پخش صداها را از رادیو تلویزیون، من حس می‌کردم کاباره‌دار دارد تعیین می‌کند و ابتذال فرهنگی …» ،ادامه نداد. البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعهٔ ۱۷ شهریور به نشانهٔ اعتراض خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیش‌تر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیش‌تر محتوای آن‌ها سرودهای انقلابی و میهنی بود.وی این کارها را به قصد همراهی با مردم و نه همدلی با حکومت انجام داد.   از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) می‌شد. حضرت استاد محمد رضا شجریان ، در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته)، اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن‌ها همکاری کرد .  یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) است که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی است در همان کنسرت اجرا شده‌است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و به صورت اتفاقی کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) این اثر را ضبط کرد. او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا با تغییر نام آن را زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر کرده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌اند.

وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که استاد شجریان آن‌ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، در ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بودند.

۴) دههٔ ۱۳۶۰:در فاصله سال‌های دههٔ ۱۳۶۰، استاد شجریان همکاری گسترده‌ای را با استاد پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدک بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی استاد مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. حضرت استاد  محمدرضا شجریان نیز اذعان داشتند   که این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به حکومت و به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عملی نشدهٔ حکومت بوده‌است.

۵) دههٔ ۱۳۷۰:حضرت استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند.حضرت استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۱ با سرکار خانم کتایون خوانساری  ازدواج کردند. حاصل این ازدواج پسری به‌نام رایان است.حضرت استاد،

در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ استاد محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد.

حضرت استاد شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودشان  با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ هستند را منتشر کردند. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری استاد شجریان با استاد  مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری استاد محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌است. حضرت استاد محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند.

استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کردند .

ایشان با  همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده‌است.

۶) دههٔ ۱۳۸۰: استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی تو به‌سر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد. استاد شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهار نفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال ۱۳۸۶، استاد محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نام‌های غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر استاد شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواندند. در این دهه استاد شجریان همراه  پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعهٔ موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌پردازد. پس از برگزاری کنسرت استاد شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، ایشان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.

حضرت استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد ند و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازندهٔ نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته‌ا اند. . یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی استاد محمدرضا شجریان است که برخی از آن‌ها ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می‌کند.

پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، استاد محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به‌ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند.البته همزمان در آن نامه، استاد شجریان دعای «ربنا» و «مناجات افشاری» خود را به ملت ایران تقدیم و تأکید کرد حساب این دو اثر از بقیه آثارش جداست. اما پس از شکایت رسمی وی از صدا و سیما عده‌ای از مدیران صدا و سیما اعلام کردند دیگر حتی دعای ربنای ایشان را هم پخش نمی‌کنیم. محمدحسین صوفی، معاون صدای سازمان نیز اعلام کرد: «از این پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه‌های رادیویی پخش نمی‌شود». محمدرضا شجریان اذعان داشتند که  «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من ، صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود». در همین دوران استاد شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودشان و  تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد.

در سال ۱۳۸۹، استاد محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت استاد محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن است که به صورت رسمی پخش شده اند. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی استاد  محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

آلبوم‌های بی‌تو به‌سر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ را شرکت دل آواز منتشر کرد.

۷) دهه ۱۳۹۰:حضرت استاد محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری ایشان با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی است. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. حضرت استاد محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.

سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی به خانهٔ وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانیِ آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت.

در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به‌علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد.

در روز پنجم مهرماه ۱۳۹۵، آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و همایون شجریان آن را در تالار وحدت رونمایی کرد.

سایر فعالیت‌های غیر موسیقیایی استاد شجریان

۱) خوشنویسی و خطاطی: حضرت استاد  شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی داشتند. ایشان  از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت. ایشان  در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق هستند . استادمحمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش‌نویسان معاصر به نمایش گذاشتند.

۲) تلاوت قرآن: استاد  شجریان اولین بار نزد پدرش (مهدی شجریان) که خود از اساتید قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. استاد محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کردند، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواندند. پدر ایشان  با آواز خواندن پسرش موافق نبود و استاد محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواندند. استادمحمدرضا شجریان در گفته بودند  که پدر ایشان  می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با چهرهٔ مذهبی شناخته شود واستاد محمدرضا شجریان برای این که پدرشان را ناراحت و رنجیده نکنند، از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرد ند تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه‌تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند. پس از آن استاد محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه دادند. ایشان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آوردند. همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، استادمحمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورند.در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواندند و این آیات (که تمامی آن‌ها با واژهٔ «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای استاد شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. استادمحمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش سایر آثارشان منع کردند،پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکردند و ربنا را متعلق به مردم ایران دانستند.

یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. استادمحمدرضا شجریان این اثر را پس از درگذشت پدرشان ، مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل است و البته استاد شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد.

استاد شجریان بارها اذعان داشتند که هنگامی که در زمینهٔ آواز آلبوم‌هایی را منتشر می‌کردند، پدرشان سفارش‌های زیادی به ایشان می‌کرده که در کنار آواز ،چند مجموعه قرائت قرآن نیز منتشر کند اما ایشان به خاطر پیشگیری از سوءتفاهم‌ها این کار را نمی‌کرده؛ اما پس از وفات پدرش به این فکر بوده که باید به حرف او بنحوی عمل کنند  و برای همین برخی از تلاوت‌هایشان  را در مجموعهٔ به یاد پدر منتشر می‌کنند.

همچنین فیلمی از قرائت قرآن استاد محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده‌است که در آن بخشی از سورهٔ الرحمن را تلاوت می‌کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده‌است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس است.

۳) سازهای ابداعی:استاد محمد رضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی هستند. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و…نمایشگاه سازهای ابداعی استاد شجریاندر سال ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی استادمحمدرضا شجریان است که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید.در نمایشگاه سازهای ابداعی استاد  محمدرضا شجریان که در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ برگزار گردید، در این نمایشگاه ۱۴ ساز ابداعی و ۱۰ سنتور در اندازه‌های مختلف عرضه شد. سازهای به نمایش درآمده عبارت بودند از:

«سنتور آزمایشی و تحقیقاتی» (سال ۱۳۶۸، چوپ توت)، «سنتور سل‌کوک»، «سنتور فاکوک»، «سنتور می‌کوک»، «سنتور سی‌کوک»، «سنتور دوکوک سوپرانو»، «تندر» (۱۴ خرک، سل کوک بم)، «ارغنون» (۲۳ خرک، سوپرانو)، «سبو» (جایگاه صدای کمانچه)، «شهرآشوب» (جایگاه صدای کمانچه)، «شهر آشوب آلتو» (جایگاه صدای آلتو، یک چهارم بم‌تر)، «شهنواز» (جایگاه صدای ویلنسل)، «شهبانگ» (جایگاه صدای کنترباس)، «کرشمه» (جایگاه صدای تار)، «ساغر» (جایگاه صدای تار و رباب آلتو)، «باربد» (جایگاه صدای بربط)،

«صراحی» (جایگاه صدای کمانچه)، «صراحی آلتو» (جایگاه صدای آلتو، یک چهارم بم‌تر)، «بم صراحی» (جایگاه صدای ویولنسل)، «شاه صراحی» (جایگاه صدای کنترباس)

تعداد زیادی از این سازها قبلاً در کنسرت‌های محمدرضا شجریان، در خارج و داخل از ایران به وسیلهٔ نوازندگان گروه شهناز به کار گرفته شده بودند. استاد محمدرضا شجریان، در هنگام برپایی نمایشگاه، در خصوص ضرورت ایجاد نوآوری در موسیقی ایران گفت:

در طول ۵۰ سالی که کار حرفه‌ای می‌کنم و به‌طور تخصصی با صدا ارتباط دارم، نیاز به صداهای جدید را احساس می‌کردم و همیشه کمبود این صداها مرا آزار می‌داد.

۴) پروژه باغ هنر بم باغبانی:بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ استاد محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، ایشان عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ‌اندازی برخی مسوولین استاد شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامه‌ای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده‌است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسماً این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم.” مشخصات پروژه باغ هنر بم: در جنوب غربی شهر بم با ۷ هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات. به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده‌است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود. مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند. با انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم دربارهٔ پروژه باغ هنر بم می‌گوید: این پروژه را استاد محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه‌ای که خود سنگ‌های اولش را گذاشت شاهد باشیم. و در نهایت بعد از پیگیری های مداوم و ممارست فراوان ، ایشان موفق به تثبیت این پروژه شدند.

۵) باغبانی و فضاسازی: استاد شجریان علاقه وافری به پرورش گل و أمور باغبانی داشتند و استعداد ایشان در فضاسازی به سبک ژاپنی تحسین برانگیز است.

۶) نجوم و عکاسی : ایشان تا چندی پیش در کنار مطالعه کتب مربوط به شعر و ادبیات، کتب مربوط به نجوم و اختر شناسی را هم مطالعه می‌کردند و بخشی از أوقات فراغت خود را به عکاسی می پرداختند.

قدردانی و جوایز

۱) جایزه بنیاد آقاخان:در فروردین ۱۳۹۸ جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به حضرت استاد محمدرضا شجریان تقدیم کرد. هیئت داوران این جشنواره در بیانیه‌ای اعلام کرد: علت تقدیم این جایزه به استاد محمدرضا شجریان نقش آفرینی مستمر او در غنی کردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی همتای او در موسیقی و تأثیرگذاری اجتماعی او به عنوان یک موسیقی‌دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این کشور بوده‌است. این جایزه روز یکشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ در جشنواره سالانه موسیقی بنیاد آقاخان در شهر لیسبون پرتغال به شجریان اهدا شد. مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت نمود.

۲) نشان عالی هنر برای صلح:در شهریور ۱۳۹۶ در پنجمین جشنواره بین‌المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال ۱۳۹۶ به استادمحمدرضا شجریان و ۳ هنرمند دیگر اهداء شد.

۳) نشان شوالیه:نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ (۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به حضرت استاد شجریان اهدا شد. در این آیین؛ استاد شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.در این آیین؛ کنار استاد شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند.استاد محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند.

۴) جایزه بیتا: جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن سومین جایزه بیتا به دست بنیان‌گذارش بیتا دریاباری به استاد محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.

۵) جوایز یونسکو و گرمی: استادشجریان در  سال  ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کرد. محمدرضا شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌های فریاد و بی تو به‌سر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی که معتبرترین جایزهٔ جهانی موسیقی است، شد. هرساله ۵ آلبوم موسیقی از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌شوند.

آثار نوشته شده در مورد استاد محمدرضا شجریان:چندین کتاب در مورد استاد محمدرضا شجریان و آثار وی نوشته شده که برخی از آن‌ها عبارتند از۱) «راز مانا: (زندگی و دیدگاه‌های استاد محمدرضا شجریان)»، گفتگو و تدوین: محسن گودرزی، محمدجواد غلامرضاکاشی و علی‌اصغر رمضان‌پور، انتشارات گام نو ۲) «هزار گلخانه آواز»، به کوشش کاظم مطلق و مهدی عابدینی، معرفی ردیف‌های آوازی توسط حمید جواهریان، انتشارات فراگفت.۳)«لطیفهٔ نهانی (گزیدهٔ گفتگوها و گفتارهای استاد محمدرضا شجریان و نقد و نظرهایی دربارهٔ او و آثارش)»، گردآورنده: ذبیح‌الله حبیبی نژاد، انتشارات مؤسسهٔ فرهنگی هنری ماهور.۴)«خسرو خوبان»، مهران حبیبی نژاد، انتشارات شلفین۵)«نغمه‌های سیاووش، متن آوازها و تصنیف‌های ۵۱ نوار کاست و سی‌دی استاد محمدرضا شجریان»، محمد حکیمی کاخکی، انتشارات نی‌نگار. همچنین تعدادی فیلم مستند در مورد زندگی و آثار محمدرضا شجریان ساخته شده‌اند، از جمله: شجریان، پژواک روزگار، صادق صبا، تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی و از سپیده تا فریاد، شبکه افق.

محتوای کاری استاد شجریان:ایشان علاوه بر اشعار کلاسیک شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام، در برخی کنسرت‌ها و کارهای خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده‌است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربّنا خوانده‌است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می‌شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از استادان و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.

شاگردان سرشناس استاد شجریان: استاد محمدرضا  شجریان در زمینهٔ آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده‌است که برخی از معروف‌ترین آن‌ها عبارت اند از:معصومه مهرعلی،حسام‌الدین سراج،مظفر شفیعی،قاسم رفعتی،همایون شجریان،ایرج بسطامی،علی رستمیان،محسن کرامتی،علی جهاندار،حمیدرضا نوربخش،سینا سرلک،مجتبی عسگری،محمد اصفهانی‌و غلامرضا رضایی و مژگان شجریان

فهرست آثاراستاد شجریان:

۱) آلبوم‌های موسیقی منتشرشده: برخی از آلبوم های زیر، آثار مشترکی بین استاد  محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان هستند. در بین این آثار آهنگ‌سازانی چون محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و فرامرز پایور حضور دارند: چهره به چهره،گلبانگ شجریان،چاووش ۱ (به یاد عارف)،چاووش ۲،چاووش ۳،چاووش ۶ (سپیده)،چاووش ۷،چاووش ۹ (جان جان)،راز دل (خون جوانان وطن)،خلوت‌گزیده،انتظار دل،پیوند مهر،آستان جانان،سرّ عشق (ماهور)،بیداد،نوا (مرکب‌خوانی)،دستان،دود عود،ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ،پیام نسیم،دل مجنون،سرو چمان،آسمان عشق،دلشدگان،دیلمان،رباعیات خیام،چشمهٔ نوش،بهاریه،یاد ایام،جان عشاق،گنبد مینا،پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی)،در خیال،رسوای دل،عشق داند،شب وصل،معمای هستی،شب، سکوت، کویر،آهنگ وفا،آرام جان،بوی باران،زمستان است،بی تو به‌سر نمی‌شود،فریاد،هم‌نوا با بم،جام تهی،ساز خاموش،سرود مهر،غوغای عشق‌بازان،کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا،آه باران،زبان آتش،رندان مست،مرغ خوش‌خوان،کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی،کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش‌خوان)،رنگ‌های تعالی،طریق عشق،خراسانیات

۲) آثار بدون انتشار رسمی:آثار زیر در فهرست آثار خصوصی محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف قرار دارند و اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این‌ها در دسترس نیست. البته آثار خصوصی استاد محمدرضا شجریان بسیارند اما در زیر تنها نام آثار معروف که در دست مردم قرار دارند می‌آید.

• خزان (آهنگ‌سازی امیر جاهد و حسام‌السلطنه مراد، اشعار از امیر جاهد، محمدتقی بهار، سیاوش کسرایی، شوریده اعمی شیرازی (فصیح الملک)، قرة العین، تنظیم: فرامرز پایور)
• دیلمان (آهنگ‌سازی رکن‌الدین مختاری، ابوالحسن صبا، نوازندگان: اسماعیل تهرانی، هوشنگ ظریف، مهربانو توفیق، رحمت‌الله بدیعی، کمال سامع، محمد دلنوازی، مدیر تولید: محمد اولیائی)
• آذرستون (نوازندگی محمد موسوی، اشعار از حافظ، باباطاهر و شعری منسوب به مولوی، مربوط به یکی از اجراهای خصوصی)
• در سوگ بنان (نوازندگی محمد موسوی، برگرفته از مراسم چهلمین روز در گذشت بنان، محمدرضا شجریان در مصاحبه با صدای آمریکا گفت: مجموعه‌ای که با نام در سوگ بنان منتشر شده‌است اصلاً مربوط به مراسم غلامحسین بنان نیست و یک اجرای خصوصی است، در سوگ بنان اصلی اصلاً منتشر نشده‌است)
• قاصدک (نوزندگی پرویز مشکاتیان، همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، مربوط به یک اجرای زنده (کنسرت) با آهنگ‌سازی پرویز مشکاتیان)
• شب سیاه (اثر خصوصی محمدرضا شجریان و شهرام ناظری با نوازندگی سه تار نامعلوم (یا پرویز مشکاتیان یا احمد عبادی)
• طلوع محمد (اجرای محمدرضا شجریان به همراه ایرج و جمال وفایی)

آثار خصوصی استاد محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف که اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این‌ها در دسترس نیست؛ و فیلم کنسرت‌های چهره به چهره (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۶)، پیام نسیم، یاد ایام، قاصدک، کنسرت به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی (باغ‌موزه چهلستون، تیرماه ۱۳۷۷)، زمستان است، فریاد، کنسرت پاییز ۱۳۸۴ (ساز خاموش و سرود مهر). البته فیلم کنسرت‌های راست‌پنجگاه (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۴) و کنسرت به همراه گروه شهناز در لندن نیز با وجود این که تلویزیون پخش کرده‌است اما هیچ ناشری به بازار نداده‌است.

۳) خوانندگی در تیتراژ فیلم:دلشدگان (۱۳۷۰)–ابجد (۱۳۸۱)–زمستان است (۱۳۸۴)

۴) برنامه‌های اجرا شده در رادیو:محمدرضا شجریان در بیش‌تر اجراهای رادیویی خود به علت عدم رضایت پدرش ،از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرده‌است. شجریان برنامه‌های متعددی در برنامه‌های گل‌ها، گل‌های رنگارنگ، گل‌های تازه، گلچین هفته، برگ سبز، یک شاخه گل و برنامهٔ موسیقی ایرانی اجرا کرده‌است.

۵) کنسرت‌ها: فهرست برخی از کنسرت‌های معروف با حضوراستاد محمدرضا شجریان:

• ۱۳۹۳ – تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق
• ۱۳۹۲ – اجرای رنگ‌های تعالی به همراه برادران پورناظری
• ۱۳۸۹ – تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و… که از میان آن‌ها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) شرکت دل آواز آن را به بازار داده‌است و کنسرت در لندن بی‌بی‌سی به صورت رسمی پخش کرده‌است.
• ۱۳۸۷ – کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز: اجرای زنده آلبوم‌های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، شرکت دل آواز این کنسرت را مدتی بعد از انتشار آلبوم‌های استودیویی‌اش به صورت تصویری به بازار داد.
• ۱۳۸۶ – کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نام‌های سخن عشق و غوغای عشق‌بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار: شرکت دل آواز در سال ۱۳۸۷
• ۱۳۸۴ – اجرای زنده آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
• ۱۳۸۲ – کنسرت هم‌نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله‌زدگان بم و همدلی و هم‌دردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، شرکت دل آواز این کنسرت را در قالب آلبوم تصویری به بازار داده‌است.
• ۱۳۸۱ – اجرای زندهٔ آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
• ۱۳۷۹ – اجراهای زندهٔ آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده‌است.
• ۱۳۷۷ – اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری.
• ۱۳۷۳ – آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد.
• ۱۳۷۱ – اجرای زندهٔ آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است.
• ۱۳۷۰ – اجرای زندهٔ آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ‌سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته‌است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است.
• ۱۳۵۶ – اجرای زندهٔ آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ‌سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته‌است.
• ۱۳۵۴ – اجرای زندهٔ آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، از اولین و از مهم‌ترین کنسرت‌های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته‌است و تلویزیون فیلم آن را هم در همان زمان پخش کرده‌است.

شجریان آینه تحولات تاریخی ایران:  بررسی دقیق و موشکافانه مجموعه آثار و کنسرت های استاد شجریان نشان می‌دهد این آثار بی بدیل، علاوه بر اینکه حاوی ردیف ها ، گوشه ها و دستگاه های موسیقی اصیل ایرانی است، تبیین کننده تحولات تاریخی نیم قرن اخیر ایران نیز می باشد، به نحوی که در هر یک از تحولات تاریخ سیاسی ایران چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب، ایشان تمام قد در سمت مردم و خواسته مردم ایستادند. به اعتقاد بنده حقیر بزرگ ترین درسی که استاد شجریان به هنرمندان و فرزانگان رشته های مختلف فرهنگی و هنری ایران دادند، آزادگی ایشان در دفاع از خواسته مردم با استفاده از هنرشان بود، درسی که بسیار بزرگ‌تر از تعلیماتی بود که در زمینه موسیقی  اصیل فارسی به همه ما دادند. حضرت استاد محمدرضا شجریان علاوه بر اینکه موسیقی اصیل ایرانی را از حالت سینه به سینه به صورت مکتوب به تحریر در آوردند و ردیف ها و گوشه های آواز ایرانی را از گزند نسیان در امان داشتند و از این حیث همان نقشی را ایفا کردند که حکیم طوس ابوالقاسم فردوسی بزرگ در حفظ زبان فارسی برجای گذاشت، علاوه بر این، همانند یک سرو آزاده در کنار خواسته مردم ایستادند و صدای فریاد آزادیخواهی مردم ایران هستند و از این لحاظ سروش مردمان سرزمینمان می باشند. در انتهای این مقاله قطعه ای را که حضرت استاد محمدرضا شجریان همواره در خلوت برای خود زمزمه می‌کردند را خواهید خواند، قطعه ایست ساخته جناب استاد علی تجویدی، شعر از منیره طٰهٰ، با اجرای استاد بنان:

مرا عاشقی شیدا فارغ از دنیا توکردی ، توکردی

مرا عاقبت رسوا،مست و بی‌پروا توکردی ، توکردی

نداند کس ، جانا چه‌کردی

چه‌ها کردی با ما ، چه‌کردی

دو چشمم را دریا درافشان ، گوهرزا توکردی ، توکردی

روان ازچشم ما گهرها ، دریاها توکردی ، توکردی

نه یک دم از جورت فغان‌کردم،نه دستی سوی آسمان‌کردم

منم اکنون چو خاک راهی،غباری درشام سیاهی

اگر مهری رخشد ، توآن مهری،اگر ماهی تابد ، توآن ماهی

اگر هستی پاید ، تو هستی،اگر بودی باید ، تو بودی

بی‌لطف و صفا ، باشد به خدا ، بی‌تو هستی‌ها

از دیدارت ، از رخسارتای جان بینم ، سرمستی‌ها

شمیم روح‌افزایی،مشکی،عودی،منیر بزم و راهی

چنگی ، رودی،چنگی ، رودی