دادههای بدست آمده از چندین واکسن کووید-۱۹ نشان میدهند که تزریق آنها فرد را از بستری شدن و مرگ نجات میدهد. اما آیا آنها میتوانند از عوارض مزمن و طولانی مدت این بیماری که در درصد کمی از بیماران مشاهده میشود، جلوگیری کنند؟
«تیموتی هنریک» (Timothy Henrich)، ویروسشناس و ایمنیشناس ویروسی از دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو که مشغول مطالعه اثرات طولانی مدت بیماری کروناست، میگوید: «این سوال بسیار مهمی است که در حال حاضر پاسخ روشنی برای آن نداریم.»
واکسنهای آزمایش شده فعلی کووید-۱۹ از جمله واکسن جانسون و جانسون، مدرنا، فایزر، نوواوکس (Novavax)، همگی اثربخشی بالایی در جلوگیری از بستری شدن و مرگ بیمار داشته و نقش زیادی در کاهش فشار از روی سیستم درمانی کشورها دارند. ولی واکسنها عدم ابتلای فرد به کرونا را تضمین نمیکنند. درست است که آنها در بسیاری از موارد نوع حاد بیماری را به نوع ملایم تبدیل کردهاند، ولی دادههای مطالعات بالینی نشان داده که برخی داوطلبان با وجود تزریق واکسن همچنان بیمار شدند. علاوه بر این هنوز مشخص نیست که واکسنها کاملاً عفونت ویروسی را از بین برده و یا فقط علایم بیماری را از بین میبرند.
دانشمندان دقیقاً نمیدانند که جهش بیماری در فرد میتواند سبب بروز علایم طولانی مدت پس از واکسینه شدن بشود یا خیر. «پریا دوگال» (Priya Duggal)، ایمنیشناس از دانشگاه جانز هاپکینز که همانند هنریک مشغول مطالعه عوارض طولانی مدت کروناست، رخ دادن چنین اتفاقی را رد نمیکند: «بسیاری از افرادی که علایم مزمن را تجربه میکنند در فاز اولیه عفونت به شدت مریض نشده بودند. آنها لزوماً بیماران بستری شده نیستند. برخی از آنها یا بدون علائم و یا با علائم خفیف در فاز اولیه هستند.»
متأسفانه درصد کمی از بیماران کووید-۱۹ به نوع طولانی مدت این بیماری دچار میشوند که عوارض آن مثل اختلال در حس چشایی و بویایی، تب و تنگی نفس میتوانند تا ماهها طول بکشند. محققان دقیقاً نمیدانند چه عامل یا عواملی سبب میشود تا این علایم پس از فاز مزمن عفونت همچنان با بیمار بمانند اما به گفته هنریک چندین مکانیزم میتوانند باعث چنین وضعیتی شوند.
یکی از فرضیات احتمالی این است که سیستم ایمنی بدن مبتلایان به نوع طولانی مدت نتوانسته ویروس را در آغاز عفونت از بین ببرد. در این حالت بیمار ظاهراً خوب شده ولی ذرات یا تکههایی از ویروس همچنان در بدن او باقی مانده و به او آسیب میزنند که ظاهرا با تزریق واکسن برطرف خواهد شد. «آرون رینگ» (Aaron Ring)، ایمنیشناس از دانشکده پزشکی دانشگاه ییل میگوید: «اینها همه فرضیهسازی هستند، اما تزریق واکسن میتواند یک پاسخ ایمنی بسیار مؤثر ایجاد کرده و یک پاکسازی ویروسی کاملتر را رقم بزند. اگر با این مکانیزم طرف باشیم، تزریق واکسن میتواند برخی از آن عوارض را از بین ببرد.»
اما اگر با چنین مکانیزمی روبرو نبودیم و واکسن ویروس را کاملاً پاکسازی نکرد چه؟ در این صورت واکسن دیگر به طور مستقیم نمیتواند از بروز علایم پساکرونا جلوگیری کند. عفونت میتواند با تحریک سیستم ایمنی سبب حمله آن به ارگانها شود که ترمیم آنها مدت طولانی زمان خواهد برد. اگر بیمار پس از واکسینه شدن همچنان به نوع خفیف دچار شود، ویروس از لحاظ تئوری قادر به تحریک چنین ساز و کاری در بدن خواهد بود.
محققان عدم ابتلای دوباره فرد به کرونا پس از تزریق واکسن را تضمین شده نمیدانند. دوگال میگوید: «فکر میکنم درصد کوچکی از افراد هستند که میتوانند پس از دریافت واکسن به نوع طولانی مدت کووید-۱۹ دچار شوند.»
البته «جسیکا داین» (Jessica Dine)، متخصص ریه از دانشگاه پنسیلوانیا میگوید تزریق واکسن، که نوع شدید کووید-۱۹ را به نوع خفیف یا ملایم تبدیل میکند، احتمالاً سبب افزایش مبتلایان به نوع طولانی مدت این بیماری نمیشود. او میگوید: «معمولاً چنین اتفاقی را در واکسنهای دیگر نمیبینیم. پس از تزریق واکسن آنفلوآنزا شما همچنان میتوانید به نوع خفیف آن دچار شوید. اما شاهد افزایش مواردی مثل التهاب پس از عفونت ویروسی نیستیم.»
داین پیشبینی میکند که با افزایش واکسیناسیون آمار بیماران مبتلا به نوع طولانی مدت کووید کاهش خواهد یافت. در حال حاضر درصد افرادی که پس از ابتلا به کووید-۱۹ دچار علایم طولانی مدت میشوند زیاد بوده و برخی آمارها از حدود ۱۰ درصد یا بیشتر خبر میدهند. دوگال امیدوار است واکسیناسیون این آمار را کاهش داده و به ۵ درصد یا کمتر برساند.
محققان اشاره میکنند که واکسنها میتوانند با کاهش آمار عفونتها در کل جامعه، تعداد مبتلایان به نوع طولانی را کمتر کنند. دوگال میگوید: «وقتی تعداد بیشتری از افراد واکسینه میشوند، گردش ویروس کمتر میشود.» این یعنی تعداد کمتری از افراد مریض خواهند شد و تعداد کمتری نیز به علایم طولانی مدت دچار میشوند.