نام این ماه در اصل «امرتات» و بعدها «امرداد»، اما بیش از هزار سال است که در ادبیات فارسی (و از جمله در شاهنامه فردوسی) بگونه «مرداد» بکار رفته و شناخته شده است و کاربرد آن به همین گونه اشتباه نمی باشد. اصرار در نگارش آن به گونه «امرداد» لازم به نظر نمی رسد؛ چراکه در اینصورت می بایست در نگارش بسیاری دیگر از نامهای متداول در زبان فارسی مانند بهمن و اسفند نیز تجدیدنظر کرد و این شیوه موجب گسستگی تاریخی زبان فارسی می شود.

۱) دهوا رَبّا: روز یکم ماه دولا صابئین مندایی برابر با ۲ امرداد در گاهشماری ایرانی«دهوا ربا» یا «تکریص» عید بزرگ و اصلی مندائیان است. ماه «دولا» نخستین ماه سال نو مندایی به حساب آمده و با ماه «امرداد» در گاهشماری ایرانی برابر است. مندائیان از ساعاتی پیش از آغاز سال نو (از پسین آخرین روز سال پیش) به پاکسازی و خانه تکانی و سپس به نظافت شخصی وغسل تعمید می پردازند و از پسین آخرین روز سال تا ۳۶ ساعت بعد یعنی تا بامداد روز دوم ماه دولا از خانه بیرون نمی روند و از روز دوم ماه دولا، دید و بازدید از دوستان و خویشان را آغاز می کنند. در باورهای مندایی ها این روز، روز بخشیده شدن گناهان حضرت آدم است. بازدید از خویشان درجه یک، مادر، پدر و روحانی عالی مقام ( گنجور) در روز دوم ماه دولا انجام می شده است. شاید به خاطر این است که دو روز نخست و دوم ماه دولا به عنوان دهوا رَبّا (عید بزرگ) شناخته می شده است. ولی در واقع روز عید بزرگ همان روز اول ماه دولا است. این موضوع که چرا مندائیان طی ۳۶ ساعت آغازین سال نو از منزل خارج نمی شوند، همیشه مورد بحث و بررسی داخلی این قوم قرار گرفته است که دلایلی همچون خانه تکانی، توبه به نفس خویش، ریاضت زاهدانه را روشنفکرانه امروزی مطرح می کنند. ولی در واقع بایستی به روانشناسی اسطوره ای بیشتر بها داد. تغییر سال و پایان پذیرفتن سال پیشین و در آمدن سال جدید همیشه توأمان با اضطراب است. اضطراب از اینکه موجودات آسمانی چگونه این تحول را رقم می زنند و آینده را چگونه تقدیر می کنند. سکوت مندائیان و عدم تحرک ۳۶ ساعته ی آنان، راه را برای غلبه ی موجودات نورانی بر ظلمت هموارتر می کند. از دیگر مراسم این روزها سربریدن تعدادی گوسفند نر و ذخیره ی آب مصرفی چند روز آینده را می توان نام برد. همچنین روی آوردن به طالع بینی و فال برای اینکه شاید حوادث و اتفاقات سال آینده را پیش بینی کنند. ضمنا هر صائبی شب سال نو را بیدار می ماند تا مبادا محتلم شود. دید و بازدیدهای عید بزرگ تا روز ششم دولا ادامه دارد.

۲) عید ورداور: ۲۶ ژوئیه برابر با ۴ امرداد در گاه شماری ایرانی است. در این روز جشنی به نام ورداور یا «جشن آب پاشی» برگزار می شود که یکی از جشن های بزرگ ارمنیان ایران می باشد و زمان برگزاری آن ۱۰۰ روز پس از عید پاک است. درباره ی چرایی نامگذاری این عید، گفتارهای متفاوتی وجود دارد برخی از محققان « ورد» را به معنی «آب» و «آور» را به معنای «راه آب» میدانند و این جشن را به ایزد بانوی آب ها «آناهیتا» نسبت می دهند و برخی دیگر واژه ی «ورد» را به معنی گل می دانند و این جشن را از آن «آستفیک» ایزدبانوی زیبایی و دلاوری می دانند. بر پایه ی نوشته های مورخان ارمنی، در ارمنستان قدیم، جشن «ورداور» برای بزرگداشت ایزدبانوی زیبایی با شکوه فراوان برپا می شده، همه ی مردم در این جشن شرکت می کردند و الهه را با گل های سرخ می آراستند. می گویند گل سرخ، پیش از این به رنگ سفید بوده است تا هنگامی که الهه، با پای برهنه به میان مردم آمد و خارها پاهای او را زخمی کردند و از خون وی آن گل های سفید رنگین شدند، از آن پس گل سرخ امروزی پدید آمد. ارمنیان امروز، از عید پاک ۱۰۰ روز را شمارش کرده و در نزدیک ترین یکشنبه، مراسم «ورداور» را به جای می آورند. در این روز به جز اجرای مراسم «باداراک» در کلیسا، دعا و خطبه ای اضافه بر مراسم هر یکشنبه، مخصوص روز «ورداور» ایراد می شود و سرانجام، هنگامی که از کلیسا بیرون می آیند، در کوچه و خیابان و در منزل به روی یکدیگر یا زمین آب می پاشند. از مراسم دیگر این روز می توان از کبوترپرانی نیز نام برد. گفته می شود که این رسم نیز از گذشته های دور به یادگار مانده است، چرا که کبوتران سپید، همگی به الهه ی زیبایی و عشق تعلق دارند.

۳) جشن «امردادگان»: هفتم مرداد یا مرداد روز، جشن «امردادگان» جشنی در ستایش و گرامیداشت امرداد (در اوستایی «امرتات»، در پهلوی «آمرداد») به معنای بی مرگی و جاودانگی و بعدها نام یکی از امشاسپندان است. همچنین مرداد در باورهای ایرانی نگاهبان گیاهان و رستنی ها بشمار می رود. امرداد روز در مرداد ماه که روز هفتم است جشن مردادگان می باشد و به تاریخ خورشیدی برابر ۳ مردادماه است. این جشن متعلق به امشاسپند امرتات که مظهر جاودانگی تندرستی و دیر زیستن است میباشد.

قبل از هر چیز باید درباره واژه اشتباه مرداد توضیح داده شود؛ واژه اوستایی امرداد امرتات است که به معنای بی مرگی است و اگر الف آن را که پیشوند نفی است از قلم بیاندازیم معنی آن عوض شده و فرشته بیمرگی و جاودانگی به دیو نیستی و مرگ تغییر شکل می دهد. زیرا همانطور که امرداد به معنی بی مرگی است مرداد معنی مرگ می دهد. بنابراین شایسته است که این کلمه را امرداد بخوانیم. بطوریکه در بحث امشاسپندان توضیح دادیم این فرشته نماینده آخرین مرتبه کمالاتست. صفات پاک فرشته امرداد و توجه او نسبت به آبادی زمین و پاکی و نظافت بطور مشروح بیان شد نظر بهمان صفات پاک و پسندیده است که ایرانیان این روز را جشن می گرفتند و به شادی می پرداختند و خود را برای پیروی از فرشته مذکور آماده می ساختند. بنابر این واژه ی امرتات، از سه بخش درست شده است: « آ » + « مر » + « تات » که بخش نخست در زبان اوستایی پیشوند نفی است، بخش دوم ، از ریشه ی مصدری « مر » به مانک « مرگ » و بخش سوم پسوند « کاملی »، «رسایی » و « سالمی » را می رساند. این نام در اوستا، به ویژه گات ها صفتی است از برای اهورامزدا، مظهر زوال ناپذیری و پایندگی خداوند. ابوریحان در صفحه ۲۵۰ ترجمه فارسی آثارالباقیه می نویسد « مرداد ماه روز هفتم آن مرداد روز است و آنروز را بواسطه اتفاق افتادن دو اسم با هم جشن می گرفتند. معنای مرداد آنست که مرگ و نیستی نداشته باشد. مرداد فرشته ایست که بحفظ گیتی و تربیت غذاها و دواها که اصل آن نباتات است و زائل کننده گرسنگی و ضرر و امراض می باشد موکل است » نیاکان ما در این روز به باغها و مزارع خرم و دلنشین می رفتند و پس از نیایش به درگاه اهورامزدا این جشن را با شادی و سرور در هوای صاف و در دامن طبیعت برگزار می کردند.

۴) عید تادئوس: بیست و نهم جولای برابر با ۷ امرداد در گاهشماری ایرانی عید تادئوس است. تادئوس یا قره کلیسا طاطائوس نخستین کلیسای مسیحیت در ایران است که در منطقه ی سرسبز و زیبای چالدران در شمال غرب کشور ساخته شده است. هر سال عده ی زیادی از ارمنیان ایران و کشورهای همسایه، برای بزرگداشت روز ویژه ی تادئوس در آنجا گرد هم می آیند. این مراسم هر سال بین اول تا هفتم امرداد ماه برگزار می شود. محوطه ی بزرگی در اطراف کلیسا، با چادرهایی رنگارنگ برپا و تدارک دیده می شود و خانواده ها در این چادرها ساکن می شوند. در این روزها کودکان برای انجام مراسم غسل تعمید به کلیسا آورده میشوند. مادران، کودکان خود را به دست کشیش های کلیسای تادئوس می سپارند تا غسل تعمیدشان دهند. شب هنگام نیز ساکنان از چادرها نیز بیرون می آیند و آتش برپا می کنند. جوان ترها به نشانه ی گرمی و دوستی به دور آتش حلقه می زنند و به زبان های ارمنی، فارسی و گاه آذری، آوازهایی مخصوص می خوانند. بامداد روز مراسم اصلی، ساکنان چادرها زودتر از همیشه بیدار می شوند. گوسفندهای نذری را قربانی می کنند و گوشت نذری را در بین میهمانان دیگر تادئوس پخش می کنند. در این روز، خواندن دعا و انجام فرایض مذهبی ویژه ی ارمنیان در داخل کلیسا انجام می پذیرد و پس از مراسم مذهبی، تبرک ساختمان کلیسا با آب مقدس، حدود نیمروز انجام می شود و پس از آن شادی و پایکوبی به مناسبت این روز مقدس آغاز می شود. تادئوس مسیحی در همان سال های نخستینی که حضرت عیسی به تبلیغ دین می پرداخت، راه ارمنستان را در پیش گرفت. این حواری مسیح، به نقاط مختلف ارمنستان سفر کرد و به تبلیغ مسیحیت پرداخت. تادئوس قدیس همراه عده ای از پیروانش در سال ۴۸ میلادی در ناحیه ی «آرتاز» کشته شد و با رسمیت یافتن دین مسیح، پیروان این آیین مقبره ایی بر مزار این قدیس برپا کردند که در سده های بعدی به زیارتگاه با شکوهی مبدل گشت. نخستین نشانه ای که در متون تاریخی از این زیارتگاه پیدا شده در یکی از نوشته های «توما آرزرونی»، مورخ ارمنی است که در اواخر سده ی نهم و اوایل سده ی دهم میلادی از دیر تادئوس (طارئوس) قدیس نام برده است.

۵) جشن «چله تابستان»: دهم مرداد یا آبان روز، جشن «چله تابستان» که امروزه از جمله در روستاهای جنوب خراسان عزیزم برگزار می شود.

۶) جشن فندق: جشن فندق در نیمه ی امرداد ماه، جشنی بنام «جشن فندق» یا «جشن فندق چینی» در بسیاری از روستاهای استان قزوین، به ویژه در «رودبار شهرستان» برگزار می شود. در این جشن هم به مانند «جشن انار چینی»، همه با هم به مزارع می روند، در ابتدا یک نفر چامه هایی که بیشتر به صورت بداهه می باشند می خواند و دیگران نیز با او هم آواز می شوند و در همین حال چیدن فندق را آغاز می کنند، دوشیزگانی که تازه نامزد شده اند برای همسران خود از مغز فندق رشته ای به مانند گردنبند، درست می کنند که «گلوانه» نام دارد، آن را پیش خود نگه می دارند و در فصل زمستان به شوهرانشان هدیه می دهند. ادامه جشن های مرداد را در شماره بعدی خواهید خواند. ادامه دارد…

و…. سرانجام نور بر تاریکی پیروز خواهد شد و ایران، ققنوس وار و نیلوفرانه از خاکستر خویش برخواهد خواست.