نویسنده و پژوهشگر: علی تیموری

در سال ۱۳۱۳ بود که به ابتکار شهرداری و البته به فرمایش مقامات بالا ارکستر بلدیه شروع به کار کرد. این ارکستر که بعدها استخوان بندی ارکستر سمفونیک تهران را تشکیلداد، ابتدا با حدود چهل نوازنده به رهبری سروان غلامحسین مین باشیان فرزند مرحوم سالار معزز (مؤسس اولین مدرسه موسیقی در ایران) که تازه از اروپا برگشته بود آغاز به کار کرد. سروان مین باشیان تحصیلات خود را در رشته موسیقی و در نواختن ویولن به پایان رسانیده بود. اولین برنامه این ارکستر روز جمعه سیزدهم مهرماه ۱۳۱۳ به مناسبت جشن هزاره فردوسی در تئاتر نکوئی (سینمای همای بعدی) برگزار گردید و آن مشتمل بود بر سه داستان شاهنامه فردوسی که موسیقی آن را سروان غلامحسین مین باشیان ساخته بود و علاوه بر ارکستر بلدیه،دسته خوانندگان نیکل قلندریان آن را همراهی می کردند. دومین برنامه که توسط ارکستر بلدیه اجرا شد روز چهارشنبه سیزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۱۴ بود که دوباره در همین سالن تئاتر نکوئی اجرا شد و ازاین زمان به بعد نام این ارکستر به ” ارکستر سمفونی بلدیه” تغییر یافت. نوازندگان سرشناس ارکستر سمفونی عبارت بودند از نازارت آوانسیان، هایک ملیک استپانیان، آرشاور آرامیان، سروژ خوتسیف، روبن صفاریان، علی محمد خادم میثاق، حسین بیگلری، رحمت اله مهتدی، نیکلا آیوازیان، دیمتری کاراپتیان و رودلف آبرامیان. حقوقی که ماهیانه دریافت می کردند بین پنجاه الی یکصد تومان بود که این حقوق در آن دوران به راحتی تکافوی یک زندگی آبرومند و راحت را می کرد. در سال ۱۳۱۴ ارکستر سمفونیک بلدیه به علت رکود فعالیتش منحل گردید و سروان مین باشیان هم که از سال ۱۳۱۳ به موجب فرمانی به ریاست هنرستان موسیقی انتخاب شده بود، ارکستری در هنرستان موسیقی ترتیب داد که نوازندگان آن همین اعضای ارکستر سمفونی بلدیه بودند و از این زمان ارکستر به ارکستر هنرستان عالی موسیقی تبدیل گردید و در اواخر سال ۱۳۱۷ شکیلاتی به نام ” سازمان پرورش افکار ” در تهران و شهرستان ها به وجود آمد که یکی از کمسیون های شش گانه آن ” کمیسیون موسیقی ” بود و سرپرستی آن را به عهده سروان مین باشیان نهادند. همزمان اداره ای به نام ” موسیقی کشور” در وزارت فرهنگ تأسیس یافت که ریاست آن را هم به مین باشیان سپردند. از این زمان ” ارکستر استادان اداره موسیقی کشور” که نام جدید ارکستر بلدیه بود، علاوه بر اجرای کنسرت و برنامه های مختلف و متعدد روزهای پنجشنبه هر هفته در برنامه ” سازمان پرورش افکار ” شرکت می کردند و از بعد از اجرای چند سرود توسط هنرجویان هنرستان موسیقی، چند قطعه از آثار آهنگسازان بزرگ جهان نیز به وسیله ایشان اجرا می گردید. محل برگزاری این برنامه ها در تابستان ها و در وقت هوای مساعد در عمارت باغ فردوس و در بقیه سال در سالن دارالفنون بود. سال ۱۳۱۸ اداره موسیقی کشور برای تعلیم هنرجویان و تکمیل نوازندگان ارکستر، ۱۰ نفر از استادان موسیقی کشور چکسلواکی را از پراگ استخدام کرد که این استادان در رشته های ویولن، ویولن سل، کلارینت، ترمپت، باسون، پیانو، آواز و رهبری ارکستر متخصص بودند. در این سال به واسطه مشغله بیش از حد سروان مین باشیان که به واسطه سرپرستی هنرستان عالی موسیقی و اداره موسیقی کشور و کمیسیون موسیقی سازمان پرورش افکار برای او به وجود آمده بود، رهبری ارکستر را به عهده ی ” رودلف اوریانس ” رهبر ارکستر چکسلواکی گذاشتند و او تا شهریور سال ۱۳۲۰ به این سمت مشغول بود. در سال ۱۳۱۹ روبیک گریگوریان به تهران آمد و در آذر ماه همان سال اولین رسیتال خود را اجراء کرد و بلافاصله فریدون فرزانه که در آن زمان در هنرستان عالی موسیقی تدریس می کرد، انتقادی بر این رسیتال نوشت. چندی بعد خانم بیلوسیان هنرآموز پیانوی هنرستان موسیقی، رسیتالی از آثار موسیقیدانان بزرگ جهان مثل، باخ، اسکارلاتی، بتهون، شوپن، ودبوسی اجرا کرد که بسیار مورد توجه واقع گشت.

به راستی که در آن زمان کاری با ارزش به شمار می رفت. ارکستر استادان اداره موسیقی کشور نیز روز به روز رونق بیشتری می یافت به طوری که فقط در تابستان سال ۱۳۱۸ دوازده بار برنامه اجرا کرد و در این اجرا سیزده اورتور نظیز اورتور اکمونت اثر بتهون هشت رقص از رقص های شماره هشت و ده، اسلاء اثر دوژاک، هفت اپرا ” توسکا” اثر پوچینی و تعدادی آثار برجسته دیگر را نواخت. متأسفانه بخت با این ارکستر خوب و راهگشا یار نبود و به واسطه ی وقایعی که بر اثر جنگ جهانی دوم در تمام دنیا هر لحظه به وقوع می پیوست کشور ما هم از این عوارض بی نصیب نماند و آخرین کنسرتی که ارکستر استادان اداره موسیقی کشور برپا کردند روز پنجشنبه شانزدهم مرداد ماه ۱۳۲۰ بود که به رهبری اوریانس، اورتور ازگومس، رقص اسپانیولی شماره ۵ اثر میاسکوسکی، ” چارداش” اثر گروسمان را اجرا کردند و حدود یک ماه بعد اوریانس همراه سایر استادان چکسلواکی عازم پراگ گردیدند و ایران را برای همیشه ترک گفتند. هفدهم مهرماه یکهزار و سیصد و بیست بود که شادروان وزیری استاد دانشگاه تهران به سمت ریاست اداره موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقی منصوب گردید و تغییرات زیادی که از این تاریخ در اداره موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقیداده شد موجب پیشرفت سریع در کلیه امور موسیقیایی مملکت گردید. در این زمان پرویز محمود به ریاست ارکستر هنرستان موسیقی انتخاب شد و همزمان حشمت سنجری نیز از میان فارغ التحصیل های هنرستان با سمت هنرآموز ویولن با فعالیت و دلسوزی فراوان مشغول کار شد. جای خالی اعضای ارکستر هفده نفری چک و اروپا را که در رادیو نیز نوازندگی می کرد با هفده نفر از فارغ التحصیلان هنرستان موسیقی پر کردند تا قطعات موسیقی ایران را به سبکی محلی در رادیو بنوازند. پرویز محمود پس از انتصاب به ریاست ارکستر هنرستان موسیقی اولین کنسرت این ارکستر را با شرکت ” لئون نی پر” آهنگساز و رهبر ارکستر شوروی با همکاری هنرآموزان و هنرجویان هنرستان عالی موسیقی در تالار سینما تهران روز یکشنبه بیست و ششم بهمن ماه ۱۳۲۰ به نفع حمایت مادران اجرا کرد و آثاری از استادان بنام موسیقی ایران، شادروان علینقی وزیری و روح اله خالقی و چند اثر از ” کتی پِر” نواخته شد. کتی پر در مدت زمانی که در تهران اقامت داشت چند بار دیگر هم ارکستر هنرستان عالی موسیقی را رهبری کرد. هسته اصلی ارکستر سمفونیک تهران که بیشتر با همان اعضای ارکستر ” هنرستان عالی موسیقی” تشکیل شده بودند، بدون دریافت ماهیانه و حقوقی با کمال میل و رغبت مشغول کار شدند و با تمرین های متعدد در منزل محمود پدر پرویز محمود به نام ارکستر سمفونیک تهران تغییر یافت و برنامه های چندی در سالن های سینماهای کریستال و آمفی تئاتردانشگاه تهران اجرا کرد که با استقبال فوق العاده هنردوستان به ویژه دانشجویان روبرو شد. در سال ۱۳۲۵ پرویز محمود به ریاست هنرستان عالی موسیقی انتخاب گردید و او فوراً ارکستر سمفونیک تهران را جانشین ارکستر هنرستان عالی موسیقی کرد ولی ارکستر هنرستان عالی موسیقی از آن به بعد با رهبری روبیک گریگوریان به کارهای خود ادامه داد و در جشن های هنرستان عالی موسیقی برنامه هایی اجرا می‌کرد.

ادامه دارد